Ligji për të drejtat e autorit dhe të drejtat e përafërta ka hyrë në një tjetër etapë. Është përshtatur me direktivat më të reja të Bashkimit Evropian. Të enjten, 66 deputetë të Kuvendit të Kosovës e kanë miratuar atë në lexim të dytë duke i hapur rrugë zëvendësimit të Ligjit të 2011-s. Midis plotësimeve që i janë bërë ndër vite, i fundit është më përmbajtjesori. Në këtë projektligj që pas dekretimit të presidentes dhe publikimit në Gazetën Zyrtare do të jetë në fuqi, u është rritur vlera veprave të mbrojtura, janë bërë shtesa sa i përket përshtatjes me teknologjinë, e po ashtu ka ndryshime te përcaktimi i tarifave për të drejtat kolektive që i bartin shoqatat. Kjo edhe ka qenë një prej pikave më të ndjeshme ndër vite midis shoqatave për mbrojtjen dhe menaxhimin e të drejtave kolektive dhe transmetuesve vendorë. Ky është i treti ligj në këtë fushë në Kosovën e pasluftës. I pari qe më 2007 dhe ndër vite ka pasur disa amendamentime.
Sipas Ministrisë së Kulturës që e ka sponsorizuar Projektligjin, nëpërmjet tij “sigurohet një nivel i lartë i mbrojtjes të të drejtave të autorit, krijimtarisë shkencore e artistike, rregullohet statusi i Task-Forcës kundër piratërisë dhe ofrohet mundësia e zgjidhjes së kontesteve në të drejtën e autorit përmes mjeteve alternative si ndërmjetësimi dhe arbitrazhi”. Në Kuvend nuk ka pasur debat për këtë projektligj.
Valon Kashtanjeva është ekspert i të drejtave të autorit dhe të drejtave të përafërta. Për disa vjet ka udhëhequr Zyrën për të Drejtat e Autorit dhe të Drejtat e Përafërta në Ministrinë e Kulturës, kurse aktualisht punon si konsulent brenda e jashtë vendit në këtë fushë. Kashtanjeva, i cili ka qenë edhe anëtar i grupit punues në Projektligj, ka thënë se Ligji i ri për të drejtën e autorit sjell përafrim të legjislacioni vendor me të BE-së dhe në mënyrë indirekte edhe me traktatet ndërkombëtare. Sipas tij, tashmë ofrohen zgjidhje ligjore të problemeve me të cilat ballafaqohen mbajtësit, por edhe shfrytëzuesit e të drejtave. Ka sqaruar se Ligji i ri është një ligj modern që rregullon çështjet nga e drejta e autorit dhe ofron zgjidhje si për mbajtësit e të drejtave ashtu edhe për përdoruesit e përmbajtjes, duke rritur mbrojtjen juridike për të parët e sigurinë juridike për të dytët.
“Si risi e Ligjit të ri është rregullimi i shkeljeve të të drejtave të autorit në ambientin digjital, përkatësisht është rregulluar përgjegjësia e ofruesit të shërbimit të shpërndarjes së përmbajtjes në internet”, ka thënë ai për KOHËN, kur ka nxjerrë disa prej ndryshimeve kryesore që sjell Ligji i ri. Ka sqaruar se për platformat që ofrojnë mundësinë për personat e tretë të shpërndajnë përmbajtje që mbrohet me të drejtën e autorit, me Ligjin e ri është paraparë procedura se si duhet të veprohet nëse konsiderohet se përmbajtja – që është vendosur në një ueb-sajt, apo në Youtube ose Facebook – shkel të drejtat e autorit, dhe si të kërkohet që kjo përmbajtje të largohet nga platforma.
“Procedura është e njëjtë me procedurën e paraparë nga vetë ofruesit më të mëdhenj të shërbimit të shpërndarjes si Youtube ose Facebook apo Instagram, pra që është model amerikan i përhapur në gjithë botën”, ka thënë ai disa orë pas miratimit të Projektligjit në seancën e së enjtes në Kuvend.
Ka sqaruar se Ligji i ri gjithashtu rregullon çështjen e përdorimit të lejuar të veprave të mbrojtura nga e drejta e autorit për personat e verbër dhe personat me vështirësi në të shikuar, duke harmonizuar këtë çështje me rëndësi me legjislacionin e BE-së.
“Si risi tjetër me rëndësi është mundësia e përdorimit të lëndës së mbrojtur për qëllime të hulumtimit shkencor, përkatësisht në lidhje me procesin ‘nxjerrja e të dhënave dhe tekstit’ e njohur si ‘text and data mininig’ me qëllim të hulumtimit shkencor, për riprodhimet dhe ekstraktimet (nxjerrjet) e bëra nga organizatat kërkimore dhe institucionet e trashëgimisë kulturore në mënyrë që të kryejnë, për qëllime të kërkimit shkencor, nxjerrjen e tekstit dhe të dhënave të punimeve ose lëndës tjetër, në të cilën ata kanë qasje të ligjshme”, ka sqaruar Kashtanjeva.
Në versionin që e kanë miratuar deputetët e Kuvendit të Kosovës janë bërë jo pak ndryshime edhe sa i përket përcaktimit të tarifave të përgjithshme për shfrytëzim të materialeve të mbrojtura.
Në Ligjin që ka qenë në fuqi deri tash shoqatat që kanë bartur të drejta kolektive kanë negociuar me palët shfrytëzuese. Në rast të mosmarrëveshjes ka pasur ndërmjetësim. Por në rast të mosmarrëveshjes edhe në këtë fazë, ishte Qeveria ajo që vendoste për vlerën e tarifave. Më pas vendimi mund të kontestohej në gjykatë. Por tash Qeveria ka dalë nga loja.
Këtë e ka përmendur edhe Kashtanjeva. Ka treguar se nga shumë ndryshime dhe risi që do të sjellë Ligji i ri i miratuar është edhe procedura e miratimit të tarifave të përgjithshme për shfrytëzimin e lëndës për të drejtën e autorit.
“Për herë të parë është përfshirja e procedurës së arbitrazhit në përcaktimin e tarifave të përgjithshme. Tani, nëse palët nuk mund të merren vesh për tarifat, është paraparë mundësia që tarifat të përcaktohen në procedurë ndërmjetësimi, si dhe në atë të arbitrazhit ose përmes ngritjes së padisë në gjykatën kompetente”, ka shpjeguar ai.
Kjo çështje rregullohet në nenin 102 të Projektligjit. Aty sqarohen procedurat që ndiqen në raste të tilla dhe kriteret mbi të cilat bazohet përcaktimi i tarifave. Të ardhurat që mund të përfitohen si rezultat i përdorimit të një vepre ose objekti të të drejtave të përafërta përcaktohet të jenë një prej elementeve bazë të përcaktimit të tarifave.
Projektligji përcakton se brenda afatit prej gjashtë muajsh, ndërsa në rastin e tarifave për ritransmetim dhe për ritransmetim kabllor, nëntë muaj para fillimit të çdo viti kalendarik, organizata e menaxhimit kolektiv, ia dorëzon Zyrës draft-tarifat e shpërblimit, që duhet t’i paguajnë përdoruesit e veprave ose prodhime të tjera. Aty përcaktohet se “nëse në afat prej 30 ditësh nga publikimi i tarifave asnjë organizatë përfaqësuese ose përfaqësues tjetër i përbashkët i autorizuar i përdoruesve të interesuar ose persona të tjerë fizikë ose juridikë të detyruar të paguajnë shpërblimin (në tekstin e mëtejmë: përfaqësuesit e përdoruesve) nuk e njoftojnë organizatën e menaxhimit kolektiv dhe Zyrën se nuk i pranojnë tarifat, do të konsiderohet se tarifat janë miratuar për vitin kalendarik në vijim”. Më pas janë deri në 120 ditë afat që përdoruesit dhe bartësit e të drejtave të autorit të merren vesh. Në të kundërtën shkohet në procedurë arbitrazhi.
“Kur organizata e menaxhimit kolektiv dhe përfaqësuesi i shfrytëzuesve nuk janë në gjendje të arrijnë marrëveshje brenda afatit të përmendur në paragrafin 8, dhe nuk është realizuar ndërmjetësimi ose, edhe pse ndërmjetësimi është realizuar, asnjë propozim për zgjidhje nuk është paraqitur nga ndërmjetësuesit, përfaqësuesi i përdoruesve mund të iniciojnë brenda dhjetë (10) ditëve një procedurë arbitrazhi siç përcaktohet në nenin 124 të këtij ligji. Nëse afati dhjetëditor skadon pa fillimin e procedurës së arbitrazhit, tarifat do të konsiderohen të miratuara për vitin pasardhës”, shkruhet në pikën e 9-të të këtij neni. Në rast të mospranimit të përcaktimit nga Komisioni i Arbitrazhit që emërohet nga Zyra për të Drejtat e Autorit dhe të Drejtave të Përafërta në MKRS, palët mund t’i drejtohen gjykatës.
Valon Kashtanjeva ka thënë se ajo që është me rëndësi tashmë, është fakti se nuk mund të ketë më raste kur nuk ka fare tarifa, siç ka ndodhur për dhjetëra vjetësh në Kosovë.
“Ligji i ri ka përcaktuar që kur tarifat nuk janë miratuar para fillimit të vitit kalendarik vijues, përderisa nuk janë miratuar, do të zbatohen tarifat e miratuara më parë. Kur nuk ka tarifa të miratuara më parë, përdoruesit ose personat e tjerë fizikë dhe juridikë, të cilët janë të detyruar të paguajnë shpërblim, për sa kohë që tarifat e reja nuk janë miratuar, janë të obliguar t’u paguajnë organizatave të menaxhimit kolektiv 60 për qind të shumës së draft-tarifave të propozuara nga shoqata përkatëse”, ka thënë Kashtanjeva.
Sipas tij, tani kërkohet aktivizim dhe veprime të vazhdueshme të mbajtësve të të drejtave, e veçanërisht të organizatave për menaxhimin kolektiv në propozimin e tarifave, dhe drejtimin e kërkesave ndaj të gjithë përdoruesve që të hyjnë në marrëveshje dhe të bëjnë pagesën e tarifave. Në këtë rast ka përmendur edhe mundësinë e përdorimit të mjeteve juridike në mbrojtjen e përmbajtjes që mbron e drejta e autorit.
Sipas tij, me Ligjin e ri do të rritet vlera ekonomike e veprave të autorit, krijimtarisë dhe tërë përmbajtjes që mbron e drejta e autorit.
“Unë e marr një shembull në trajnime dhe ligjërime që mbaj për të drejtën e autorit, ku them: ‘Para 20 vjetësh toka apo parcelat e tokës në fshatra e periferi të qyteteve tona kanë pasur çmim të ulët, e tani kanë vlerë me dhjetëra herë më të lartë, e njëjta gjë do të ndodhë për disa vjet në vendin tonë me përmbajtjen që mbrohet me të drejtën e autorit, vlera ekonomike e saj është shumë e ulët tani, por pas disa vjetësh vlera e saj do të rritet për disa herë’. E shpresoj që kjo do të arrihet me shpejt me ligjin e ri të miratuar nga Kuvendi i Republikës”, ka thënë ai.
Sa i përket marrëveshjes për tarifat e përgjithshme midis Shoqatës së Autorëve, Prodhuesve dhe Interpretëve të Kosovës – APIK dhe mediave, ajo ishte arritur pesë vjet pas negociatave, më 2018.
“Katër kanalet e Radiotelevizionit të Kosovës do të paguajnë shumën vjetore prej 30 mijë eurosh tarifë të përgjithshme për të pasur të drejtë të shfrytëzojnë muzikën për transmetim. Televizionet me frekuencë kombëtare do të paguajnë nga 6000 euro në vit tarifë, televizionet regjionale 1200 euro tarifë vjetore, TV-të lokale 600 euro”, përcaktohej me marrëveshje. Megjithatë, nëse transmetojnë muzikë 24 orë, kanalet kabllore muzikore do të paguanin 2400 euro, kanalet e tjera kabllore 1800 euro, e radiot nacionale 3600 euro, ato regjionale 720 euro, radiot lokale 480 euro, TV-të dhe radiot me fuqi të ulët do të paguajnë 240, respektivisht 180 euro.
© KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.
