“Demë Dedë Boga” rrëfen nga Rugova e shekullit të 17-të
Vetë titulli e zbulon menjëherë personazhin kryesor. Vjen si kronikë për historinë nëpër të cilën ka kaluar ana e Rugovës, rrëfyer nëpërmjet Demë Dedë Bogës. Shkrimtari Binak Kelmendi ka thënë se është përpjekur që nga tregimet të sjellë një pasqyrë të jetës në Bogë, prej nga e ka prejardhjen. Të mërkurën, Kelmendi dhe Flaka Surroi, botuese e redaktore e romanit “Demë Dedë Boga”, kanë zbuluar detaje prej kësaj vepre, e cila tashmë ka dalë në treg
Janë rrëfime të bartura brez pas brezi që nga shekulli i 17-të, por që natyrshëm i nënshtrohen edhe imagjinatës së autorit. Binak Kelmendi që prej momentit kur kishte dëgjuar për Demë Bogën nga Boga e Rugovës ishte përpjekur ta sjellë historinë e asaj ane dhe pasojat që sundimet nga të huajt kanë lënë. Botimet KOHA ka përuruar romanin “Demë Dedë Boga” në edicionin e 23-të të Panairit të Librit në Prishtinë
Shkrimtari Binak Kelmendi me romanin “Demë Dedë Boga” ka larë një borxh. Është borxhi ndaj vetes. Kishte kohë që e mbante në vete një rrëfim të tillë, i bartur ndër breza tash e katër shekuj. Vepra, të cilën Botimet KOHA e sjell enkas për Panairin e Librit në Prishtinë, është përuruar të mërkurën në ambientet ku po mbahet edicioni i 23-të i ekspozitës më të madhe të librit në vend.
Vetë titulli e zbulon menjëherë personazhin kryesor. Vjen si kronikë për historinë nëpër të cilën ka kaluar ana e Rugovës, rrëfyer nëpërmjet Demë Dedë Bogës. Kelmendi ka thënë se është përpjekur që nga tregimet të sjellë një pasqyrë të jetës në Bogë, prej nga e ka prejardhjen vetë ai.
“Në këtë libër kam punuar intensivisht 18 muaj, kohë pas kohe. Kthehu prapa, shkruaj, fshij, shto dhe mendoj që është pasqyrë e një jete në Bogë të Rugovës, atje nga i kam rrënjët unë që fillon me Demë Bogën. Në fakt emri i tij i vërtetë ka qenë Dedë e më vonë është bërë Demë. Këtë jetë jam përpjekur ta paraqes nëpërmjet kapitujve të ndryshëm, të cilët Flaka Surroi i quajti mirë, tregime të ndara në 29 pjesë”, ka thënë Kelmendi.
Kohët e sundimit nga të huajt dhe përpjekjet e pushtuesve për të ngulitur traditat dhe zakonet të tyre, e më pas edhe pasojat, si ndërrimi i emrave të vendeve, feve, traditave, e sidomos emrave të njerëzve, janë të përmbledhura në romanin e Kelmendit.
Fokusi është te Dedë Cali, i cili tok me dy bashkëmoshatarë ballafaqohet me këto ndryshime të detyrueshme e që me kalimin e kohën kthehen në diçka të zakontë. E ndryshimet nuk prekin veç përditshmërinë, por edhe bëjnë dallimin mes tij dhe bashkëmoshatarëve.
Dedë Cali ishte i pari nga Boga të konvertohej nga feja katolike në atë myslimane.
“Janë tregime që ndërlidhen, që tregojnë periudha të ndryshme të kohës, edhe para Dedë Calit përkatësisht Demë Bogës e edhe pas tij. Personazhe kryesore natyrisht janë Deda, përkatësisht Dema dhe dy moshatarët e tij, të cilët edhe si fëmijë, por edhe si të rritur i ndanë jeta e përkatësia, përkatësisht disponimi për të qenë pjesë e një riti fetar”, ka thënë Kelmendi.
Flaka Surroi, drejtoreshë menaxhuese e Grupit KOHA, botuese dhe redaktore e librit, ka thënë se nëpërmjet tregimeve brenda romanit, lexuesi do të njihet me doket, mitet, përrallat, rrëfimet, traditat, besëtytnitë, që të gjitha të bartura brez pas brezi.
Fokusi mi romanit “Demë Dedë Boga” është te Dedë Cali, i cili tok me dy bashkëmoshatarë ballafaqohet me ndryshime të detyrueshme e që me kalimin e kohën kthehen në diçka të zakontë. Ai ishte i pari nga Boga të konvertohej nga feja katolike në atë myslimane (Foto: Driton Paçarada)
“Teksti është i shpërndarë në 29 njësi, që thjesht do të mund të trajtoheshin edhe si tregime më vete. Por ato, të ndërlidhura me histori dhe rrjedhë logjike, e formojnë mozaikun e plotë të shndërruar në roman. Ideja e zhvillimit të të gjithë historisë nëpërmjet dy personazheve, Antropologut dhe Etnologut, që kanë të përbashkët familjen, të kaluarën dhe kureshtjen, është fantastike. Ata dy do ta marrin barrën e gërmimit, jo vetëm fizik, të së kaluarës”, ka thënë Surroi.
Se çfarë titulli do t’i vendosej romanit, Surroi ka thënë se e kishin të vështirë të vendosnin. “Rrënjët”, “I nënti i brezit”, “I përçudshmi Dedë Dema”, “Dedë Demë Boga”, “Dema, i përçudshmi Dedë i Bogës”, kanë qenë disa prej varianteve që ajo i ka përmendur, duke theksuar se secili do të mund të ishte i qëlluari.
Shkrimtari Kelmendi ka treguar se pse ky është titulli që libri e tij e mban.
“Vendosja e emrit Demë para Dedë – jam konsultuar edhe me të tjerët dhe Flakën natyrisht – është bërë për shkak se Dema është më i vonshëm nga Deda. Deda ka qenë një individ, përkatësisht një simbiozë do ta quaja dhe meqenëse Deda më vonë kalon përfundimisht në fenë myslimane, atëherë vendos që ta bëjë emrin Demë dhe meqenëse është më i ri, mua më është dukur më mirë që të identifikohet si Demë Dedë Boga”, ka thënë Kelmendi.
Surroi ka veçuar edhe sensin e humorit dhe përfshirjen e shkrimtarit në çastet më të papritura të dramës, e që, sipas saj, një qasje e tillë i jep sharmë edhe më të madh romanit.
“Ky roman është një nga ata që nuk të lejon ta lëshosh prej dore. Ritmi të cilin e imponon Binaku është i një seriali në vazhdime, përfundimin e të cilit edhe mund ta parafytyrosh, por jo edhe përherë t’ia qëllosh. Me një gjuhë jashtëzakonisht të pasur shqipe, me një numër të pafund fjalësh të kombinuara me domethënie shumë përshkruese, Binaku me lehtësinë më të madhe i qaset edhe të folmes së trevës, për t’i dhënë edhe më shumë shije rrëfimit. Me këto kalime bën sikur të të bartë prej një epoke në tjetrën dhe jo vetëm virtualisht”, ka thënë Surroi.
Ajo po ashtu ka kujtuar të njëjtën kohë para një viti, kur Kelmendi ia kishte përmendur se po e shkruante romanin që ia kishte pasur borxh vetes prej kohësh. Surroi ka thënë se ndihet e nderuar që përpos si botuese, Kelmendi ia ka besuar edhe detyrën e redaktimit.
“Përcjellë nga një gotë vere, njohës i së cilës pa dyshim është, na tregonte se po e thurte rrëfimin për paraardhësin e tij, të parin që kishte vendosur të konvertohej nga katolik në mysliman, në Rugovën e tij. Atëbotë i pata thënë se tashmë botuesin e kishte në pritje të veprës së tij të re. Porse nuk e kisha menduar se do të më nderonte me besimin e detyrës që t’ia redaktoja edhe tekstin”, ka thënë Surroi.
Binak Kelmendi ka shprehur mirënjohjen e tij për të gjithë bashkëpunëtorët e në veçanti për Surroin.
“Para së gjithash dua ta falënderoj Flakën për këtë fjalë dhe për përkushtimin që u ka bërë edhe leximit dhe redaktimit të librit tim. Flaka nuk paska harruar, para një viti i pata treguar temën e librit që do ta shkruaj dhe doli ashtu siç më tha edhe atëherë: ‘Ja ku është botuesi’”, ka thënë Kelmendi.
Binak Kelmendi shquhet për vepra që kanë për bazë historinë, legjendat e rrëfimet që janë bartur si gojëdhëna. “Demë Dedë Boga” është romani i pestë i tij, që vjen pas romaneve “Vezët e vdekjes”, “Guri i vashës”, “Portat e Pejës”, që më 2014 mori shpërblimin “Rexhai Surroi” dhe “Rruga 66”. Ka botuar edhe përmbledhje me tregime dhe njihet edhe si përkthyes i veprave të njohura nga frëngjishtja. Ka punuar gazetar e redaktor në “Rilindje”, “Zëri” e KOHA dhe është kryetar i PEN-Qendrës së Kosovës
