Deri në 3 milionë euro mund të arrijë kostoja e master-planit për kompleksin memorial “Adem Jashari”, i cili llogaritet si hap i rëndësishëm që për këtë monument të hapet një kapitull i ri. “Ky është ndër proceset dhe projektet më delikate të Republikës sonë, kemi punuar me hapa të sigurt, pa u ngutur, por edhe pa humbur kohë. Nuk do të kursejmë asgjë për të pasur një kompleks memorial të përmasave botërore, çfarë është edhe figura e Adem Jasharit”, ka thënë ministri i Kulturës, Hajrulla Çeku, në ditën e hapjes së konkursit ndërkombëtar për master-plan

Qeveria ka bërë edhe një hap në raport me kompleksin memorial “Adem Jashari”. Ka hapur konkursin më të madh ndërkombëtar sa i përket projektimit të një peizazhi kulturor. Me vlerë të parashikuar prej 3 milionë eurosh, synohet që shteti të ketë master-planin për Kompleksin memorial në Komunën e Skenderajt.

Sipas konkursit të hapur të enjten dhe i cili do të mbyllet më 7 korrik, master-plani do të përfshijë një zonë prej 450 hektarësh. Në konkursin jepen detaje të gjendjes aktuale bashkë me synimet e shtetit. Këtij procesi i ka paraprirë një studim i komisionit të ekspertëve të emëruar qysh në shtator të vitit 2021, i cili kryesohet nga historiania e arkitekturës dhe ekspertja e trashëgimisë kulturore Amra Haxhimuhamedoviq.

Paraprakisht shpesh është alarmuar që gjendja e objekteve të kompleksit “Adem Jashari” është tejet e rëndë. Strukturat shtetërore që kanë nën menaxhim komplekset memoriale e edhe arkitektët, vazhdimisht kanë thënë se gjendja e objekteve është e rëndë dhe se duhen investime të menjëhershme. Në këto dy vjet janë bërë edhe ndërhyrje emergjente. Njëra prej tyre qe ajo e përfunduar në marsin e vjetëm në ndërtesën nr.4, në shtëpinë e Salë dhe Hamit Jasharit, ku punimet kishin nisur në fund të dhjetorit 2021.

Sipas konkursit ndërkombëtar, objektivat e përgjithshme janë ruajtja e kujtesës mbi martirizimin e Prekazit, fuqizimi i rezistencës dhe martirizimit të familjes Jashari në lëvizjen më të gjerë për liri të Kosovës, simbolika universalizuese e martirizimit të Prekazit si vend i ndërgjegjes dhe promovimi i gjithëpërfshirjes dhe qëndrueshmërisë, me fokus në shërimin e së kaluarës. Secila prej këtyre kategorive është elaboruar si objektiv më vete.

Midis të tjerash në konkurs për master-plan sqarohet se Projekti për peizazhin kulturor duhet të zhvillojë konceptin koherent dhe multidisiplinar të organizimit hapësinor me rehabilitimin urban të fshatit Prekaz, me konservimin ose ripërdorimin adaptiv të zonave kryesore që shtojnë karakterin e zonës së peizazhit dhe zonave zhvillimore. Aty bëhet e ditur se duhet bërë konservimin dhe interpretimin e ndërtesave, sendeve, ngjarjeve dhe njerëzve që lidhen me vendin më të rëndësishëm të kujtesës në Kosovë. Tregohet se Adem Jashari ishte një nga themeluesit e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe udhëheqësi i saj, i cili ka hyrë në rrëfimet popullore si Komandanti Legjendar.

“Ai u vra në shtëpi, me familjen dhe bashkëluftëtarët e tij – 59 persona – ndërsa po i rezistonte rrethimit treditor nga njësitet speciale të forcave të armatosura serbe më 5-7 mars 1998. Beteja dhe martirizimi i burrave, grave dhe fëmijëve u pasua nga një sërë ngjarjesh që çuan në çlirimin e Kosovës, pavarësinë e saj dhe përfundimisht njohjen ndërkombëtare”, shkruhet në konkurs. Sqarohet se objektivi kryesor i konkursit të projektimit është të ofrojë, përmes një qasjeje multidisiplinare të planifikimit dhe projektimit, një interpretim gjithëpërfshirës dhe koherent, i cili duhet të kontekstualizohet në historinë e lëvizjes çlirimtare të Kosovës që nga viti 1912, roli i rajonit të Drenicës dhe Prekazit si bastion i lëvizjes dhe i organizatave ushtarake guerile.

“Qasja duhet të integrojë aftësitë dhe metodologjinë e projektuesve nga disiplina të shumta për të përfshirë teknika dhe pajisje inovative për të stabilizuar dhe konservuar rrënojat e 5 komplekseve rezidenciale, ku u zhvillua beteja kryesore (Shtëpitë e Rezistencës) dhe Pika e Vrojtimit dhe llogoret; rehabilitimi i shtëpive dhe ish-fabrikës së municionit të gjuetisë; të interpretojë gjeografinë e njerëzve dhe ngjarjeve - duke përfshirë viktimat e sulmit - përmes peizazhit dhe orientimit (navigimit); të zbutë ndikimin e ndërtimeve...”, shkruhet në dokumentet e konkursit. Konkursi “ndërkombëtar multidisiplinar me dy faza, i hapur për profesionistët, synon të ofrojë projektim holistik, i cili duhet të memorializojë rezistencën e Kosovës, historitë e ndërtimit të identitetit kombëtar dhe aktet heroike si agjentë të ndërtimit të së ardhmes së qëndrueshme dhe konstruktimit të rezistueshmërisë sociale”.

Ministri i Kulturës, Hajrulla Çeku, e ka shpërndarë konkursin në rrjete sociale, duke thënë se pas angazhimit të komisionit të ekspertëve për hartim të detyrës projektuese dhe pas miratimit të kushteve, kritereve dhe procedurave nga Qeveria e Kosovës, kanë shpallur konkursin për hartimin e master-planit.

“Ky është ndër proceset dhe projektet më delikate të Republikës sonë, kemi punuar me hapa të sigurt, pa u ngutur, por edhe pa humbur kohë. Nuk do të kursejmë asgjë për të pasur një kompleks memorial të përmasave botërore, çfarë është edhe figura e Adem Jasharit. Një kompleks memorial që do të rrëfejë dinjitetshëm dhe me standard të arrirë artistik rezistencën e popullit dhe luftën për liri, pavarësi e bashkim”, ka shkruar Çeku.

Komisioni që është marrë me përgatitjen e konkursit ka paraqitur një dosje nëpërmjet së cilës jepen të dhëna konkrete për ndarjen e zonave, është bërë përshkrimi i ndërtesave sa u përket arkitekturës e historisë që ka ngjarë në ato anë. Po ashtu ka ndarë zonat dhe ka treguar se si është paraparë të jenë ato. Janë gjithsejtë 19 struktura arkitekturore që duhet të përfshihen në projekt.

Sipas parimeve të cekura në konkurs, midis të tjerash koncepti i projektimit duhet të jetë i bazuar në vlera ku në qendër janë njerëzit dhe i vëmendshëm ndaj mjedisit. Më pas është përcaktuar se duhet të ketë parimin e autenticitetit të shprehjes e identiteti i markës përmes qasjes së projektimit duhet të orientohet drejt gjithëpërfshirjes.

“Karakteret, talentet dhe vizionet e anëtarëve të familjes Jashari, si simbole të dinjitetit të Kosovës, duhet të frymëzojnë interpretimin e lëvizjeve çlirimtare të Kosovës si të bazuara në respektin për traditën, dashurinë për trashëgiminë dhe artet, përkushtimin ndaj arsimit dhe sportit”, shkruhet në dokumentet e konkursit. Më pas ceket se vendi i kujtesës duhet të mbahet i gjallë, duke siguruar kapacitetin e tij për shtimin e vazhdueshëm të kuptimeve të reja që pasqyrojnë zhvillimin shoqëror të bazuar në kujtesë. “Veçoritë fizike luajnë një rol të vogël në vlerat e vendit, strukturat e mbetura të ndërtesave përmbajnë vlera dokumentare dhe emocionale. Vlerat arkitektonike dhe estetike janë më pak të rëndësishme”, shkruhet në konkurs.

Qeveria vazhdimisht ka proklamuar se do të hapet konkurs ndërkombëtar në mënyrë që të nxirren në pah vlerat e Kompleksit dhe zona të jetë hapësirë ku përjetohet një pjesë e historisë së Kosovës. Për këtë disa herë ka folur vetë kryeministri i Kosovës, Albin Kurti

“Do të sigurohemi që ekspertiza më e mirë kombëtare dhe ndërkombëtare të jetë e angazhuar në hartimin dhe zbatimin e projektit për kompleksin memorial ‘Adem Jashari’. Kjo sepse, siç specifikohet edhe në Ligj: ‘Kompleksi memorial ‘Adem Jashari’ në Prekaz ka rëndësi ontologjike, antropologjike, historike, kulturore e qytetare për Skenderajn, Drenicën, Kosovën dhe tërë kombin shqiptar’”, kishte thënë kryeministri Kurti në maj të vitit 2021 në mbledhjen e komisionit ndërministror për Kompleksin.

Shteti prej vitit 2004 me Ligj të veçantë kishte shpallur kompleksin përkujtimor “Adem Jashari” si hapësirë me interes të veçantë. Më pas në nëntor të vitit 2018 me Ligjin për kompleksin memorial “Adem Jashari” në Prekaz ishte ripërcaktuar statusi i Kompleksit dhe obligimet e institucioneve të Kosovës për planifikimin, ndërtimin, mbrojtjen, konservimin, restaurimin, administrimin, kujdesin dhe prezantimin e tij. Në Ligj që ka zëvendësuar atë të 2004-s përcaktohet se Kompleksi posedon 450 hektarë dhe, sipas analizës së ndikimit buxhetor, asokohe parashihej të investoheshin 21 milionë euro. Sipas Ligjit mbi ndarjet buxhetore të këtij viti për këtë Kompleks memorial deri më tash janë shpenzuar 1 milion e 842 mijë euro.