Artistja hedh njeriun në det përballë kufijve e vdekjes

Çështjet e ndarjes së territorit detar janë kryefjalë në dy veprat e artistes boshnjake Lana Çmajçanin. “A Change is Gonna Come II”, që vjen si vazhdimësi e asaj që u shpalos më 2015, zbulon peizazhin përtej të pafajshmit. Ballafaqon të tashmen me të kaluarën në atë që pikërisht mision e ka Qendrën e Dokumentimit në Kosovë.

Veprat e saj i ndërlidh me konceptin e luftës. Të tillë e konsideron edhe demarkacionin, megjithëse atë e lidh me vdekjen e emigrantëve në ujërat dhe në kontrastet e fateve të njerëzve se si i qasen këtij peizazhi.

Zërat vijnë si jehonë në Qendrën e Dokumentimit, në bodrumin e bibliotekës së qytetit “Hivzi Sulejmani” në Prishtinë. Ato flasin për vdekjen në të njëjtën hapësirë ku është ekspozita me imazhet, veshjet e lodrat e mbi 1.100 fëmijëve të vrarë gjatë luftës në Kosovë, e që titullohet “Na ishte njëherë një kurrë mos qoftë”.

Hapësira e Mesdheut vjen si një det që simbolizon udhëtimin e fundit për shumë njerëz. Në prezantimin e punës së saj, artistja boshnjake ka thënë se përzgjedhja e titullit nxit mundësitë e ndryshimit.

“Praktika ime artistike është e bazuar në të kaluarën dhe është negocim për të ardhmen. Kjo është e vështirë kur flasim në kontekstin e Jugosllavisë, Bosnjës e Kosovës dhe të gjithë Ballkanit, për të kaluarën koloniale. Duhet ta përmend se edhe hapësira ku jemi duke zhvilluar aktivitetin është shumë interesante, shumë e trishtë, është edhe një lloj historie personale e imja”.

Në veprën “A change is gonna come II” horizonti detar është edhe peizazh filozofik e poetik bazuar në tekstin që përcjell pamjet e peizazhit të pandryshuar gjatë krejt kohës. Duket se sjell pamjen e detit të pafund në momentet e fundit të jetës. Një rrugëtim i pafund dhe i pashpresë ku njeriu s’ka ku të mbahet pos të lëshohet në shtresat e panumërta të hapësirës ujore.

Ngjarja që është pjesë e programit të Qendrës së Dokumentimit në Kosovë ka si qëllim prezantimin e punëve artistike me fokus në ballafaqimin me të kaluarën.

Kuratorja Blerta Hoçia, e cila e ka drejtuar prezantimin, e ka vlerësuar veprën si tejet poetike.

“Kur qëndron ideja aty brenda, nuk ke nevojë ta shohësh atë. E përmende se nuk ke pasur nevojë për përmbajtje grafike. Nuk është vetëm reprezentative, por edhe shumë poetike”.

E vetë autorja e veprës i është referuar punës së saj si trajtim piktoresk i vdekjes.

“Nganjëherë sheh se si stuhia po ikën dhe dielli fillon të rrezojë. Për mua është një formë e të parit të së bukurës dhe në anën tjetër është një varr masiv që bëhet i tillë nga mbytja e emigrantëve. Përjetimi i turistëve është e kundërta e udhëtimit të tyre. Këtë e kuptoj si diçka paradoksale dhe kontradiktore. Është kënaqësia në det, dhe në anën tjetër fryma e fundit”.

Sipas artistes Lana Çmajçanin, është problematike se si trajtohet çështja e mbytjeve të anijeve me emigrantë dhe normalizimi i këtyre ngjarjeve.

“Flet për privilegjin e të shkuarit në det, për perspektivën turistike në kontrast me të hidhurën që ndodh aty. E kam bërë këtë vepër në bashkëpunim me Olgën, dhe kur e kam bërë një hulumtim për të ndërtuar këtë rrëfim e kam ditur që në fillim se duhet të kem një imazh të vdekjes në det, sepse e kam gjetur shumë problematike se si trajtohet kjo dukuri. Sidomos në media dhe se si kemi ardhur në një gjendje kur normalizohet vdekja”.

Me krejt dimensionet e saj, artistja Lana Çmajçanin mbi të gjitha trajton fatin e njeriut. Përjetimet dhe tretja e tij në ujërat e trazuara janë në qendër të “A Change is Gonna Come II”, që pret për ndryshim.