“Duhet ta shpëtoj vetëm njërën nga vajzat binjake”, nëna që përballet me zgjidhjen e pamundur

Fëmijët në Sudan po përballen me uri ekstreme, sëmundje dhe pasojat e rënda të luftës civile. Nëna si Touma, e detyruar të zgjedhë cilës nga vajzat binjake t’i blejë ilaçet, përjetojnë dhimbje të pamasë mes mungesës së ushqimit dhe shpresës. Spitalet janë të mbingarkuara, jeta në rrënoja, por fëmijë si Zaheri ende ëndërrojnë për shkollë, futboll dhe një të ardhme më të mirë.

Touma nuk ka ngrënë prej ditësh. Ajo rri në heshtje, me sytë që sodisin vetëm një kënd të caktuar në repartin e spitalit. 

Në krahët e saj, e palëvizshme dhe fort e kequshqyer, qëndron vajza e saj trevjeçare, Masajed.

Touma duket sikur nuk i dëgjon më as të qarat e fëmijëve të tjerë përreth. “Do të doja të qante”, thotë ajo, duke parë vajzën e saj. “Nuk ka qarë prej ditësh”.

Spitali Bashaer është një nga të vetmit që ende funksionon në kryeqytetin e Sudanit, Khartoum, i shkatërruar nga lufta civile që ka shpërthyer në prill të vitit 2023. Shumë njerëz kanë udhëtuar me orë të tëra për të marrë kujdes mjekësor këtu.

Reparti i fëmijëve të kequshqyer është plot me fëmijë që janë shumë të dobët për t’i luftuar sëmundjet, dhe nënat e tyre janë aty, të pafuqishme.

Touma dhe familja e saj u detyruan të largoheshin kur luftimet midis ushtrisë sudaneze dhe forcave paraushtarake RSF arritën në fshatin e tyre, rreth 200 kilometra larg nga Khartoumi.

“RSF-ja na mori gjithçka, paratë dhe bagëtitë - na i grabitën nga duart”, thotë ajo. “Ikëm vetëm me rrobat e trupit”.

Pa para dhe pa ushqim, fëmijët e Toumës filluan të sëmureshin.

Ajo duket e tronditur kur kujton jetën e mëparshme. “Më parë shtëpia jonë ishte plot mirësi. Kishim bagëti, qumësht dhe hurma. Tani nuk kemi asgjë.”

Sudani po përjeton një nga krizat më të rënda humanitare në botë.

Sipas OKB-së, tre milionë fëmijë nën moshën pesë vjeç janë rëndë të kequshqyer. Spitalet që kanë mbetur, janë të mbingarkuara.

Të zgjedhësh të pamundurën

Spitali Bashaer ofron kujdes dhe trajtim bazë falas.

Por, ilaçet që mund t’ua shpëtojnë jetën fëmijëve duhet t’i blejnë familjet vetë.

Masajed është binjake. Ajo dhe motra e saj Manahil u sollën bashkë në spital. Por familja kishte mundësi të blinte antibiotik vetëm për një fëmijë.

Touma duhej të bënte një zgjedhje të pamundur – ajo zgjodhi Manahilin.

“Do të doja që të dyja të shëroheshin dhe të rriteshin”, thotë me zë të dridhur, “që t’i shihja duke ecur dhe duke luajtur si më parë”.

“Vetëm dua që të bëhen mirë,” thotë Touma, duke përqafuar vajzën e saj që po shuhet.

“Jam vetëm. Nuk kam asgjë. Kam vetëm Zotin”.

Shanset për mbijetesë këtu janë shumë të ulëta. Për familjet në këtë repart, lufta u ka marrë gjithçka. Ata nuk kanë më asgjë, as mundësi për të blerë ilaçet që do t’ua shpëtonin fëmijët.

Kur ekipi i BBC-së po largohej, mjeku tha se asnjë nga fëmijët në këtë repart nuk do të mbijetojë.
Në të gjithë Khartoumin, jeta e fëmijëve është shkatërruar nga lufta civile.

Ajo që filloi si një konflikt mes dy gjeneralëve - shefit të ushtrisë, gjeneral Abdel Fattah al-Burhan dhe udhëheqësit të RSF-së, Mohamed Hamdan Dagalo, i njohur si Hemedti – përfshiu të gjithë qytetin.
Për dy vjet - deri në marsin e kaluar, kur ushtria rimori kontrollin - qyteti u shkatërrua nga lufta mes forcave rivale.

Khartoumi, dikur një qendër kulture dhe tregtie në brigjet e lumit Nil, u kthye në një fushëbetejë.

Tanket hynë në lagje. Aeroplanët luftarakë fluturonin mbi qytet. Civilët mbetën të bllokuar mes zjarrit të armëve, bombardimeve dhe sulmeve me dronë.

Në këtë peizazh të shkatërruar, mes heshtjes së rrënimit, dëgjohet zëri i brishtë i një fëmije nga rrënojat.

Fatkeqësi nga droni

Dymbëdhjetëvjeçari Zaher shtyn vetë karrigen me rrota përmes rrënojave - pranë makinave të djegura, tankeve, shtëpive të shkatërruara dhe plumbave të harruar.

“Po kthehem në shtëpi”, këndon me zë të ulët, ndërsa karrigia e tij kalon mbi qelq të thyer dhe copëza metali. “Nuk mund ta shoh më shtëpinë time. Ku është shtëpia ime?”

Zëri i tij, i brishtë, por i vendosur, mban brenda një dhimbje për atë që është humbur dhe një shpresë të heshtur që ndoshta një ditë do të mund të kthehet në shtëpi.

Në një ndërtesë që tani përdoret si strehë, nëna e Zaherit, Habibah, tregon për jetën nën kontrollin e RSF-së.

“Ishte shumë e vështirë”, thotë ajo. “Nuk ndiznim dritat natën - sikur të ishim hajdutë. Nuk ndiznim zjarr. Nuk lëviznim fare natën”.

Ajo ulet pranë djalit të saj në një dhomë me krevate të vendosura rresht.

“Në çdo moment, qoftë kur ishe në gjumë apo duke bërë dush, duke qëndruar në këmbë apo ulur, i gjeje luftëtarët e RSF-së pranë teje”.

Shumë njerëz ikën nga kryeqyteti, por Zaheri dhe nëna e tij nuk kishin asnjë mundësi për t’u larguar. Për të mbijetuar, shisnin thjerrëza në rrugë.

Një mëngjes, ndërsa punonin bashkë, një dron i goditi.

“E pashë atë. Po i rridhte gjak. Gjaku ishte gjithandej”, thotë Habibah. “Po humbisja ndjenjat. U detyrova të qëndroja zgjuar, sepse e dija që, nëse do të humbisja ndjenjat, do ta humbisja përgjithmonë”.

Këmbët e Zaherit u dëmtuan rëndë. Pas orësh me dhimbje, arritën në spital.

“Vetëm lutesha: ‘Të lutem Zot, merre jetën time, por shpëtoja këmbët’”, qan ajo.

Por mjekët nuk mund t’ia shpëtonin këmbët. Të dyja duhej t’i prisnin poshtë gjunjëve.

“Ai zgjohej dhe më pyeste: ‘Pse i le të më prisnin këmbët?’” Ajo ul sytë, fytyra e saj plot me ndjenjë fajësie. “Nuk kisha përgjigje”.

Të dy, Habibah dhe djali i saj, qajnë, të munduar nga kujtimet e asaj që kanë përjetuar. Dhimbja është edhe më e madhe kur e dinë se këmbët protetike do t’i jepnin Zaherit një mundësi për t’u kthyer në jetën që kishte më parë, por Habibah nuk ka para për t’ia blerë.

Për Zaherin, kujtimi i asaj që ndodhi është shumë i vështirë për ta përballuar.

Ai ndan vetëm një ëndërr të thjeshtë. “Do të doja të kisha këmbë protetike, që të luaj futboll me shokët e mi, si dikur. Vetëm kaq”.

Fëmijët në Khartoum janë privuar jo vetëm nga fëmijëria e tyre, por edhe nga vendet e sigurta për të luajtur dhe për të qenë të vegjël.

Shkollat, fushat e futbollit dhe këndet e lojërave janë tani të shkatërruara, mbushur me kujtime të thyera nga një jetë që ua ka marrë lufta.

“Ishte shumë bukur këtu”, thotë 16-vjeçari Ahmed, duke parë përreth një parku lojërash të shkatërruar.

Në bluzën e tij të grisur dhe të zbehtë është e shtypur një fytyrë e madhe që buzëqesh dhe poshtë saj shkruhet fjala “buzëqesh”. Por realiteti i tij është shumë larg kësaj fjale.

“Ne me vëllezërit vinim gjithmonë këtu. Luanim gjithë ditën dhe qeshnim shumë. Por kur u ktheva pas luftës, nuk mund ta besoja se ishte i njëjti vend”.

Ahmed tani jeton dhe punon aty, duke pastruar rrënojat që ka lënë lufta, dhe fiton 50 dollarë për 30 ditë pune të pandërprerë.

Paratë ndihmojnë për të mbajtur veten, nënën, gjyshen dhe një nga vëllezërit e tij.

Ai kishte gjashtë vëllezër të tjerë, por, si shumë të tjerë në Sudan që kanë humbur kontaktet me familjarët, nuk di më asgjë për ta. Ai shikon poshtë, nga këmbët, dhe thotë se nuk e di nëse ndonjëri prej tyre është ende gjallë.

Ëndrra e Zaherit

Lufta ka ndarë shumë familje si e tija.

Shumë nga mbetjet njerëzore të gjetura aty janë varrosur, por disa eshtra ende qëndrojnë të shpërndarë.

Ahmed ecën nëpër park dhe mban një nofull njeriu. “Është e tmerrshme. Më dridhet trupi”, thotë.
Ai tregon edhe një kockë tjetër dhe, duke e mbajtur pranë këmbës së tij, thotë me pafajësi: “Ky është një asht këmbe, si kjo e imja”.

Ahmed thotë se nuk guxon më të ëndërrojë për të ardhmen.

“Qëkur filloi lufta, isha i bindur se fati im ishte të vdisja. Prandaj ndalova së menduari për të ardhmen time”.

Shkatërrimi i shkollave e ka vënë edhe më shumë në rrezik të ardhmen e fëmijëve.

Miliona prej tyre nuk marrin më arsimim.

Por Zaheri është një nga të paktët me fat. Ai dhe shokët e tij ndjekin mësimet në një klasë të improvizuar, që vullnetarët kanë hapur në një shtëpi të braktisur.

Ata përgjigjen me zë të lartë, shkruajnë në dërrasë, këndojnë këngë dhe disa prej tyre bëjnë shaka në fund të orës mësimore.

Të dëgjosh zërat e fëmijëve që mësojnë e qeshin, në një vend ku mundësitë për të qenë fëmijë janë aq të pakta, është si të dëgjosh muzikën më të ëmbël.

Kur ekipi i BBC-së i pyet se si duhet të jetë fëmijëria, shokët e Zaherit përgjigjen me pafajësi: “Duhet të luajmë, të mësojmë, të lexojmë”.

Por kujtimi i luftës nuk është kurrë larg. “Nuk duhet të kemi frikë nga bombat dhe plumbat”, ndërhyn Zaheri. “Duhet të jemi të guximshëm”.

Mësuesja e tyre, zonja Amal, ka dhënë mësim për 45 vjet. Ajo thotë se nuk ka parë kurrë fëmijë kaq të traumatizuar.

“Janë prekur shumë nga lufta”, thotë ajo.
“Shëndeti i tyre mendor, mënyra si flasin... Tani përdorin gjuhën e grupeve të armatosura. Fjalë të dhunshme, mallkime, madje edhe dhunë fizike. Disa mbajnë shkopinj apo kamxhikë, sikur duan të godasin dikë. Janë bërë shumë të tensionuar”.

Dëmi nuk ndalet vetëm te sjellja.

Shumë familje kanë humbur çdo burim të ardhurash dhe mungesa e ushqimit është bërë e madhe.

“Disa nxënës vijnë nga shtëpi ku nuk ka bukë, miell, qumësht, vaj - asgjë fare”, thotë mësuesja.

E megjithatë, mes dëshpërimit, fëmijët e Sudanit përpiqen të mbajnë fort ato pak çaste gëzimi që u kanë mbetur.

Në një fushë futbolli të shkatërruar, Zaheri zvarritet mbi gjunjë përmes pluhurit, i vendosur të luajë lojën që do më shumë. Shokët e tij brohorasin, ndërsa ai godet topin.

“Gjëja ime e preferuar është futbolli”, thotë ai, duke buzëqeshur për herë të parë.

Kur e pyet se cilin ekip mbështet, përgjigjet menjëherë: “Real Madrid”. Lojtari i tij i preferuar? “Vinicius”.

Të luash në gjunjë është shumë e dhimbshme dhe mund t’i shkaktojë infeksione të tjera. Por ai nuk e vë re.

Futbolli dhe shoqëria me miqtë e tij e kanë shpëtuar. I kanë dhënë gëzim dhe e kanë larguar për pak nga realiteti i dhimbshëm.

Megjithatë, ai ende ëndërron për këmbë protetike.

“Do të doja vetëm të m’i rregullonin, që të mund të ecja në shtëpi dhe të shkoja në shkollë”, thotë Zaheri.