Dy vjet më parë palët ishin në prag të konfliktit ushtarak ndërsa tensionet u rritën mbi burimet e energjisë në Mesdheun Lindor. Që atëherë, edhe afrimi diplomatik dukej i imagjinueshëm. Megjithatë, retorika e Ankarasë ndryshoi në mënyrë drastike pasi kryeministri i Greqisë, Kyriakos Mitsotakis, vizitoi Shtetet e Bashkuara muajin e kaluar dhe i bëri thirrje Uashingtonit që të rishqyrtojë shitjet e armëve në Turqi. Një fyerje, sipas pikëpamjes së presidentit turk, Recep Tayyip Erdogan
Mesdheu Lindor dhe ishujt e Egjeut, për të cilët kanë pretendime grekët dhe turqit, janë kthyer përsëri në thelb të mosmarrëveshjeve të fundit midis Greqisë dhe Turqisë, shkruan “Al-Jazeera” në një analizë të saj.
Kompleksiteti i çështjes sipas së drejtës ndërkombëtare tani është përkeqësuar më tej nga mungesa e diplomacisë.
Dy aleatët e NATO-s janë ende në mosmarrëveshje për ishujt në Detin Egje. Në veçanti Turqia kundërshton atë që ajo e quan një "militarizim" të disa ishujve nga Greqia, shkruhet në shkrimin e televizionit nga Katari.
Hasan Gogus, ish-ambasador turk në Greqi dhe Austri, i tha “Al-Jazeeras” se qëndrimi i Turqisë është i vlefshëm.
“Ne kemi disa mosmarrëveshje me Greqinë në Detin Egje, si gjerësia e ujërave territoriale, kufizimi i vijës kontinentale, çmilitarizimi i ishujve apo gjatësia e hapësirës ajrore. Ndërsa të gjitha çështjet janë të ndërlidhura, Greqia pranon vetëm ekzistencën e mosmarrëveshjes së ndarjes kontinentale”, tha ai.
“Shumica e ishujve grekë në Detin Egje janë në afërsi të kontinentit turk, si Kastellorizo ose Kos. Ata ishuj iu dhanë Greqisë (sipas Traktatit të Paqes të Parisit të vitit 1947) me kushtin e çmilitarizimit. Megjithatë, Greqia e shkel këtë dispozitë”, tha Gogus.
Rëndësia gjeostrategjike
Ndërkohë, nga këndvështrimi grek, Turqia po bën pretendime që nuk mbështeten as nga status quoja dhe as nga e drejta ndërkombëtare.
"Greqia e konsideron Detin Egje pjesë themelore të territorit grek, duke pasur parasysh mijëra ishuj dhe grekë që jetojnë atje”, tha Sotirios Zartaloudis, profesor i asociuar i politikës krahasuese evropiane në Universitetin e Birminghamit. “Për më tepër, Deti Egje për Greqinë ka një rëndësi të madhe gjeopolitike dhe strategjike si kufiri juglindor i Evropës në lindje dhe në Lindjen e Mesme së bashku me Detin e Zi”, tha ai.
Bazat ligjore gjenden në traktatet e Lozanës (1923), në Montreux (1936) dhe në Parisit (1947), ku traktatet e nënshkruara në Lozanë dhe Paris rregullojnë se cili ishull i përket cilit shtet.
Megjithatë, Traktati i Montreux-it synonte ta zëvendësonte pjesërisht Traktatin e Lozanës dhe Turqia në thelb i ka nxjerrë pretendimet e saj nga kjo e fundit.
Interpretimi i Ankarasë krijon kështu një situatë komplekse në lidhje me të drejtat sovrane në Egjeun Lindor, tha për “Al-Jazeera” Dimitris Papadimitriou, profesor i politikës në Universitetin e Mançesterit.
“Statusi i ishujve të Egjeut në lidhje me ‘çmilitarizimin’ e tyre është një çështje komplekse ligjore dhe të dyja palët kanë interpretime shumë të ndryshme në lidhje me detyrimet që rrjedhin nga këto traktate. Duke pasur parasysh klimën aktuale të mosbesimit, është e vështirë të imagjinohet se si mund të ketë sukses një negociatë dypalëshe për të gjetur një gjuhë të përbashkët”, tha ai.
Buzë konfliktit të armatosur
Dy vjet më parë palët ishin në prag të konfliktit ushtarak ndërsa tensionet u rritën mbi burimet e energjisë në Mesdheun Lindor. Që atëherë, edhe afrimi diplomatik dukej i imagjinueshëm.
Megjithatë, retorika e Ankarasë ndryshoi në mënyrë drastike pasi kryeministri i Greqisë, Kyriakos Mitsotakis, vizitoi Shtetet e Bashkuara muajin e kaluar dhe i bëri thirrje Uashingtonit që të rishqyrtojë shitjet e armëve në Turqi.
Një fyerje, sipas pikëpamjes së presidentit turk, Recep Tayyip Erdogan. Udhëheqësi turk njoftoi se nuk do të takohej më me palën greke derisa një "politikan i ndershëm" të ishte përballë tij.
“Që atëherë mosmarrëveshja është përshkallëzuar, duke përfshirë një manovër ushtarake turke në shkallë të gjerë, në të cilën mori pjesë Erdogani. Në fakt, paraqitja e tij bëri bujë botërore kur kërcënoi indirekt me luftë”, kujton “Al-Jazeera”.
Jo vetëm që Erdogani paralajmëroi Greqinë për "pasoja katastrofike", por i kërkoi fqinjit "të shmangë ëndrrat, deklaratat dhe veprimet për të cilat do të pendohej".
“Nuk po bëj shaka”, tha Erdogani.
Pavarësisht retorikës nga Ankaraja, Greqia deri më tani nuk i ka ndalur ende përpjekjet diplomatike.
"Megjithëse diskursi i përgjithshëm mediatik në Greqi mbetet shumë armiqësor ndaj Turqisë, përgjigjja e Qeverisë greke ishte relativisht e heshtur", tha Papadimitriou.
Hendeku i madh
Ministri i Jashtëm grek, Nikos Dendias, theksoi gjatë Samitit të vendeve të Evropës Juglindore javën e kaluar se Greqia nuk do të kontribuojë në përshkallëzimin duke u përfshirë në "deklarata fyese, kërkesa dhe akuza të paligjshme dhe të papërshtatshme".
Në të njëjtën kohë, Ministria e Jashtme greke publikoi 16 harta që synonin të dokumentonin “shkallën e revizionizmit turk”, që synonin të shfaqnin pretendimet territoriale turke nga viti 1923 deri në ditët e sotme.
“Zyrtarët e Qeverisë greke vazhdojnë ta akuzojnë Turqinë se vuan nga ‘iluzionet e madhështisë imperialiste’”, tha Papadimitriou.
“Mitsotakis, i pyetur nëse do të takohej sërish me presidentin Erdogan, u përgjigj: ‘Sigurisht që do ta bëja’. Kjo tregon se Qeveria greke nuk dëshiron të ndërpresë të gjitha kanalet e komunikimit me Turqinë, megjithëse, për sa i përket përmbajtjes së politikës, hendeku midis dy vendeve mbetet i madh”, tha ai.
Megjithatë, duke pasur parasysh retorikën e Erdoganit, Athina do të jetë edhe më pak e prirë për të çmilitarizuar ishujt.
“Greqia argumenton se çdo prani/pajisje ushtarake në ishuj është atje për arsye stërvitore dhe parandaluese/mbrojtjeje. Greqia gjithashtu argumenton se çdo prani ushtarake në ishujt grekë nuk është kundër Turqisë, përveç nëse Turqia e sulmon Greqinë”, tha Zartaloudis.
Greqia e konsideron praninë ushtarake si të drejtë për vetëmbrojtje, duke aluduar në mjetet e shumta ulëse në bregun perëndimor të Turqisë dhe në shkeljet e rregullta të hapësirës ajrore greke nga avionët luftarakë turq.
“Qeveria greke pretendon se shqetësohen për praninë e rëndë ushtarake të Turqisë pranë kufirit grek dhe ishujve grekë në Detin Egje, për të cilin Greqia argumenton se është forcë ekspeditash gatishmërie. Një kompromis mund të jetë një depërshkallëzim i rënë dakord reciprokisht – por që për mendimin tim nuk ka gjasa”, tha Zartaloudis.
BE-ja dhe NATO-ja
Duke pasur parasysh këtë enigmë të dukshme, BE -ja i bëri thirrje Turqisë që të sillet "në mënyrë konstruktive".
“Hapat dhe retorika përshkallëzuese” duhet të shmangen dhe të zëvendësohen me “marrëdhënie të fqinjësisë së mirë”, kërkoi Brukseli.
Sekretari i përgjithshëm i NATO-s, Jens Stoltenberg, i inkurajoi Greqinë dhe Turqinë që të zgjidhin mosmarrëveshjet e tyre dhe të shmangin çdo veprim apo retorikë që mund të përshkallëzojë situatën.
Megjithatë, situata aktuale ngre pyetje të ndryshme në Greqi dhe, si shpesh në këto raste, e ardhmja është e vështirë për t'u parashikuar.
“Opinioni publik në Greqi e njeh mirë retorikën armiqësore nga të dyja anët e Egjeut. Megjithatë, publiku i gjerë nuk e kupton se sa shpejt një ‘aksident’ në Egje mund të përshkallëzojë në luftë të shkallës së plotë”, tha Papadimitriou.
“Shumë njerëz spekuluan se lufta në Ukrainë do të zgjaste vetëm disa ditë. Tani jemi në muajin e katërt të konfliktit pa asnjë shenjë se lufta do të përfundojë së shpejti. Një skenar i ngjashëm për Greqinë dhe Turqinë nuk është fantashkencë. Kjo është arsyeja pse është e rëndësishme që retorika të qetësohet dhe kanalet e komunikimit midis dy palëve të mbesin të hapura”, shtoi ai.
Shumica shpresojnë se retorika e luftës e Erdoganit është thjesht pjesë e strategjisë së tij të fushatës. Me zgjedhjet presidenciale në prag dhe një situatë të dhimbshme ekonomike në Turqi – inflacioni aktualisht është në 70 për qind – disa analistë janë optimistë se situata e brendshme në Turqi mund të ketë ndikim në mënyrën se si vazhdon konflikti.
“Mundësia e një konflikti greko-turk lind edhe nga dinamika e brendshme në Turqi, nëse, për shembull, marrëdhëniet greko-turke bëhen të dukshme mes votuesve turq. Forcat në favor ose kundër Erdoganit mund të duan të përdorin konfliktin për të rritur ose dëmtuar popullaritetin e tij”, shtoi ai për “Al-Jazeeran”.
“Megjithatë, shpresa është që NATO-ja, SHBA-ja, frenimi ushtarak nga të dyja palët së bashku me racionalizmin e Erdoganit për mbijetesën e tij politike, do të parandaloninë një konflikt të hapur”, tha Zartaloudis.