Mijëra civilë ukrainas janë rrahur e keqtrajtuar, nganjëherë edhe me elektroshok, derisa Kombet e Bashkuara thonë se qindra të tjerë janë zhdukur në burgjet ruse
Kharkiv, Ukrainë (NYT) - Ishte kohë tepër e rrezikshme për një burrë në moshë për t’i shërbyer vendit në ushtri në Ukrainën veriore të pushtuar nga Rusia, ku trupat ruse po humbnin terren përpara kundërsulmit të egër ukrainas pranverën e kaluar. Ishte koha kur ushtarët e forcave pushtuese kapën një automekanik të ri, ndërsa po ecte në fshatin e lindjes me gruan dhe një fqinj. Ia lidhën sytë e duart dhe e futën në një autobus, shkruan gazeta “New York Times” në hulumtimin e saj.
Ishte fillimi i gjashtë javëve të "ferrit", tha Vasiliy, 37 vjeç, i cili si shumica e njerëzve të intervistuar për këtë artikull, nuk pranoi të jepte mbiemrin nga frika e hakmarrjeve. I bartur nga një vend burgimi në tjetrin, ai u rrah dhe iu nënshtrua vazhdimisht shokut elektrik gjatë marrjes në pyetje, pa e kuptuar se ku ishte apo pse po mbahej.
Qindra të zhdukur
Ai nuk ishte i vetmi. Qindra civilë ukrainas, kryesisht burra, janë zhdukur në pesë muajt e luftës në Ukrainë, të ndaluar nga trupat ruse ose përfaqësuesit e tyre, të mbajtur në bodrume, stacione policie dhe kampe filtrimi në zonat e kontrolluara nga Rusia në Ukrainë dhe kanë përfunduar të burgosur në duar të Rusisë.
Mijëra syresh kanë kaluar nëpër këtë sistem ad-hoc në zonën e luftës, por askush nuk e di saktësisht se sa prej tyre janë dërguar në burgjet ruse, shkruan gazetarja Carlotta Gall e “New York Times”. Misioni i Monitorimit të të Drejtave të Njeriut të Kombeve të Bashkuara në Ukrainë ka dokumentuar 287 raste të zhdukjeve me forcë dhe ndalimeve arbitrare të civilëve nga Rusia dhe thotë se numri i përgjithshëm me siguri se është më i lartë.
Vasiliy është njëri nga një numër i vogël i personave të arrestuar në Rusi që janë kthyer në Ukrainë. Ai u lirua pas rreth gjashtë javësh dhe përfundimisht mori rrugën e kthimit përmes një udhëtimi të gjatë pas gjithsej tre muajsh larg. I kthyer në punë në një dyqan riparimi makinash në qytetin verilindor të Kharkivit, ai thjesht është i lumtur që ka mbijetuar.
"Ishte turp, çmenduri, por dola i gjallë", tha ai. “Mund të ishte më keq. Disa njerëz u qëlluan për vdekje”, i ka thënë ai “New York Timesit”.
Forcat ruse kanë arrestuar ukrainasit qysh nga fillimi i pushtimit të vendin në shkurt, por përvojat e shumicës së civilëve kanë mbetur të errëta. Intervistat me burrat që u arrestuan dhe me familjet e burrave që janë të zhdukur, zbardhin detaje të reja të një prej tmerreve më të mëdha të luftës gati gjashtëmujore.
“Ata edhe ashtu nuk të besojnë”
Një autobus shkollor i shkatërruar në fshatin Vilkhivka, në rrethinën e qytetit verilindor Kharkiv
Hetuesit kishin kërkuar informacion mbi pozicionet dhe grupet ushtarake të Ukrainës, tha ai, por marrja në pyetje shpesh kishte qenë e kotë, pasi goditja e radhës erdhi para se ai të mund t'i përgjigjej një pyetjeje. "Ata nuk besojnë asgjë që thoni, edhe nëse thoni të vërtetën", tha ai. "Ju nuk mund të provoni pafajësinë tuaj”, ka shtuar Vasily për “New York Time”.
Familje të tjera, më pak me fat se Vasiliy, kanë mbetur në kërkim të të afërmve të zhdukur, të dërmuara nga ankthi se ku janë apo edhe nëse janë gjallë të dashurit e tyre.
"Unë fle duke qarë dhe zgjohem duke qarë", tha Olha, 64 vjeç, djali i së cilës u arrestua dhe u rrah edhe kur humbi ndjenjat nga trupat ruse, por u lirua pas tri ditësh dhe nipi i së cilës, mësuam nga Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq, po mbahet në një objekt të paraburgimit rus, shkruan Gall e gazetës amerikane.
Fshati i tyre, Vilkhivka, në rrethinën e Kharkivit, u pushtua nga trupat ruse në fund të marsit. Avionët luftarakë po bombardonin fshatin dhe ushtarët rusë u dhanë banorëve një orë për t'u evakuuar. "Ata thanë se Vilkhivka do të rrafshohej", tha ajo.
Olha dhe disa anëtarë të familjes nxituan me fshatarë të tjerë nëpër fusha nja dhjetë kilometra, ku u thanë se një kamion ushtarak rus do t'i çonte në një flotë autobusësh në pritje. Djali dhe nipi i saj nuk ia dolën, kështu që i shoqi u kthye për t'i gjetur. Teksa ajo ishte ulur në një nga autobusët, ushtarët rusë tërhoqën dy të rinj me fasha, të cilët mendoi se mund të kishin qenë ushtarë ukrainas të plagosur, shkruan “New York Times”.
Ekzekutimi i burrave para familjarëve
Para pasagjerëve të tjerë, ushtarët rusë i rrahën burrat dhe më pas i qëlluan në kokë. "Ata u lanë në atë pyll", tha Olha. “Mbylla sytë dhe qava”.
Nipi i saj, Mykyta, 20 vjeç, nuk është parë më që atëherë. Olha u evakuua me nusen e saj në Rusi, ku u vendosën në një bujtinë. Ajo u kthye në shtëpi në korrik dhe u ribashkua me burrin, i cili kishte mbijetuar i vetëm. Djali i saj arriti t'u bashkohej atyre në Rusi dhe ai dhe gruaja kanë mbetur atje për të gjetur vendndodhjen e Mykytas, ka treguar Olha.
Ata nuk e kanë idenë nëse ai do të përballet me akuza, pasi nuk kanë lidhje me të, as me telefon. Kryqi i Kuq u ka treguar vetëm se është në paraburgim, tha ajo.
Rusia ka mohuar torturimin ose vrasjen e civilëve ukrainas dhe pretendon se sulmon vetëm objektiva ushtarakë.
Shumica e civilëve të ndaluar nga Rusia në zonën e luftës janë burra me përvojë ushtarake ose në moshë për luftë. Në zonat e pushtuara, ukrainasit me cilësi udhëheqëse – aktivistë, zyrtarë lokalë dhe gazetarë – kanë më shumë gjasa të ndalohen, thanë zyrtarët e të drejtave të njeriut. Por shumë civilë të zakonshëm janë kapur në atë që shpesh konsiderohet grumbullim kaotik dhe arbitrar, shkruan “New York Times”.
Vasiliy, mekaniku, tha se ishte marrë rastësisht sepse po ecte në një rrugë në Tsyrkuny, në verilindje të Kharkiv, kur anëtarët e forcave të sigurisë po kryenin një bastisje. Gruas së tij dhe një fqinje iu tha të shkonin në shtëpi, por atij ia lidhën duart me shirit dhe u fut në një autobus, ndërsa burrat me kapuç hynë në një shtëpi aty pranë duke qëlluar me armë, duke i detyruar katër burra të binin përtokë. Ata burra u hodhën më pas në të njëjtin autobus me Vasilijin.
Midis tyre ishte Vadymi, 36 vjeç, saldator dhe mekanik që jetonte në Tsyrkuny me gruan dhe djalin e tij të vogël. Vadymi kishte marrë guximin të merrte pelena dhe ushqim për vogëlushin, sipas motrës së tij, Darya Shepets, 19 vjeç. Ajo tha se disa nga të arrestuarit kishin shërbyer si roje kufitare gjatë armiqësive me Rusinë në 2014, por se ai nuk kishte lidhje me ushtrinë.
Të arrestuarit u dërguan në bodrumin e një shtëpie në fshat, ku u rrahën dhe u morën në pyetje, tha Vasiliy. Më vonë ata u zhvendosën në një fshat tjetër, ku u mbajtën në një grup prej rreth 25 vetash. Pas rreth tri javësh, ai u dërgua me një duzinë burrash në një objekt paraburgimi në kufirin verior të Ukrainës.
“Është e vështirë të kuptohet se kush është arrestuar dhe për çfarë”, tha ai për Gallin e “New York Times”. “Ata e sollën një plak, i cili nuk e kuptoi fare pse e kishin ndaluar. Ai po ngiste biçikletën e tij me një thes misër”.
Ai shtoi: "U soll një djalë i ri. Ai sapo po udhëtonte me biçikletë te gjyshja e tij”.
"Duket sikur i gjithë trupi është shpuar me gjilpëra"
Olha, 64 vjeçe, nuk e ka parë dhe as ka folur me nipin e saj, Mykyta, 20 vjeç, prejse u kap në rrugë nga rusët
Të arrestuarit u tërhoqën individualisht për t'u marrë në pyetje, që përfshinte rrahje të rënda, disa syresh edhe në kokë dhe goditje elektrike. "Duket sikur i gjithë trupi juaj të është shpuar me gjilpëra", tha Vasiliy. Zyrtarët e të drejtave të njeriut kanë regjistruar raporte të ngjashme të goditjeve elektrike të përdorura.
"Na jepnin ushqim dhe pije një herë në ditë", tha Vasiliy. “Ndonjëherë na linin pa ushqim për dy ose tri ditë. Nuk kishte tualet; na dhanë shishe për t'i përdorur. Fjetëm në goma të makinave. Nuk ka standarde sanitare për të folur”.
Ai tha se hetuesit rusë kishin qenë të fiksuar me çrrënjosjen e anëtarëve të grupeve naziste – arsyeja kryesore e dhënë nga Moska për operacionin e saj ushtarak kundër Ukrainës.
“Ata thanë se kishin ardhur për të na çliruar nga nazistët, nga autoritetet ukrainase, në mënyrë që të mund të jetonim më mirë”, tregoi ai për “New York Times”. “U thashë: ‘Kam punuar gjithë kohën në servis. Unë nuk i pashë nazistët. Gjithçka ishte mirë”.
Përgjigja i tërboi hetuesit, tha ai, duke shtuar: “Ata fillojnë të ngatërrohen përsëri me ju. 'Po gënjen. Ju keni nazistë këtu. Grupe të tëra janë krijuar. Të gjithë njerëzit tuaj kanë tatuazhe”.
Katër burrat e kapur në bastisjen e shtëpisë, Vadym dhe tre miqtë e tij u morën në javën e tretë.
“Tani nuk dimë asgjë”
Sëndukët e zbrazët të municioneve të trupave ruse në sallën e gjimnazit të djegur
Që atëherë ata nuk janë parë e as nuk është dëgjuar për ta. Vasiliy mendoi se ata po liroheshin dhe madje i tha Vadymit të fliste me gruan në fshat, duke i thënë se ajo do ta ndihmonte me ushqim për vogëlushin e tij.
Por kur u kthye në shtëpi në fund të qershorit, u trondit kur kuptoi se ishte i vetmi që ishte rikthyer. Ai pati fatin kur lidershipi i njësisë që mbante grupin e tij më të vogël ndryshoi dhe të arrestuarit u nxorën papritur në rrugë. Për shkak të luftimeve, ata duhej të udhëtonin në Rusi, ku u arrestuan përsëri, këtë herë nga oficerët e agjencisë ruse të spiunazhit, F.S.B., të cilët Vasiliy tha se i ofruan para dhe një punë për të punuar për ta.
Ai nuk pranoi dhe pas tre ditësh e lanë të shkojë. "Ata ndoshta e kuptuan se ne ishim të padobishëm për ta", tha ai. Duke u shtirë si burrë i pastrehë, me mjekër të gjatë dhe flokë të çrregullta, Vasiliy arriti të huazonte para nga një mik i një miku për të marrë dokumente të reja dhe për të udhëtuar nëpër vendet baltike dhe Polonisë për në Ukrainë.
Motra e Vadymit, zonja Shepets, u përpoq për muaj të tërë të siguronte ndonjë informacion mbi vendndodhjen e vëllait, duke shkruar letra dhe duke kërkuar në internet. Ajo përfundimisht mësoi nga një agjenci qeveritare ukrainase se ai ishte në paraburgim rus.
“Ai është shumë i dobët në foto. Ju mund të shihni zgavra nën sytë e tij dhe klavikulat e tij”, theksoi zonja Shepets për “New York Times”. Fotoja u hoq më pas nga grupi i rrjeteve sociale. “Tani nuk dimë asgjë – nuk ka më lidhje; nuk ka asgjë”, tha ajo duke fshirë lotët. /Hulumtim i gazetës “New York Times”
