Një vit pas sundimit të talebanëve, Afganistani është kthyer prapa në kohë. Sundimtarët e rinj të vendit, triumfues pas dy dekadash kryengritjeje, kanë rivendosur një emirat të qeverisur nga një interpretim i rreptë i ligjit islam dhe kanë lëshuar një mal dekretesh që kufizojnë të drejtat e grave, institucionalizojnë zakonet patriarkale, kufizojnë gazetarët dhe fshijnë në mënyrë efektive shumë gjurmë të udhëheqjes nën pushtimin amerikan, si dhe përpjekjet për ndërtimin e kombit
Kabul, 14 gusht (NYT) - Vajzave u ndalohet shkolla e mesme dhe grave të udhëtojnë në distancë të konsiderueshme pa shoqërimin e një të afërmi mashkull. Burrave në zyrat qeveritare u thuhet ta lëshojnë mjekrën, të veshin rroba tradicionale afgane dhe kapele lutjesh dhe të ndalin punën për lutje.
Muzika është zyrtarisht e ndaluar dhe transmetimet e lajmeve të huaja, shfaqjet televizive dhe filmat janë hequr nga valët publike. Në pikat e kontrollit përgjatë rrugëve, policia e moralit ndëshkon gratë që nuk janë të mbuluara nga koka deri te këmbët, shkruan gazeta “New York Times”.
Kthimi i grushtit të hekurt
Një vit pas sundimit të talebanëve, Afganistani është kthyer prapa në kohë. Sundimtarët e rinj të vendit, triumfues pas dy dekadash kryengritjeje, kanë rivendosur një emirat të qeverisur nga një interpretim i rreptë i ligjit islam dhe kanë lëshuar mal dekretesh që kufizojnë të drejtat e grave, institucionalizojnë zakonet patriarkale, kufizojnë gazetarët dhe fshijnë në mënyrë efektive shumë gjurmë të udhëheqjes në pushtimin amerikan dhe përpjekjet për ndërtimin e kombit, vlerëson “New York Times”.
Për shumë afganë – veçanërisht gratë në qytete – ndjenja e humbjes ka qenë shkatërruese. Përpara se talebanët të merrnin pushtetin, disa të rinj realizuan ambiciet për t’u bërë mjekë, avokatë dhe zyrtarë qeveritarë, si dhe eksploruan mundësitë ndërkombëtare.
“Tani kanë ikur - të gjitha”, tha Zakia Zahadat, 24 vjeçe, e cila dikur punonte në një ministri qeveritare pasi fitoi një diplomë kolegji. Ajo është kryesisht e kufizuar në shtëpi këto ditë. “Ne kemi humbur fuqinë për të zgjedhur atë që duam”, ka theksuar ajo për “New York Times”.
Për të zbatuar dekretet e tyre dhe për të zhdukur mospajtimin, qeveria e re talebane ka përdorur taktika shtetërore policore si kontrollet derë më derë dhe arrestimet arbitrare – duke zbatuar dënime të ashpra, të denoncuar nga monitoruesit ndërkombëtarë të të drejtave të njeriut. Ato taktika kanë rrënjosur një rrymë të fshehtë frike në jetën e atyre që kundërshtojnë sundimin dhe e kanë shkëputur vendin nga miliona dollarë ndihma zhvillimore dhe ndihmë të huaj, ndërsa ai rrëshqet sërish në statusin e shtetit të paprekur.
Për t’i zbatuar dekretet e tyre dhe për të zhdukur mospajtimin, qeveria e re talebane ka përdorur taktika shtetërore policore si kontrollet derë më derë dhe arrestimet arbitrare – duke zbatuar dënime të ashpra, të denoncuar nga monitoruesit ndërkombëtarë të të drejtave të njeriut
Izolimi ndërkombëtar “dhe e mira e së keqes”
Ky izolim ndërkombëtar po përkeqëson krizën ekonomike dhe humanitare që ka përfshirë vendin që kur qeveria e mbështetur nga perëndimi u rrëzua vitin e kaluar dhe tjetërsimi i vendit ka të ngjarë të thellohet, pasi zyrtarët amerikanë akuzuan talebanët se strehuan liderin e “Al-Qaedas”, shkruan “New York Times”.
Miliona njerëz mbetën të papunë pasi punët me ambasadat e huaja, ushtritë dhe OJQ-të u zhdukën praktikisht brenda natës, fëmijët e kequshqyer kanë vërshuar spitalet e Kabulit muajt e fundit dhe më shumë se gjysma e popullsisë përballet me pasiguri ushqimore të rrezikshme për jetën.
Megjithatë, në një mënyrë, vendi ka qenë më mirë: është kryesisht në paqe, pas dekadash lufte që copëtoi familjet dhe nuk la asnjë cep të Afganistanit të paprekur, shkruan “New York Times”.
Kur trupat perëndimore u tërhoqën vitin e kaluar dhe lufta përfundoi, pasoi edhe një fatkeqësi që mori jetën e dhjetëra mijëra civilëve afganë. Por morën fund sulmet dhe sulmet ajrore amerikane, zjarri i kryqëzuar midis forcave afgane të sigurisë dhe kryengritësve, si dhe bombat pa dallim të talebanëve në anë të rrugës dhe sulmet shkatërruese vetëvrasëse.
Qetësia relative ka ofruar një pushim të mirëpritur për afganët që jetojnë në zonat rurale, veçanërisht në jug, jetët e të cilëve u përkeqësuan nga luftimet gjatë dy dekadave të fundit.
Deri më tani, talebanët gjithashtu kanë shmangur kthimin në spektaklet brutale publike të fshikullimeve, amputimeve dhe ekzekutimeve masive që shënuan sundimin e tyre të parë në vitet 1990 dhe e kthyen gjerësisht opinionin ndërkombëtar kundër sundimit të tyre.
Megjithatë, në një mënyrë, vendi ka qenë më mirë: është kryesisht në paqe, pas dekadash lufte që copëtoi familjet dhe nuk la asnjë cep të Afganistanit të paprekur, shkruan “New York Times”
Kufizimet që ngufasin jetën
Por kufizimet e talebanëve dhe kolapsi ekonomik që u përshpejtua pasi ata morën kontrollin e vendit në gusht 2021, kanë pasur një efekt të jashtëzakonshëm në kryeqytetin, Kabul, ku pushtimi i gjatë nga forcat perëndimore kishte ndikuar thellësisht jetën e përditshme në qytet.
Përpara se talebanët të merrnin pushtetin, burra dhe gra bënin piknik së bashku në parqe gjatë fundjavave dhe bisedonin mbi kapuçinot në kafenetë e tyre. Vajzat me fustane deri tek gjuri dhe xhinse të grisura dilnin parqeve dhe ndërtonin robotë në programet pas shkollës. Burrat e rruar pastër mbanin kostume perëndimore për të punuar në zyrat qeveritare, ku gratë mbanin disa poste të larta.
Gjatë dy dekadave të fundit, donatorët perëndimorë shpallën shumë nga ato aspekte të jetës si arritje sinjalizuese të ndërhyrjes së tyre. Tani vizioni i talebanëve për vendin po riformëson edhe një herë strukturën sociale, shkruan “New York Times”.
Mijëra gra që shërbyen si avokate, gjyqtare, ushtarë dhe oficere policie nuk janë më në postet e tyre. Shumica e grave që punojnë janë kufizuar në punë në arsim ose kujdes shëndetësor, duke u shërbyer grave të tjera.
Zhdukja e grave nga hapësirat publike nga ana e talebanëve sot konsiderohet si kthim prapa në kohë, thonë shumë gra, sikur jetët që ato ndërtuan gjatë 20 viteve të fundit duket se zhduken më shumë çdo ditë që kalon.
Marghalai Faqirzai, 44 vjeçe, u rrit gjatë qeverisë së parë talebane. Ajo u martua në moshën 17-vjeçare dhe pjesën më të madhe të kohës e kalonte në shtëpi. “Gratë as që e dinin se kishin të drejta atëherë”, tha ajo.
Por vitet e fundit, Faqirzai mori diplomë universitare, duke ndjekur shkollën përkrah njërës prej vajzave të saj. Një vajzë tjetër, Marwa Quraishi, 23 vjeçe, ndoqi studimet universitare dhe punoi në një ministri qeveritare përpara se të pushohej nga puna nga talebanët verën e kaluar.
“Gjithmonë supozoja se jeta ime do të ishte më e mirë se ajo e nënës sime”, tha zonja Quraishi. “Por tani e shoh se jeta në fakt do të bëhet shumë më keq për mua, për të - për të gjithë ne”.
Me kufizimet ndaj grave, shtypjen e lirisë së shprehjes dhe politikëbërjes në qeverinë e përkohshme të talebanëve të kufizuar në disa burra dhe studiues fetarë të zgjedhur, shumica e afganëve kanë humbur çdo shpresë për të pasur dorë në formimin e së ardhmes së vendit të tyre.
“Shumë njerëz kanë humbur ndjenjën e tyre të sigurisë, aftësinë e tyre për t'u shprehur”, tha Heather Barr, drejtoreshë e asociuar e Divizionit të të Drejtave të Grave në “Human Rights Watch”. “Afganet kanë humbur zërin e tyre - çdo ndjenjë se mund të jenë pjesë e ndërtimit të një vendi që duket ashtu siç duan ata”.
Miliona njerëz mbetën të papunë pasi punët me ambasadat e huaja, ushtritë dhe OJQ-të u zhdukën praktikisht brenda natës
