Për tri dekada Somalia është zhytur mes kaosit dhe anarkisë. Ndërsa qeveria kontrollon vetëm disa zona të vendit, pjesa tjetër është në duart e xhihadistëve, të cilat janë të aftë për të hedhur veten në erë në vende të mbushura me njerëz.
Për shumë somalezë jeta është e varfër, brutale dhe e shkurtër. Ata jetojnë në vendin e pestë më të varfër dhe të tetë më të dhunshëm. Jetëgjatësia e tyre është e gjashta më e ulëta në botë. Thatësia dhe përmbytjet ua kanë shtuar edhe më shumë mjerimin. Në vitin 2011, shirat kontribuuan në krizën më të madhe të urisë në botë të shekullit XXI.
Më shumë se 250,000 njerëz vdiqën, gjysma e tyre fëmijë. Një dekadë më vonë, historia mund të përsëritet. Thatësira më e madhe në katër dekada, përfshin tharjen e të korrave dhe ngordhjen e bagëtive në Somali, Etiopi dhe Keni.
Më shumë se 18 milionë njerëz në rajon po përpiqen të gjejnë ushqim për të ngrënë; fëmijët po vdesin në të tri vendet. Por Somalia e brishtë pritet të goditet nga thatësira.
“Nëse nuk bëjmë diçka tani, do të ketë mijëra të vdekur”, tha Mohamed Abdi i Këshillit Norvegjez të Refugjatëve, një organizatë bamirëse.
Mosfunksionimi politik dhe varfëria janë faktorët kryesore për krizën. Por përgjegjësia qëndron edhe përtej kufijve të saj. Duke qenë se Somalia lëshon vetëm pak më shumë dioksid karboni se Andorra, vështirë se mund të fajësohet për ndryshimin e klimës që duket se ndikon te thatësira.
Dhe as teoricieni më i zjarrtë i konspiracionit nuk do ta konsideronte Somalinë fajtore për pushtimin rus të Ukrainës, i cili ka shkaktuar një krizë globale ushqimore. Somalia importon gati 80% të ushqimit të saj. Pushtimi i Rusisë dhe çmimet më të larta të karburantit kanë nxitur gjithashtu rritjen e çmimit të ushqimeve.
Si rezultat, tani është shumë më e kushtueshme për somalezët që të blejnë ushqim për të plotësuar nevojat e tyre. Çmimet më të larta të grurit kanë rritur gjithashtu koston e ofrimit të ndihmës. Që nga fillimi i luftës në Ukrainë, faturat operacionale të Programit Botëror të Ushqimit të OKB-së janë rritur me 44 për qind.
Shtatë milionë somalezë po luftojnë për të gjetur ushqim
Donatorët kanë grumbulluar vetëm 30 për qind të 1.5 miliardë dollarëve që OKB-ja thotë se i duhen për të shmangur një fatkeqësi në Somali. Britania kohët e fundit ndaloi pagesat e ndihmës “jo thelbësore” për të shmangur tejkalimin e buxhetit për shkak të kostos së ndihmës humanitare në Ukrainë. E gjithë kjo i detyron punonjësit e ndihmës të marrin vendime të vështira se kë të ndihmojnë dhe kë jo.
Rreth 7 milionë njerëz, më shumë se 40 për qind e popullsisë së Somalisë, po lufton për të gjetur ushqim. Punonjësit e ndihmës vlerësojnë se 1.4 milionë fëmijë vuajnë nga kequshqyerja. Qindra, ndoshta mijëra, kanë vdekur tashmë. Në kohën kur u shpall “kriza e urisë” në vitin 2011, një njoftim që lëshoi një përrua fondesh nga donatorët, gjysma e viktimave kishte ndodhur tashmë.
Fatkeqësia e fundit, që do të thotë një zi buke që çon në të paktën 1 milion vdekje, ndodhi në Etiopi në vitet 1980.
“Uria e madhe”, nga ato që shkaktojnë 100,000 ose më shumë viktima janë bërë gjithashtu më pak të shpeshta për shkak të përmirësimit të mekanizmave të paralajmërimit të hershëm dhe ndërhyrjeve më efektive humanitare.
Kanë ndodhur vetëm tri “kriza urie” të tilla këtë shekull, e fundit dhe më vdekjeprurëse prej të cilave ishte ajo e Somalisë në vitin 2011. Somalia ka qenë prej kohësh e prirë ndaj thatësirave, por ato po bëhen më të zakonshme, sipas Christophe Hodder, i dërguari i OKB-së për klimën në vend. Edhe pse thatësira aktuale nuk mund të lidhet drejtpërdrejt me ngrohjen globale, ajo është më e madhja në 40 vjet.
Me temperaturat mesatare të Somalisë që parashikohen të rriten me 3-4°C deri në vitin 2080, thatësira të tilla ndoshta do të bëhen më të zakonshme. Vetëm thatësira rrallë shkakton “zi buke”. Më 1991 Somalia u shkatërrua nga një luftë civile dhe një kryengritje xhihadiste pas rënies së Siad Barre, diktatorit të saj. Një vend që dikur bënte një punë të arsyeshme për të ushqyer vendin, ka parë rënien e prodhimit të drithërave me 60 për qind që nga viti 1989 për të përmbushur vetëm një të pestën e nevojës.
Në vend të kësaj, Somalia importon shumicën e produkteve kryesore, duke përfshirë orizin, makaronat dhe vajin për gatim. Dekada luftimesh kanë shkatërruar gjithashtu infrastrukturën, kanë shkatërruar ekonominë, kanë detyruar miliona të largohen nga shtëpitë e tyre dhe e kanë lënë shtetin kryesisht të paaftë për të ofruar shërbime bazë si kujdesi shëndetësor dhe arsimi.
Presidenti i ri i Somalisë, Hassan Sheikh Mohamud, mori detyrën në qershor. Ai shpreson të ndryshojë atë që ndodhi nën udhëheqjen e paraardhësit të tij, Mohamed Abdullahi Mohamed, kur pothuajse riktheu luftën civile kur u përpoq të qëndronte në detyrë përtej mandatit të tij. Qeveria dhe aleatët e saj kontrollojnë kryeqytetin, Mogadishu dhe qytetet kryesore provinciale.
Por al-Shabab, dega më e pasur dhe më vdekjeprurëse e Al-Kaedës, kontrollon pjesën më të madhe të fshatit. Këto komunitete rurale po mbajnë peshën kryesore të krizës. Guriel, në shtetin Galmudug, është qendra tregtare e Somalisë qendrore.
Normalisht, tregu i saj i bagëtive do të kishte 1200 kafshë në ditë. Në ditët e sotme, janë vetëm 150. Para thatësirës Hassan Abdullahi Ali, do të shiste dhi për 40 dollarë secilën, sa për të ushqyer dhjetë fëmijët e tij për një muaj. Tani kullota që kishte, nuk ekziston më, puset e ujit janë tharë dhe tufa e tij është prekur nga sëmundjet.
Afërsisht një e treta e bagëtive në pjesët më të goditura të Somalisë qendrore dhe jugore mund të kenë ngordhur që nga fillimi i thatësirës në vitin 2020, duke përfshirë 250 nga 300 delet e dhitë e Ali dhe 15 nga 20 devetë e tij.
Përpjekja për të shitur pjesën tjetër është e ndërlikuar.
“Sot solla dy në treg”, tha ai. “Unë kam shitur njërën, por askush nuk dëshiron të blejë tjetrën”.
Dërgimi i 5 dollarëve në muaj për të mbajtur shtëpinë
Rritja e kostos së grurit do të thotë se shitja e një dhie tani kushton shumë për të blerë ushqim për të ushqyer familjen e tij për vetëm dhjetë ditë.
Pasi melekuqet dhe misri që u rritën u thanë, tha burri i Hawa Mustaf Hassan, i cili u largua në Somalinë jugore për të gjetur punë. 5 dollarët në muaj që i dërgonte nuk i mjaftonin. Më i vogli nga tre fëmijët e saj, Adani dy vjeçar, u sëmur. Për javë të tëra ai po lufton mes jetës dhe vdekjes.
“Ndjeva se nuk kishte asnjë shpresë se ai do të shërohej”, tha ajo. “Por pas 14 ditësh e pashë atë të buzëqeshte dhe e dija se do të ishte mirë”.
Të tjerët janë më me pak mfat.
“Fëmijët po vdesin”, tha Abdullahi Ahmed Ibrahim, një mjek në spitalin e përgjithshëm të Baidoas. “Nënat vijnë shumë vonë dhe i varrosin fëmijët e tyre rrugës”.
Pasi i ngordhën të gjitha bagëtitë tetë muaj më parë, Isaac Nur Ibrahim solli gruan dhe dy djemtë e tij të vegjël në një kamp në periferi të Kismayo.
Ai mund të fitonte vetëm 1 dollarë në ditë si punëtor. Pasi racionet u shkurtuan, djali i tij dyvjeçar Abdikaafi u sëmur nga anemia për shkak të kequshqyerjes.
Djali vdiq më 8 qershor. Kur të korrat humbin dhe kafshët ngordhin, ata në klanet më të pasura ose më të fuqishme mund të marrin ndihmë nga të afërmit e tyre. Klane të tilla përgjithësisht kanë më shumë njerëz që jetojnë jashtë vendit ose në qytetet e Somalisë; gjatë thatësirës mund të mbështeten tek ata për të dërguar para në fshat, ose për të strehuar ata që lëvizin në qytete në kërkim të ushqimit.
2.000 kampe me mbi dy milionë somalezë
Por anëtarët e klaneve më të varfra shpesh nuk kanë zgjidhje tjetër veçse të jetojnë në kampe të mjera dhe ku ndodh të sëmurën. Kjo është për shkak se punonjësit e ndihmës rrallë shkojnë në fshat nga frika se mos vriten nga al-Shabab. Rreth 2,000 kampe rrethojnë qytetet e Somalisë, duke strehuar shumicën e 2.9 milionë njerëzve që janë zhvendosur nga vendi.
Shumë prej tyre kontrollohen nga krerët e organizatave, të cilët shpërndajnë shumë pak ndihmë në kampe dhe dëbojnë banorët që nuk janë më të dobishëm për ta. Ndihma për popullin e Somalisë do të kërkojë jo vetëm më shumë para për ushqim, por edhe përpjekje më të mëdha që këto ndihma të shkojnë në zonat ku kontrollohen nga al-Shabab.
Për të shpëtuar jetë, agjencitë e ndihmës do të duhet të marrin përsipër rrezikun, sipas Daniel Maxwell nga Universiteti Tufts në Boston. Këto rreziqe nuk janë vetëm për punëtorët e tyre, por edhe për reputacionin dhe aftësinë e tyre për të mbledhur fonde.
Disa shqetësohen për përballjen me akuza penale në Amerikë sipas ligjeve kundër terrorizmit nëse ndihma bie në duart e xhihadistëve. Megjithatë, të mos përpiqesh të bësh më shumë për të ndihmuar gjithashtu mbart rreziqe për sigurinë e Somalisë.
Njerëzit që vuajnë nga uria mund të jenë të detyruar të mbështesin xhihadistët. Thatësira mund të përkeqësojë më tej konfliktin pasi komunitetet luftojnë për burime të pakta. Mund të jetë tashmë tepër vonë për të shmangur katastrofën në Somali, e nxitur nga kryengritja dhe thatësira.
Por sa më gjatë që bota pret për të ndihmuar, aq më të mëdha do të jetë pasojat. /TheEconomist /abcnews
