Familjet në hall pas fluturimit të çmimeve

 "Çmimet e ushqimeve janë një barometër për trazirat sociale”, tha Carmen Reinhart, kryeekonomiste në Bankën Botërore, duke vënë në dukje se kryengritjet e Pranverës Arabe që filluan në 2010 u shkaktuan pjesërisht nga çmimet më të larta të ushqimeve. Anna Andrzejczak, 41 vjeçe, ishte ende fëmijë kur komunizmi ra në Poloni në vitin 1989 dhe ka vetëm një kujtim të paqartë të hiperinflacionit dhe "trazirave" të tjera ekonomike që erdhën me kalimin në ekonomi tregu

Nga dyqanet e pajisjeve në Shtetet e Bashkuara deri te tregjet e ushqimit në Hungari dhe pompat e benzinës në Poloni, rritja e çmimeve të konsumit të nxitur nga kostot e larta të energjisë dhe ndërprerjet e zinxhirit të furnizimit, po i vënë në hall familjet dhe bizneset në mbarë botën.

Rritja e inflacionit po çon në rritje të çmimeve të ushqimeve, gazit dhe produkteve të tjera dhe i fut familjet në dilemën ndërmjet futjes së dorës thellë në xhepat e tyre ose shtrëngimit të rripit. Në ekonomitë në zhvillim, kjo situatë është veçanërisht e tmerrshme.

Kriza po ul konsumin

"Ne kemi vënë re se po konsumojmë më pak", thotë Gabor Pardi, blerës në një treg ushqimor të hapur në kryeqytetin e Hungarisë, Budapest, pasi bleu një thes me perime të freskëta. "Ne përpiqemi të blejmë për gjërat më të lira dhe më ekonomike, edhe nëse ato nuk duken aq të mira”.

Pothuajse dy vjet pas pandemisë COVID-19, ndikimi ekonomik i krizës ndihet ende edhe pasi vendet hoqën dorë nga bllokimet pandemike dhe kërkesa e konsumatorëve u rikuperua. Tani, një tjetër rritje e infeksioneve dhe një variant i ri i koronavirusit, Omicron, po i shtyjnë vendet të shtrëngojnë kufijtë e tyre dhe të vendosin kufizime të tjera, duke kërcënuar rimëkëmbjen ekonomike globale.

Omicroni ka ngjallur frikë të re se fabrikat, portet dhe kantieret e mallrave mund të detyrohen të mbyllen përkohësisht, duke tendosur edhe më shumë tregtinë globale dhe duke i ngritur edhe më shumë çmimet.

"Një raund i ri infeksionesh mund të përkeqësojë më tej zinxhirët e furnizimit, duke vënë presion edhe më të lartë mbi inflacionin", tha Rubeela Farooqi, kryeekonomiste amerikane në “High Frequency Economics”.

Kriza po godet veçanërisht fort Evropën Qendrore dhe Lindore, ku vendet kanë disa nga normat më të larta të inflacionit në 27 vendet e Bashkimit Evropian dhe njerëzit po luftojnë për të blerë ushqime ose për të mbushur rezervuarët e karburantit.

“Mbytja” e tregtisë me pakicë

Një kasape në tregun ushqimor të Budapestit, Ildiko Vardos Serfozo, tha se ka rënie të biznesit, ndërsa klientët zgjedhin drejt zinxhirët ushqimorë multinacionalë që mund të ofrojnë zbritje duke blerë në sasi të mëdha me shumicë.

“Blerësit janë të ndjeshëm ndaj çmimeve dhe për këtë arsye shpesh na lënë pas, edhe nëse produktet tona janë me cilësi të lartë. Bisedat për paratë”, tha ajo. “Vëmë re se inflacioni nuk është i mirë për ne. ... Më vjen mirë që fëmijët e mi nuk duan ta vazhdojnë këtë biznes familjar, nuk shoh shumë të ardhme në të”.

Në Poloninë fqinje, Barbara Grotowska, pensioniste 71-vjeçare, thotë para një supermarketi me zbritje në kryeqytetin Varshavë se ajo është goditur më së shumti nga tarifa e trefishuar e mbledhjes së mbeturinave. Ajo u ankua gjithashtu që vaji i gatimit që përdor është ngritur trefish.

"Ky është ndryshim i vërtetë", tha ajo.

Inflacion “befasues”

Ngritja e fundit e inflacionit ka zënë në befasi liderët e biznesit dhe ekonomistët në mbarë botën.

Në pranverën e vitit 2020, koronavirusi shkatërroi ekonominë globale: qeveritë urdhëruan bllokime, bizneset u mbyllën ose shkurtuan orët dhe familjet qëndruan në shtëpi. Kompanitë u përgatitën për më të keqen, duke anuluar porositë dhe duke shtyrë investimet.

Në një përpjekje për të shmangur katastrofën ekonomike, vendet e pasura - më së shumti Shtetet e Bashkuara - ofruan ndihma qeveritare në vlerë prej bilionë dollarësh, me një mobilizim ekonomik në shkallë të paparë që nga Lufta e Dytë Botërore. Bankat qendrore ulën gjithashtu normat e interesit në përpjekje për të ringjallur aktivitetin ekonomik.

Por këto përpjekje për të nxitur ekonomitë kanë pasur pasoja të paqëllimshme: pasi konsumatorët ndiheshin më të guximshëm për të shpenzuar paratë që kishin marrë nëpërmjet ndihmës së qeverisë ose huamarrjes me interes të ulët, dhe përhapja e vaksinave inkurajoi njerëzit të kthehen në restorante, bare dhe dyqane, rritja e kërkesës testoi aftësinë e furnitorëve për të mbajtur ritmin.

Portet dhe oborret e mallrave u bllokuan papritmas me dërgesa dhe çmimet filluan të rriteshin, ndërsa zinxhirët globalë të furnizimit u bllokuan - veçanërisht pasi shpërthimet e reja të COVID-19 ndonjëherë mbyllën fabrikat dhe portet në Azi.

Paralajmërimi i Fondit Monetar Ndërkombëtar

Rritja e çmimeve ka qenë dramatike. Fondi Monetar Ndërkombëtar parashikon që çmimet e konsumit botëror do të rriten me 4.3% këtë vit, kërcimi më i madh që nga viti 2011.

Është më i theksuar në ekonomitë në zhvillim të Evropës Qendrore dhe Lindore, me normat më të larta vjetore të regjistruara në Lituani (8.2%), Estoni (6.8%) dhe Hungari (6.6%). Në Poloni, një nga ekonomitë me rritjen më të shpejtë të Evropës, inflacioni arriti në 6.4% në tetor, norma më e lartë në dy dekada.

Disa blerës në një stendë perimesh në Varshavë thanë se janë të shqetësuar për rritjen e çmimeve të produkteve kryesore, si buka dhe presin që situata të përkeqësohet në vitin e ri, kur çmimet e energjisë do të rriten.

Piotr Molak, shitës perimesh 44-vjeçar, tha se nuk i është dashur ende të rrisë çmimet e patateve, mollëve apo karotave që shet, por domatet që importon nga Spanja dhe Italia, të cilat ai i blen në euro, janë ngritur shumë pasi monedha e Polonisë, zloty, është dobësuar.

“Këtë do ta ndiejmë më së shumti në vitin e ri kur të rritet energjia elektrike”, tha Molak. "Ne me të vërtetë do ta ndiejmë atë kur duhet të shpenzojmë më shumë për shtëpinë tonë sesa për kënaqësi”.

Dobësimi i valutave

Dobësimi i monedhave në Evropën Qendrore dhe Lindore kundrejt dollarit amerikan dhe euros po rrit çmimin e importeve dhe karburantit dhe po përkeqëson presionin nga rezervat e furnizimit dhe faktorë të tjerë.

Monedha e Hungarisë, forinta, ka humbur rreth 16% të vlerës së saj kundrejt dollarit në gjashtë muajt e fundit dhe ka rënë në nivelin më të ulët historik kundrejt euros javën e kaluar. “Kjo është pjesë e një strategjie të bankës qendrore të Hungarisë për ta mbajtur vendin konkurrues dhe për të tërhequr kompanitë e huaja që kërkojnë punë të lirë”, tha Zsolt Balassi, menaxher portofoli në “Hold Asset Management” në Budapest.

Por çmimet e mallrave të importuara kanë shkuar në qiell dhe çmimet globale të naftës të vendosura në dollarë amerikanë kanë shtyrë kostot e karburantit në nivele rekorde.

“Meqenëse forinta hungareze, dhe në fakt të gjitha monedhat rajonale, janë pak a shumë duke u dobësuar vazhdimisht, kjo do të rrisë vazhdimisht çmimet e naftës në monedhat tona”, tha Balassi.

Në përgjigje të çmimeve rekord të karburantit, të cilat arritën kulmin këtë muaj në 506 forintë (1,59 dollarë) për benzinë ​​dhe 512 forinta (1,61 dollarë) për naftë për litër, Qeveria e Hungarisë njoftoi një kufizim prej 480 forintash (1,50 dollarë) në pikat e karburantit.

Natyra politike

Ndërsa jepte njëfarë lehtësimi, zgjedhjet e ardhshme të Hungarisë, në të cilat partia qeverisëse e krahut të djathtë përballet me sfidën më serioze qëkur u zgjodh në 2010-n, ishin me gjasë një faktor, tha Balassi.

“Ky është pa dyshim një vendim politik që ka disavantazhe të mëdha ekonomike, por ndoshta i bën familjet të lumtura”, tha ai.

Natyra politike e disa vendimeve ekonomike nuk kufizohet vetëm në Hungari. Qeveria e Polonisë premtoi ulje të taksave për benzinën dhe energjinë elektrike dhe subvencione për familjet më të goditura.

Banka qendrore e Polonisë, gjithashtu duke u përballur me një monedhë në dobësim, është akuzuar nga kritikët se ka lejuar që inflacioni të rritet shumë i lartë për një kohë të gjatë për të inkurajuar rritjen ekonomike dhe për të forcuar mbështetjen për partinë në pushtet.

Banka befasoi tregjet me kohën dhe madhësinë e dy rritjeve të normave të interesit në tetor dhe nëntor në përpjekje për të lehtësuar çmimet, ndërsa banka qendrore e Hungarisë ka rritur normat në rritje më të vogla gjashtë herë këtë vit.

Frika për pranverë evropiane

Megjithatë, nëse bankat qendrore lëvizin shumë shpejt në mënyrë agresive për të kontrolluar inflacionin, kjo mund të shkurtojë rimëkëmbjen ekonomike, tha Carmen Reinhart, kryeekonomiste në Bankën Botërore.

"Çmimet e ushqimeve janë një barometër për trazirat sociale”, tha Reinhart, duke vënë në dukje se kryengritjet e Pranverës Arabe që filluan në 2010-n u shkaktuan pjesërisht nga çmimet më të larta të ushqimeve.

Anna Andrzejczak, 41 vjeçe, ishte ende një fëmijë kur komunizmi ra në Poloni në vitin 1989 dhe ka vetëm një kujtim të paqartë të hiperinflacionit dhe "trazirave" të tjera ekonomike që erdhën me kalimin në ekonomi tregu.

Por ajo ndien se çmimet po rriten "sa herë që mbush rezervuarin tim", me kostot e karburantit që janë rritur rreth 35% vitin e fundit.

"Ne kemi pasur një periudhë stabiliteti në vitet e kaluara, kështu që ky inflacion tani është një tronditje e madhe", tha Andrzejczak. “Ne nuk kemi rritje të çmimeve që kishim atëherë, por mendoj se kjo do të shkaktojë stres të madh”.

Përgatiti: Rexhep Maloku