Fëmijët e verbër pa kushte për mësim, shteti hesht e prindërit paguajnë
Ani se legjislacioni në fuqi për personat e verbër thekson se atyre duhet t’u sigurohen tekstet shkollore në teknikën akustike dhe digjitale nga institucionet e nivelit qendror, një gjë e tillë asnjëherë nuk u është ofruar. Prindërit detyrohet të paguajnë qindra euro për t’u ofruar asistencë fëmijëve të tyre të verbër të cilët vijojnë mësimin në shkolla të rregullta. E në nivelin universitar, përveç mungesës së teknikës akustike, studentët e verbër nuk kanë literaturë as në alfabetin Braille
Mungesa e teksteve akustike, ka vështirësuar procesin e mësimnxënies për nxënësit e verbër në institucionet arsimore të rregullta. 13-vjeçari, Leon Hasanaj, procesin mësimor e vijon në shkollën fillore të mesme të ulët “Pavarësia” në Prishtinë, me një asistente përkrah për t’ia lexuar mësimet e pyetjet gjatë testeve vlerësuese. Megjithëse është nxënës me sukses shembullor, mungesa e teksteve akustike e sintezës vokale në gjuhën shqipe, thotë se e ka penguar në pavarësimin personal.
“Asistentja qëndron me mua dhe m’i lexon mësimet, i shënon çka kemi detyra, m’i lexon pyetjet gjatë testeve vlerësuese”, ka thënë nxënësi i klasës së tetë.
Sipas Ligjit për personat e verbër, i cili është në fuqi që prej vitit 2012, atyre duhet t’u sigurohet “përdorimi i shkrimit Braille, shkrimit relievor, shkrimit me shkronja të zmadhuara dhe tekstet në teknikën akustike dhe digjitale nga Ministria e Arsimit, Shkencës, Teknologjisë dhe Inovacionit (MASHTI)”.
“Pajisjet tiflo-teknike dhe tiflo-didaktike të cilat lehtësojnë integrimin e personave të verbër në shoqëri janë mjete ndihmëse për të cilat obligohet MPMS, MASHT dhe Ministria e Shëndetësisë në bashkëpunim me Shoqatën e të Verbërve të Kosovës për sigurimin dhe shpërndarjen e tyre”, shkruhet tutje në Ligjin për personat e verbër.
Tekstet akustike, janë vlerësuar si të nevojshme edhe nga prindi i Leonit, Petrit Hasanaj.
“Do të na ndihmonte tej mase. Meqë shoqja ka pak më tepër kohë, ajo merret. Leoni lexon vetë shumë, për shkak se e ka mësuar alfabetin Braille, por meqenëse tekstet janë voluminoze shpesh herë ne detyrohemi t’i lexojmë për Leonin. Për shembull, shoqja ime është e detyruar nga katër pesë ditë t’i ndajë vetëm për detyra në shtëpi për Leonin”, ka thënë Hasanaj.
Ai ka thënë se paguan qindra euro për t’i ofruar asistencë djalit të tij.
“Është prapë një ligj tjetër i cili parasheh asistentët t'i dërgojnë te këta persona me aftësi të kufizuara, për një gjë të tillë nuk e kam pasur. Unë kam kontaktuar edhe me Ministrinë e Arsimit edhe më kanë thënë se kësaj kategorie nuk i takon, u takon kategorive të tjera, për shkak se Leoni e gëzon të drejtën e një asistencë sociale”, ka thënë ai.
Me Kushtetutën e Republikës së Kosovës arsimi fillor është i detyrueshëm dhe pa pagesë. Aty theksohet se institucionet publike duhet sigurojnë për secilin person mundësi të barabarta për t’u arsimuar, sipas aftësive dhe nevojave të veçanta të tij/saj.
Hasanaj ka thënë se ndihmë nga shteti merr për tekstet në alfabetin Braill, dhe takimet virtuale një herë në javë nga një mësimdhënës udhëtues, që ofrohet nga Qendra e vetme Burimore për arsim dhe këshillim për persona të verbër, “Xheladin Deda”, e cila gjendet në Pejë.
Qendra Burimore në Pejë ofron mundësi shkollimi dhe u ofron akomodim javor nxënësve të verbër. Mirëpo, Hasanaj nuk është pajtuar asnjëherë që djalin e tij ta dërgojë në këtë shkollë, pasi vlerëson se do ta penalizonte në socializim.
“Leonin e dërgojmë në shkollë njëjtë si fëmijët e tjerë. Meqenëse ligji parasheh gjithëpërfshirjen e nxënësve, ne e kemi dërguar në shkollën ‘Pavarësia’. Në fillim ishte mjaft problematike për shkak se nuk ishim të njoftuar se si të procedonim tutje, por megjithatë deri më tani kemi proceduar me mjete vetjake”, ka thënë ai.
Gjithëpërfshirja në arsim si proces ka filluar nga viti 2004 dhe nga ajo kohë ka pasur shumë përpjekje për të ndryshuar qasjen e institucioneve arsimore për nxënësit me nevoja të veçanta arsimore.
Sipas kryetarit të Shoqatës të Verbërve të Kosovës, Daut Tishuku, rreth 40 nxënës të verbër vijojnë mësimet në shkolla të rregullta.
Ai ka thënë se kanë marrë premtime nga Ministria e Arsimit se deri në dhjetor të këtij viti do të fillojë implementimi i sintezës vokale, që Tishuka e kualifikon si të nevojshëm për gjithëpërfshirje.
“Kjo do të ndikojë si në çështjen e arsimit, si në çështjen e punësimit, sepse për të verbrit e lehtëson shumë punën që në mënyrë profesionale ta përdorë kompjuterin dhe pajisjet teknologjike e të pavarësohet”, ka thënë ai.
E në nivelin universitar, studentët e verbër nuk kanë as literaturë në shkrimin Braille. Për këtë Komiteti i Grave të Verbra ka filluar audio-incizimin e literaturës së Fakultetit Juridik. U janë bashkuar disa vullnetarë për ta realizuar këtë iniciativë.
Kryetarja e këtij Komiteti, Bajramshahe Jetullahu, ka kritikuar Ministrinë e Arsimit për mos ofrimin e kushteve për studentët e verbër.
“Sa e sa kohë kërkojmë sidomos nga Ministria, ata jo vetëm që nuk bëjnë incizimin e librave, literaturës, por edhe nëse ne kërkojmë një projekt që t’u ndihmojmë të mësojnë alfabetin Braille, nuk ofrojnë mbështetje”, ka thënë ajo.
Në një përgjigje për KOHËN, në Ministrinë e Arsimit kanë thënë se aktualisht janë në proces të hapjes së tenderit për përzgjedhjen e kompanisë për krijimin e sintezës vokale në gjuhën shqipe.
“Në vitin 2022 është iniciuar krijimi i sintezës vokale dhe është miratuar buxheti për pajisjen me të. Aktualisht jemi në proces të hartimit të specifikave për tenderin që do të shpallet së shpejti e më pas do të bëhet përzgjedhja e kompanisë dhe pajisja me sintezë vokale në gjuhën shqipe”, është thënë në përgjigjen e tyre. “Përdoruesit e sintezës vokale do të jenë të gjithë personat e verbër dhe me shikim të dobësuar për ta shndërruar tekstin e shkruar në të folur përmes pajisjeve teknologjike”, kanë shpjeguar përmes përgjigjes me shkrim.
Sipas statistikave të Ministrisë, numri i fëmijëve me nevoja të veçanta që vijojnë mësimin në shkolla të rregullta është 3.479, ndërsa i atyre që vijojnë mësimin në Qendra burimore/shkolla speciale është 303 ndërkaq, në klasa të bashkëngjitura është 258.
