Kina po mungon në debatin e madh të inflacionit

Mësimi i madh është i dyfishtë. Së pari, makroekonomia neo-Keynesiane e të 60’ave nuk është një udhëzues i dobishëm për ta kuptuar një ekonomi amerikane që është bërë tërësisht e ngatërruar me pjesën e mbetur të botës dhe thellësisht e riformësuar nga ngritja e Kinës. Së dyti, problemet e Amerikës me pabarazinë dhe me precaritet nuk janë në të vërtetë çështje të mungesës së materialit. Ato e pasqyrojnë shpërndarjen e paqëndrueshme të pasurisë dhe pushtetit

Përmasa e lanit të shpëtimit amerikan (ARP) të presidentit, Joe Biden – 1 biliard në shpenzime për këtë vit, 900 miliardë dollarë të tjerë pas atyre, plus 3 biliardë dollarë për programin e infrastrukturës dhe energjisë që janë premtuar – ka tronditur shumë makroekonomistë. Por a është e justifikuar droja e tyre?

Ekonomistë e bankave dhe tregjeve të bondeve, teksa kanë qenë më herët duke derdhur lotë krokodili, mund të shpërfillen. Një vit më parë, shumë prej tyre kanë paralajmëruar se pakoja 2.2 biliardë dollarësh e Aktit të Ndihmës për Koronavirus,Rimëkëmbje dhe Siguri Ekonomike (CARES) do të nxiste hiperinflacion duke e rritur skajshmërisht furnizimin me para. Kështu nuk ndodhi.

Më të zëshmit në mes të kritikëve janë neo-Keynesianët, sikurse Laërence H. Summersi i Universitetit të Harvardit dhe ndihmësit e tij të shumtë. Summersi e kishte një analizë ndryshe. Ishte xhaxhai i tij, Paul Samuelson, i cili bashkë me laureatin pasues të Nobelit, Robert Soloë, e lancoi kurbën e Phillipsit në vitin 1960. Ky model i thjeshtë ka ofruar disa prej predispozitave më të suksesshme empirike në historinë ekonomike gjatë dekadave të para, dhe ka qenë një rregull ekonomik që atëherë.

Duke nxjerrë të dhëna prej Britanisë së fundit të shekullit nëntëmbëdhjetë dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës së pasluftës, kurba e Phillipsit e ka marrë si të mirëqenë një marrëdhënien e ndërsjellë ndërmjet inflacionit dhe papunësisë: derisa njëra bie, tjetra do të rritej. Kjo duket të jetë gjëja që ka brengosur Summersin sot. Pakot e ndryshme të shpëtimit dhe të mbështetjes federale janë përnjëmend enorme, teksa vetëm ARP-ja numëron rreth 6 përqindëshin e GDP-së. Shkalla e plotë e shpenzimeve federale është akoma më e madhe, duke mbërritur në 13 për qind të GDP-së, sipas një përllogaritjeje.

Sa për krahasim, “boshllëkut i prodhimit” i llogaritur konvencionalisht del të jetë vetëm një e katërta e saj, mbase edhe më e vogël.

Për më tepër, shkalla zyrtare e papunësisë, në 6.2 për qind, nuk është skajshëm larg nivelit konvencional prej 4 për qind.

Këto pagesa ndihmëse që i marrin Qeveritë janë të përqendruara në fund të shpërndarjes së të ardhurave dhe kësisoj duhet që, në teori, të shpenzojnë më shumë dhe të kursejnë më pak nga shpërndarja e keshit, sidomos duke e pasur parasysh faktin se shumë amvisëri tanimë i kanë disa kursime të mbajtura gjatë nga Akti CARES. Sipas logjikës së moçme të kurbës së Phillipsit, “stimulimet” e reja mund të nxisin uljen e shkallës së papunësisë deri në punësim të olotë dhe shkallën e inflacionit nga 0.6 për qind më 2020 në të paktën 2-3 për qind.

Por kurba e Phillipsit ka pasur goxha telashe qysh prej 1969-s. Për më se 25 vjet pas kësaj, mendësia dominuese ekonomike e thotë se ajo nuk ishte një kurbë e teposhtës, por e një linje vertikale, të paktën “në aspektin afatgjatë”. Implikimi ishte se çdo tentim për uljen e papunësisë nën “një shkallë të natyrshme” apo “shkallë të papunësisë që nuk e përshpejton inflacionin” (NAIFU) do të prodhonte huperinflacion.

Summersit, jam goxha i sigurt, kishte më shumë besim në kapitalizmin amerikan sesa në qëndrimin që e nënkupton; dhe megjithëkëtë, ai përherë ka qenë më i përafërt me këtë mënyrë të gjallëruar së menduar.

Realiteti, nga ana tjetër, e zhduk kurbën e Phillipsit. Që nga fillimi viteve 80’ – dhe pagabueshëm prej mesit të viteve 90 e tutje – nuk ka pasur inflacione dhe asnjë ulje e papunës nuk ka pasur tendencë për ta shkaktuar atë. Marrëdhënia nuk është vertikale e as e rënies, por e sheshimit, që me fjalë të tjera i bie se nuk ekziston – nëse ka ekzistuar ndonjëherë. Këtë e kam cekur në një artikull të 1997-s të titulluar “Time to Ditch the NAIRU”.

Njëzetenjë vjet më vonë, neo-Keynesiani i njohur Olivier Blanchard doli ta shtronte këtë pyetje të njëjtë thelbësore në po të njëjtin shkrim: “A do të duhej ta kundërshtonim hipotezën e shkallës së natyrshme?”.

Çfarë ka ndodhur? Përgjigjja pak a shumë, nëse jo plotësisht, mund të përkufizohet me një fjalë të vetme: Kina.

Që nga fillimi i viteve 80’, dollari amerikan ka nisur që të rritej, duke e dërrmuar bazën industriale dhe unionet tregtare. Kolapsi pasues i çmimit të mallrave botërore – dhe i Bashkimit Evropian bashkë me ta – ka shtruar rrugën për shfaqjen e Kinës si furnizuese prijëse në botë e mallrave.

Ndërkohë, forcat që kanë ngritur çmimet e konsumit në SHBA pas 1970-s – përfshirë devalvimin e dollarit, ngritjen e çmimeve të naftës dhe rregullimet e kostos së jetesës për punëtorët e prodhimit – janë zhdukur që të gjitha. Meqë punësimi i plotë kurrë nuk ka qenë fajtori, punësimi i plotë i fundit të viteve 90 dhe në shfaqjen e pandemisë së COVID-19 nuk e rikthyen inflacionin. Për më tepër, më nuk ekziston tendenca për luhatjet e çmimeve të naftës të ushqyra nga pagat dhe çmimet e tjera, për shkak se vendet e punës në Amerikë tani janë kryesisht në sektorin e shërbimeve, ku çmimi i punës është çmimi që paguani.

Por a nuk do të nxirrte tani Kina avantazhe nga kërkesa e madhe amerikane për t’i ngritur çmimet? Jo, ngase kompanitë kineze i druajnë humbjes së hises së tregut karshi vendeve të tjera, dhe ngase etosi ekonomik i Kinës e çmon jo maksimizimin e profitit por stabilitetin shoqëror, ngritjen e përnjëhershme të prodhimit dhe uljen e kostos nëpërmjet të mësuarit dhe teknologjive të reja. Kompanitë e tilla nuk do t’i armiqësonin myshterinjtë e tyre, duke i ngritur çmimet për ta shfrytëzuar një kërkesë të vogël shtesë. Duhet të ketë ngecje në porosi dhe shtyrje në dërgesa, si dhe rritje të disa çmimeve, si pasojë e kostove më të larta të transportit detar dhe paga më të larta në Kinë. Por rreziku i vetëm real inflacionues buron prej atyre flakëve në ndezje të luftës me Kinën. Lufta prodhon përherë inflacion; lufta me furnizuesin tonë më të madh të mallrave do të shndërrohej në makth inflacioni.

Përveç kësaj, amvisëritë amerikane nuk janë duke u përballur me mungesa të telefonave celularë, enëlarëseve apo atleteve. Çfarë u mungon është besimi dhe siguria. Prandaj, pjesa më e madhe e parave të Bidenit nuk do t’i shkojë aspak Kinës. Do të shkojnë në kursim, me qëllim të mbulimit të qirave të ardhshme, hipotekave, shërbimeve komunale dhe pagesës së borxhit.

Po, disa prej këtyre parave do të shpenzohen në shërbime që kanë munguar gjatë vitit të kaluar, duke i ringjallur vendet e punës në këta sektorë, deri në njëfarë shkallë. Një pjesë do të përdoret për mirëmbajtjen e banesave, riparime apo përmirësime – shpenzime këto që ishin neglizhuar kur njerëzit druanin do të plandoseshin nga kosto shtesë për hidraulikë, elektricistë dhe molerë. Dhe disa do të shkojnë drejt ndërtimit të shtëpive të reja, siç ndodh përherë.

Për sa i përket pjesës së mbetur, një hise e madhe do të shkojë në blerjen e rezervave dhe në patundshmëri – veçanërisht toka, shtëpi në periferi dhe në pushimore rurale që janë bërë të çmueshme në pandemi. Pikërisht në këto sfera çmimet do të rriten, duke i pasuruar edhe më shumë ata që veçse kanë në posedim asete të tilla.

Hendeku i pasurisë, tanimë enorm, do të rritet edhe më shumë. Për shkak se rezervat dhe bondet, shtëpitë dhe tokat ekzistuese nuk janë mallra të porsaprodhuara të konsumit, ngritja e këtyre çmimeve nuk do të figurojë në indiciet që e masin inflacionin. Ato do të na duhet që t’i shohim në “S&P 500” dhe në platformën e patundshmërive “Zillow”, ku çmimet në ngritje festohen përgjithësisht si një gjë e mirë.

Mësimi i madh është i dyfishtë. Së pari, makroekonomia neo-Keynesiane e të 60’ave nuk është një udhëzues i dobishëm për ta kuptuar një ekonomi amerikane që është bërë tërësisht e ngatërruar me pjesën e mbetur të botës dhe thellësisht e riformësuar nga ngritja e Kinës. Së dyti, problemet e Amerikës me pabarazinë dhe me precaritet nuk janë në të vërtetë çështje të mungesës së materialit. Ato e pasqyrojnë shpërndarjen e paqëndrueshme të pasurisë dhe pushtetit.

(James K. Galbraith është profesor i Qeverisjes dhe shef për Marrëdhënie Ekonomike\Qeveritare në shkollën Lundon B. Johnson për Marrëdhënie Publike në Universitetin e Texasit në Austin. Nga viti 1993 deri më 1997, ai ka shërbyer si këshilltari kryesor teknik i reformës makroekonomike në Komisionin e Planifikimit Shtetëror të Kinës. Ai është autor i librit “Inequality: What Everyone Needs to Know”. Ky vështrim është shkruar ekskluzivisht për rrjetin e gazetarisë ndërkombëtare “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”).