Është bërë gati fenomen shoqëror që shumë rregulla të detyrueshme ligjore të konsiderohen diskrecionale dhe të ushtrohen për interesa të caktuara dhe jo nga ato të përcaktuara me ligj. Në përkufizimin ligjor diskrecioni nënkupton mundësinë që i jepet një organi publik, shprehimisht apo që nënkuptohet me ligj, për të vendosur duke zgjedhur në mes dy apo më shumë veprimeve të ligjshme, për t’i shërbyer në mënyrën sa më të përshtatshme interesit publik.
Pushteti diskrecionar është i nevojshëm dhe duhet të ekzistojë në legjislacion sepse është e pamundur që të rregullohen të gjitha situatat dhe sjelljet e mundshme të personave në shoqëri. Megjithatë, ushtrimi i diskrecionit duhet të bëhet nën kushte mirë të përcaktuara ligjore duke përfshirë: moskalimin e kufijve të përcaktuar në ligjin që lejon diskrecionin, zgjedhja diskrecinare e organit publik bëhet vetëm për të arritur qëllimin për të cilin ligji e parashikon diskrecionin dhe në mënyrë proporcionale dhe se zgjedhja e organit publik nuk është në kundërshtim me normat e gjithë pranuara të shkencës apo teknikës dhe nuk shkel parimet themelore të drejtësisë apo arsyes njerëzore.
Pse është i nevojshëm një sqarim ushtrimi të pushtetit diskrecionar në një realitet siç është Kosova? Për faktin se gjithmonë ka moskuptime dhe interpretime të gjëra duke e konsideruar diskrecionale ushtrimin e autoritetit publik edhe pse ligjet janë shumë të qarta dhe obligueshme për zbatuesit e tyre duke mos lënë diskrecion në shumë situata shkaku i mbrojtjes më të mirë të interesit pulik.
Çfarë po ndodh te ne? Në rastet kur dispozitat ligjore nuk janë të favorshme për funksionarët publikë dhe zyrtarët publikë atëherë shpëtimi është diskrecioni ku “qartësimit të normës” i paraprijnë opinionet ligjore me interpretime të gjëra sipas porosisë së vendimmarrësve.
Është bërë gati rregull që emërimi në pozita të larta drejtuese si në shërbimin publik, ashtu edhe në ndërmarrje publike interpretohet si diskrecionale përkundër që ka kandidatë të suksesshëm dhe meritorë për të ushtruar një pozitë publike dhe se emërimi i tyre nuk bëhet, sepse emërimi në këto pozita konsiderohet në diskrecionin e autoritetit vendimmarrës edhe pse ligji nuk lejon/parasheh këtë.
Shembulli tipik i cili do të duhej të shërbente si shembull i mirë për të gjitha këto pozita është ai i pozitës së Sekretarit të Përgjithshëm në Zyrën e Kryeministrit i cili nuk plotësohet për më shumë se një vit, edhe pse dy herë është zhvilluar konkursi (në herën e dytë i paligjshëm) dhe janë ofruar tre kandidatë për emërim prapëseprapë asnjëri ende nuk është emëruar. Prolongimi i procesit pikërisht është duke ndodh në emër të diskrecionit dhe interpretime të gjëra për ekzistimin e tij përderisa ligji është shumë i qartë se pas ofrimit të tre kandidatëve të suksesshëm njëri nga duhet të përzgjidhet në këtë rast nga kryeministri (nëse brenda 10 ditëve nuk shprehet për përzgjedhjen atëherë sipas ligjit konsiderohet i përzgjedhur kandidati që ka më së shumti pikë) e pastaj të emërohet nga Qeveria. Ligji diskrecionin e vetëm që ka lënë është mundësia e përzgjedhjes së njërit nga tre kandidatët e suksesshëm, por nuk është në diskrecionin e kryeministrit e as të Qeverisë që të mos përzgjedhë asnjërin nga kandidatët ose të anuloj procedurën se asnjëri nuk i denjë për t`u emëruar.
Rasti tjetër ka të bëjë me mosemërimin me kohë të anëtarëve në organet kolegjiale të institucioneve të pavarura ku rasti më eklatant ishte mosemërimi për një kohë të gjatë i anëtarëve të Organit Shqyrtues të Prokurimit (OSHP). Përveç që është obligim ligjor, kjo trupë sipas ligjit është përgjegjëse të shqyrtojë dhe merr vendime për të gjitha ankesat që arrijnë nga operatorët ekonomik kundër autoriteteve kontraktuese. Në mungesë të bordit të OSHP rreth 800 ankesa në periudhë prej prillit 2021 deri në qershor të vitit 2022 janë refuzuar me arsyen se janë të paafatshme dhe nuk mund të shqyrtohen nga OSHP. Pasojat ligjore në këtë situatë janë shumë të mëdha sepse kanë efekte të drejtpërdrejta në zgjatjen e lidhjes së kontratave publike përmes të cilave institucione supozohen të përmbushin shërbime të caktuara për popullatën ose projekte kapitale që i kontribuojnë të të njëjtit qëllim.
Është kërkesë ligjore se edhe kur ushtrohet diskrecioni, vendimmarrja duhet të arsyetohet se pse është zgjedhu njëri nga opsionet e ligjshme dhe si ai i ka kontribuar mbrojtjes së interesit publik gjë që vështirë ose gati nuk aplikohet në praktikën e institucioneve të Republikës së Kosovës.
Shembujt më lart tregojnë më së miri ushtrimin e diskrecionit në mënyrë të (pa)ligjshme prandaj është detyrë e të gjitha institucioneve publike që veprimet në zbatimin e autoritetit publik t`i bazojnë në ligje dhe se ushtrimi i diskrecionit të ushtrohet vetëm në rastet kur autorizohet nga ligje dhe gjithmonë duhet të justifikohet ushtrimi i diskrecionit të ligjshëm.
(Ky publikim është pjesë e nismës “Mbështetje për shoqërinë civile për të rritur mbikëqyrjen publike dhe llogaridhënien e institucioneve publike të Kosovës” që financohet nga Ambasada e Mbretërisë së Bashkuar në Kosovë dhe zbatohet nga Grupi për Studime Juridike dhe Politike (GLPS), INDEP dhe Instituti GAP. Mendimet e shprehura janë të autorit dhe jodomosdoshmërisht përfaqësojnë qëndrimet e donatorit dhe organizatave zbatuese)
