Ndonjëherë një cikël lajmesh përbën më shumë sesa thjesht zhurmë. Ai siguron një sinjal të lartë, të çuditshëm për atë që mund të shtrihet përtej horizontit. Kjo ndodhi këtë muaj, kur u shfaq një gjeopolitikë më shpresëdhënëse, e rrezikshme dhe rrënjësisht e ndryshme. Brenda pak ditësh nga njëri-tjetri, ne kemi parë gati kolapsin e ushtrisë ruse në Ukrainë dhe poshtërimin e një regjimi në rrugët e qyteteve iraniane.
Ushtarët e presidentit rus, Vladimir Putin, u zbuluan se ishin pak më shumë se një turmë në lëvizje, pasi kishin torturuar dhe keqtrajtuar civilët nën kontrollin e tyre, ata braktisën befas pozicionet e tyre dhe u larguan nga forcat ukrainase që avanconin. Shteti i sigurisë kombëtare i Putinit me tendencë fashiste mund të bëhet hi. Kërcënimi i tij për luftë bërthamore zbulon vetëm se regjimet autokratike janë më të rrezikshmet në vitet para se të skadojnë.
Sa i përket Iranit, shpërfillja e regjimit midis subjekteve të tij është shfaqur plotësisht, me protesta masive që përfshinin dhjetëra qytete dhe turma që kërkonin fundin e Republikës Islamike. Zemërimi i përhapur në rrjetet sociale u ndez prej vdekjes nga e ashtuquajtura polici e moralit të një gruaje 22-vjeçare, Mahsa Amini, e cila ishte arrestuar pasi nuk e mbante hixhabin siç duhet. Por kulmi ishin dekada të represionit dhe korrupsionit, dhe një ekonomi e shkatërruar.
Lufta në Ukrainë tashmë ka ndryshuar gjeopolitikën evropiane dhe në të vërtetë atë globale. Por fundi i regjimit të Putinit do të çonte në ndryshime shumë më të pallogaritshme: vetë Federata Ruse mund të shpërbëhej, ndërsa NATO-ja dhe Bashkimi Evropian do të zgjeroheshin drejt Lindjes. Në mënyrë të ngjashme, rënia e regjimit klerik të Iranit do të ndryshonte të gjithë Lindjen e Mesme, duke i dhënë fund luftës sektare dhjetëvjeçare sunite-shiite dhe duke përmirësuar në masë të madhe pozicionin strategjik të Izraelit dhe shteteve konservatore arabe. Iraku madje mund të stabilizohet si rezultat, për të mos thënë asgjë për Libanin dhe Sirinë.
Tani as regjimi rus dhe as ai iranian nuk kërcënohen në mënyrë specifike. Secili mund të qëndrojë për vite me radhë. Por ky muaj dha një paraqitje të shkurtër të vdekjes së tyre eventuale. Për shkak se Putini nuk mund të fitojë apo as të ketë një barazim në Ukrainë, dhe për shkak se mullahët janë të përbuzur, hapur mes një pjese të gjerë të popullsisë së tyre, rënia e tyre duhet të shihet si një pyetje se kur, jo nëse. Në një botë ku lajmet për një humbje ushtarake, ose një zemërim, ose një akt të errët dhe simbolik mund të përhapen menjëherë në mediat sociale, burra si Putini dhe lideri suprem iranian, Ali Khamenei, flenë të shqetësuar.
Por ndërsa këto regjime nuk kanë të ardhme reale, nuk ka asnjë alternativë të qartë dhe institucionalisht të qëndrueshme për t'i zëvendësuar ato, dhe pikërisht këtu qëndron rreziku gjeopolitik. Në fund të fundit, ne nuk po flasim vetëm për dy vende. Rusia është një fuqi e madhe e armatosur bërthamore. Irani është shteti kryesor i Lindjes së Mesme dhe i Azisë Qendrore, në prag të shndërrimit në një fuqi bërthamore.
Edhe kur demokracia ka sukses, ajo nuk shfaqet brenda natës në shtete pa traditë të vërtetë të saj. Shpesh pasojnë vite trazirash. Vitet 1990 në Rusi, pas rënies së Bashkimit Sovjetik, ishin një periudhë e krimit të shfrenuar, kaosit ekonomik dhe reformave të keqmenaxhuara që lanë afërsisht 70% të rusëve të jetonin në ose nën kufirin e varfërisë. Pikërisht nga kjo vorbull demokracie jofunksionale doli më në fund Putini.
Ironikisht, Irani kaloi një transicion politik shumë më pak të dhimbshëm dhe të zgjatur në vitin 1979, sepse demokracia nuk ishte kurrë qëllimi i mullahëve. Në vend të kësaj, ata shpejt e zëvendësuan autokracinë e Shahut me despotizmin klerikal. Por mullahët e kanë shkatërruar shoqërinë e tyre aq shumë sa një Iran post-teokratik mund të jetë i paqeverisshëm apo edhe të shpërbëhet përgjatë vijave të ndryshme etnike dhe gjeografike.
Kjo është arsyeja pse triumfalizmi demokratik që do të shoqërojë rënien e këtyre regjimeve në vitet e ardhshme do t'ia hapë vendin me shpejtësi njohjes së një zbrazëtie të tmerrshme politike në Moskë dhe Teheran, me forca ndoshta më radikale – ultranacionalistët rusë dhe Gardën Revolucionare iraniane – duke pritur në krahë. Sa më shkatërruese të ketë qenë një tirani, aq më e përhapur shpesh është anarkia e mëvonshme.
Në këtë botë kaotike të krijuar nga fundi i tiranisë, kërkimi i rendit do të mbizotërojë. Midis intelektualëve dhe politikëbërësve, frika nga anarkia do të zëvendësojë frikën nga autokracia. Kjo është më e lehtë të imagjinohet kur merret parasysh se sa e vështirë do të jetë të stabilizohen shtetet dhe shoqëritë krejtësisht të shkatërruara që Putini dhe mullahët do të kenë lënë pas tyre. Rënia e autokracisë vetëm sa do ta vështirësojë punën e demokracisë.
(Autori është udhëheqës për gjeopolitikë në Institutin e Kërkimeve të Politikës së Jashtme dhe autor, së fundmi, i veprës së ardhshme: “The Tragic Mind: Fear, Fate, and the Burden of Power”. Ky vështrim është shkruar ekskluzivisht për rrjetin botëror të gazetarisë “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”).
© KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.
