Globalizimi i politikave ishte veçanërisht zhgënjyes me krizën financiare të vitit 2008, që ilustroi më së miri dështimin e qeverisjes

Për shumicën e njerëzve, globalizimi ka qenë për dekada me radhë një emër tjetër për liberalizimin e përgjithshëm. Duke filluar kryesisht në vitet 1980, qeveritë lejuan që mallrat, shërbimet, kapitali dhe të dhënat të lëviznin përtej kufijve, me fare pak kontrolle. Kapitalizmi i tregut triumfoi dhe rregullat e tij ekonomike zbatohen në të gjithë botën. Siç thotë saktësisht titulli i librit të fundit të Branko Milanoviqit, “Kapitalizmi më në fund ishte i vetëm”.

E vërtetë – kishte aspekte të tjera të globalizimit që kishin pak lidhje me kapitalizmin e tregut. Globalizimi i shkencës dhe informacionit zgjeroi qasjen në njohuri në mënyra të papara. Përmes veprimeve civile gjithnjë e më ndërkombëtare, aktivistët e klimës dhe mbrojtësit e të drejtave të njeriut koordinuan iniciativat e tyre si kurrë më parë. Ndërkohë, mbrojtësit e qeverisjes argumentuan herët se vetëm globalizimi i politikave mund ta ekuilibrojë marshimin përpara të tregjeve.

Por, këto anë të tjera të globalizimit nuk u matën kurrë në dimensionin ekonomik. Globalizimi i politikave ishte veçanërisht zhgënjyes me krizën financiare të vitit 2008, që ilustroi më së miri dështimin e qeverisjes.

Kjo fazë e globalizimit tani po përfundon, për dy arsye. E para është madhësia e zgjeruar e sfidave që duhet të trajtojë komuniteti ndërkombëtar, nga të cilat shëndeti publik global dhe kriza e klimës janë kryesoret. Çështja për përgjegjësinë e përbashkët për të përbashkëtat globale është e padiskutueshme. Arritjet këtu kanë qenë të pakta deri më tani, por qeverisja globale ka fituar betejën e ideve.

Arsyeja e dytë është politike. Vendet kanë dëshmuar një ngritje të të majtëve, që prej BREXIT-it e deri te zgjedhja e Donald Trumpit si president i SHBA-së dhe krejt në fund protestat franceze të “jelekëverdhëve”. Secili komunitet ka shprehur pakënaqësi në mënyrën e vet, por fijet e përbashkëta janë të pagabueshme. Siç e ka thënë Raghuram Rajan, bota është bërë një “nirvana për klasën e mesme të lartë” (dhe natyrisht të pasurit), “ku vetëm fëmijët e të suksesshmëve kanë sukses”. Ata që lihen jashtë gjithnjë e më shumë përfundojnë në kampin nativist, i cili ofron një ndjenjë të përkatësisë. Kjo vë në pikëpyetje qëndrueshmërinë politike të globalizimit.

Tensioni midis nevojës së paparë për veprim kolektiv global dhe një aspiratë në rritje për t’i rindërtuar komunitetet politike prapa kufijve kombëtarë është një sfidë përcaktuese për politikëbërësit e sotëm. Dhe aktualisht është e paqartë nëse ata mund ta zgjidhin këtë kontradiktë.

Në hulumtimin e tij të shkruar së fundmi, Pascal Canfin, kryetar i Komitetit të Parlamentit Evropian për Mjedisin, Shëndetin Publik dhe Sigurinë e Ushqimit, bën rastin për atë që ai e quan “epokë progresive të globalizimit”. Canfin argumenton se aktivizmi fiskal dhe monetar i miratuar nga pothuajse të gjitha ekonomitë e përparuara në përgjigje të pandemisë, shtrirjes në rritje të planeve të tyre të veprimit klimatik dhe marrëveshjes së fundit të G7 për taksimin e firmave shumëkombëshe – të gjitha tregojnë se globalizimi i qeverisjes po bëhet realitet. Në mënyrë të ngjashme, gjelbërimi i financave globale është një hap drejt “kapitalizmit të përgjegjshëm”.

Dikush mund ta vërë në pikëpyetje shkallën e fitoreve që rendit Canfin, por ai ka të drejtë që mbrojtësit e qeverisjes globale kanë rrokur kohët e fundit iniciativën dhe kanë bërë progres të mjaftueshëm për ta rimarrë besueshmërinë. Globalizimi progresiv nuk është më një ëndërr e çuditshme – po bëhet një projekt politik.

Por, megjithëse globalizimi i qeverisjes mund të qetësojë të majtën, vështirë se do të lehtësojë shqetësimet e atyre që kanë humbur punë të mira dhe aftësitë e të cilëve po zhvlerësohen. Punëtorët që ndihen të kërcënuar dhe i gjejnë zgjidhjet proteksioniste tërheqëse presin përgjigje më konkrete.

Në librin e fundit, Martin Sandbu i revistës “Financial Times” përshkruan një agjendë për rivendosjen e përkatësisë ekonomike duke mbajtur kufijtë e hapur. Ideja e tij, me pak fjalë, është që secili vend duhet të jetë i lirë ta rregullojë tregun e brendshëm sipas preferencave, me kusht që të mos bëjë diskriminim ndaj të huajve. Bashkimi Evropian, për shembull, mund të ndalojë pulën e larë me klor (gjë që bën), jo sepse pula është prodhuar në Shtetet e Bashkuara, por sepse BE nuk i beson produktit.

Në mënyrë të ngjashme, çdo vend duhet të jetë në gjendje të ndalojë drurin që rezulton nga shpyllëzimi, ose kreditë e siguruara nga bankat e nënkapitalizuara, me kusht që të njëjtat rregulla të zbatohen për firmat vendase dhe të huaja. Transaksionet do të mbeteshin falas, por standardet kombëtare do të zbatoheshin në të gjithë bordin.

Ky është një parim i shëndoshë. Por, ndërsa aplikimi për produktet është i drejtpërdrejtë dhe aktualisht është në vend, të bësh të njëjtën gjë për proceset është jashtëzakonisht e vështirë. Një mall ose shërbim i dhënë, në fund të fundit, përfshin të gjitha standardet në fuqi përgjatë zinxhirit të tij të vlerës. Vërtet, kompanitë shumëkombëshe në ditët e sotme janë të detyruara të gjurmojnë dhe t'i japin fund mbështetjes në çdo punë të fëmijëve midis furnizuesve të tyre direktë ose indirektë. Por, do të ishte sfiduese të vazhdohej në të njëjtën mënyrë në lidhje me kushtet e punës, të drejtat e sindikatës, dëmtimin lokal të mjedisit, ose qasjen në kredi të subvencionuar.

Për më tepër, përpjekja për ta bërë këtë do të ngjallte një kundërshtim të ashpër midis vendeve në zhvillim, udhëheqësit e të cilave argumentojnë se nënshtrimi i tyre ndaj standardeve të ekonomisë së përparuar është mënyra më e sigurt për t’i bërë ato jokonkurruese. Përpjekjet e mëparshme për të përfshirë klauzola shoqërore në marrëveshjet tregtare ndërkombëtare dështuan në fillimin e viteve 2000.

Një provë e madhe do të vijë në korrik, kur BE-ja ia ka mësyrë t’i shpallë planet e saj për një mekanizëm që do t’u kërkojë importuesve të produkteve me intensitet të karbonit të blejnë kreditë përkatëse në tregun e BE-së për lejet e emetimeve. Për sa kohë që dekarbonizimi nuk shkon kudo me të njëjtin ritëm, çështja ekonomike për një sistem të tillë të rregullimit të kufijve është e patëmetë: BE dëshiron t’i parandalojë prodhuesit t’i shmangin kufijtë e saj të emetimeve duke lëvizur diku tjetër. Por, është e qartë që të jetë e diskutueshme. Shtetet e Bashkuara kanë treguar tashmë shqetësimet e tyre në lidhje me idenë, Kina është e kujdesshme dhe vendet në zhvillim po mprehin argumentet e tyre kundër saj.

Negociatat e ardhshme për këtë çështje do të jenë jashtëzakonisht të rëndësishme. Në lojë nuk është vetëm nëse dhe si BE-ja mund të ecë përpara me planet e saj të dekarbonizimit. Pyetja më thelbësore është nëse bota mund të gjejë një rrugëdalje nga tensioni midis preferencave të shpërndara kombëtare dhe rajonale dhe nevojës gjithnjë e më urgjente për veprim kolektiv. Klima është bërë terren testimi për të.

Rezultati përfundimisht do të tregojë nëse agjendat e dyfishta të rindërtimit të përkatësisë ekonomike dhe administrimit të të drejtave globale mund të shkojnë bashkë. Do të duhet kohë për ta mësuar përgjigjen. Globalizimi i vjetër po vdes, por i riu ende nuk ka lindur.

(Jean Pisani-Ferry, pjesë e grupit të hulumtuesve “Brugel” dhe anëtar i Peterson Institute për Ekonomitë Ndërkombëtare. Komenti është shkruar për rrjetin botëror të gazetarisë “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”).