Mbijetesa e arsimit të pavarur në gjuhën shqipe në Kosovë në vitet ‘90

Më 1994 sociologia Mancini Billson, po kontribuonte në sensibilizimin e mëtutjeshëm të opinionit amerikan dhe ndërkombëtar, për gjendjen e segregacionit dhe aparteidit në arsimin shqip, që po ushtronte dhe kishte vendosur regjimi i Millosheviqit, në Kosovën e okupuar nga Serbia. Do të bashkëbisedonte me profesorin Agim Hyseni. Më qëllim të ritheksimit të kësaj çështjeje të rëndësishme, të mbijetesës së arsimit shqip në atë periudhë të vështirë kohore, para disa ditëve, realizova një intervistë me profesor Hysenin, ku ndër tjerash, theksoi të dhëna dhe momente të rëndësishme që përshkuan, mbijetesën e arsimit shqip gjatë viteve ‘90

Në revistën “Footnotes”, në vitin 1994, sociologia dhe studiuesja e njohur, Janet Mancini Billson, boton një artikull me titull, “Waiting for a miracle: Sociologists Help Run Underground University in Former Yugoslavia”, në formë të intervistës-bashkëbisedimit me profesorin universitar, sociologun, Agim Hyseni, i cili në atë kohë ishte themelues dhe President i Unionit të Arsimit, Shkencës dhe Kulturës së Kosovës, dhe ndër bashkëthemeluesit e sistemit të pavarur të arsimit në gjuhën shqipe në Kosovë. Përmes këtij artikulli dhe intervistës me Hysenin, sociologia Mancini Billson, po kontribuonte në sensibilizimin e mëtutjeshëm të opinionit amerikan dhe ndërkombëtar, për gjendjen e segregacionit dhe aparteidit në arsimin shqip, që po ushtronte dhe kishte vendosur regjimi i Millosheviqit, në Kosovën e okupuar nga Serbia.

Në tërësinë e vet, artikulli ofron të dhëna të rëndësishme që pasqyrojnë gjendjen e arsimit në gjuhën shqipe në periudhën e okupimit serb, përgjatë viteve 1990-të. Ndër tjerash, Mancini Billson përshkruan Hysenin, si sociolog që po kontribuonte në funksionimin e Departamentit e Sociologjisë (Universiteti i Prishtinës), duke vënë në pah faktin se ai dhe shumë sociologë të tjerë, po bënin një “mrekulli të madhe” përmes përpjekjeve të tyre për mbijetesën e arsimit në gjuhën shqipe, përderisa okupimi, konflikti etnik dhe në fund lufta, kishin ndërprerë jetën studentore, të kushteve formale në objektet e tyre arsimore (Mancini Billson). Gjithashtu autorja, në këtë artikull, vë në pah rolin e sociologëve të Kosovës, në organizimin e jetës sociale nëpërmjet bashkëveprimit dhe bashkëpunimit në krijimin e organizatave të ndryshme të karakterit edukativ, akademik dhe kulturor, si dhe organizimin e formave të protestave që vënin në pah gjendjen dhe kushtet e rënda mësimore.

Më qëllim të ritheksimit të kësaj çështjeje të rëndësishme, të mbijetesës së arsimit shqip në atë periudhë të vështirë kohore, para disa ditëve, realizova një intervistë me profesor Hysenin, ku ndër tjerash, theksoi të dhëna dhe momente të rëndësishme që përshkuan, mbijetesën e arsimit shqip gjatë viteve 1990-të. Hyseni potencoi se ajo periudhë ishte koha kur sistemi i pavarur i arsimit në gjuhën shqipe, përfshinte rreth 300000 nxënës dhe studentë, në të gjitha nivelet e arsimit. Sipas tij, në organizimin e pavarur të arsimit në gjuhën shqipe, rreth 22000 mësimdhënës shqiptarë, mbanin mësim në të gjitha nivelet, që nga niveli fillor para-universitar, e deri në nivelin universitar të arsimit të lartë.

Në anën tjetër, një aspekt i rëndësishëm që përmendet në artikullin e Mancini Billson, është fakti se, në financimin e arsimit në Kosovë, shqiptarët e Kosovës kontribuonin vullnetarisht, tre deri në pesë për qind, të të ardhurave mujore në drejtim të edukimit dhe arsimimit të të rinjve.

Më tej në këtë artikull, Hyseni, citohet në theksimin e faktit se studentët uleshin në dysheme, dhe përmend, se si pasojë e kushteve të tilla, mësimdhënësit dhe studentët kishin probleme me shëndetin, dhe se 40 deri 45 studentë mësonin në dhoma të vogla të ndejës, nëpër shtëpi-shkolla (Mancini Billson).

Gjendjes së rëndë të arsimit në Kosovë, dhe sigurisht gjendjes së përgjithshme shoqërore për shqiptarët, i kishin paraprirë një varg ngjarjesh, që kishte imponuar me dhunë regjimi serb. Në librin, “Civil resistance in Kosovo”, Howard Clark thekson faktin se “masat e dhunshme serbe ndaj arsimit filluan në shtator të 1989, me implementimin e segregacionit etnik nëpër shkolla. Ndonjëherë segregimi ishte fizik – serbët përdornin një kat objekti, ndërsa shqiptarët një tjetër”.

Ndërsa në intervistën e realizuar së fundi, Hyseni thekson faktin se para se të fillojë viti shkollor, 1991-1992, në një ditë te vetme, autoritetet serbe, kishin përjashtuar të gjithë arsimtarët shqiptarë të shkollave të mesme.

Në artikullin e Mancini Billson, një citat i radhës i Hysenit ishte: “Serbët po e kolonizojnë Kosovën”, duke përmendur faktin se kosovarët, kishin përjetuar helmimin kimik, ngjashëm me atë të përdorur në Irak kundër kurdëve.

Nën masa represive, regjimi serb aplikonte akte të dhunshme si ndaj mësimdhënësve, ashtu edhe ndaj nxënësve e studentëve. Hyseni theksonte se represioni ishte intensifikuar në qershor të 1994, nën kërcënimin se do të burgoseshin e do të vriteshin mësimdhënësit dhe familjarët e tyre. “Policët rrihnin njerëzit 24 orë. Një drejtor, një mësues dhe një nxënës ishin vrarë. Së fundi ata kishin detyruar një vajzë të re ta përpinte bllokun e shënimeve” (Po aty).

Në një prej përmbledhjeve që iu bë shkrimeve të tij, Fehmi Agani, në konstatimet e tij socio-politike mbi dimensionin e dhunës dhe sundimit serb, theksonte se, dhuna ishte konstanta më dalluese e regjimit serb në Kosovë, dhe se ajo ishte e përhershme, e shumëtrajtshme dhe e karakterit intensiv.

Po ashtu, në intervistën e para disa ditëve me profesor Hysenin, në lidhje me çështjen e rëndësishme të mbijetesës së arsimit shqip, në vitet ‘90, që po shtjellohet në këtë artikull, Hyseni thekson se masat jo-legjitime dhe të dhunshme që filloi t’i ushtronte regjimi serb, mbi shqiptarët e Kosovës, e bënë të domosdoshme, krijimin e iniciativës për sistem të pavarur të arsimit në gjuhën shqipe, që nisi qysh në vitin 1990. Siç theksoi në këtë bisedë, profesor Hyseni, “sa më lartë që ka qenë aksioni dhe dhuna serbe, ndaj arsimit në gjuhën shqipe, aq më i fuqishëm ka qenë reaksioni, ndaj kësaj dhune”. Ndër pikat tjera të rëndësishme për të kuptuar esencën e këtij zhvillimi në arsimin shqip, Hyseni, thekson se në rrethanat që u krijuan në atë kohë, vlen të veçohen disa momente kyçe: E para ka të bëje me faktin se, suprimimi ilegal dhe i dhunshëm i autonomisë që kishte Kosova, edhe nëpërmjet manipulimeve gjatë procesit të votimit në Kuvend, dhe masave policore dhe infiltruese të UDB-së, gjatë atij procesi, bëri që Kosova të binte nën okupimin serb, pra një regjimi jo-legjitim dhe ilegal. E dyta, si kundër reagim shoqëror, ndaj atij sistemi jolegjitim, ilegal dhe gjendjes së okupimit që vendosi regjimi serb, shqiptarët formuan sistemin legal (jo paralel) të jetës shoqërore, prandaj edhe organizimi i arsimit të pavarur në gjuhën shqipe, si dhe sistemeve tjera të jetës sociale që u ngritën, ishte legjitim dhe legal, siç ishin legalë edhe qytetarët shqiptarë në Kosovë, që organizuan këto sisteme dhe institucione të pavarura, thekson Hyseni.

Sa i përket ngritjes së sistemit të pavarur të arsimit në gjuhën shqipe, si dhe afirmimit dhe ndërkombëtarizimit të tij, Hyseni thekson: “Afirmimin e çështjes së arsimit të pavarur në gjuhën shqipe, në nivelin ndërkombëtar, e kemi arritur përmes organizatës botërore Education International (EI), me seli në Bruksel, anëtare e barabartë e secilës u pranua edhe sindikata jonë e arsimit, nga Kosova, si dhe të anëtarësisë së EI, në nivel botëror. Si për shembull, NEA dhe AFT në Amerikë, SGEN-CFDT, dhe FSU, FEN, në Francë, GEW në Gjermani, AOB në Holandë, Norsk larelag në Norvegji, si dhe organizata tjera si në Suedi, Finlandë e kështu me radhë”.

Gjithashtu në vazhdim të intervistës, sa i përket përpjekjeve të atëhershme për të ta sensibilizuar opinionin ndërkombëtar me gjendjen e arsimit shqip, Hyseni thekson: “Përmes bashkëpunimit dhe aktivitetit tonë me EI (Education International,) organizatë botërore, e cila ka të drejtë të marrë pjesë në asamblenë e përgjithshme të UNESCO-s me një delegacion prej tre anëtarëve, na u ka hapur mundësia që në emër të delegacionit të organizatës botërore, në asamblenë e përgjithshme të UNESCO-s në vitin 1993, në komisionin nr. 5, për fjalën në emër të delegacionit, më kanë autorizuar ta paraqes unë, me ç‘rast, për herë të parë na është mundësuar me e ngritë në UNESCO, problemin e aparteidit, segregacionit dhe diskriminimit të arsimit në gjuhën shqipe në Kosovë. Dhe nga ajo kohë kemi vënë komunikim të drejtpërdrejtë me Federico Mayor Zaragoza, atëherë, drejtor i përgjithshëm i UNESCO-s dhe me bashkëpunëtorët e tij, në vitin 1993”.

Në vazhdën e këtyre bashkëpunimeve, në artikullin e Mancini Billson, përmenden fakte të rëndësishme, sa i përket rolit të unioneve dhe organizatave, si në Gjermani, që kishin ngritur fonde ndihmash financiare, për të mbështetur organizimin dhe sistemin e pavarur të arsimit në Kosovë. Gjithashtu përmendet se ndihma konkrete në funksion të mbijetesës së arsimit shqip në Kosovë, kishte edhe nga Ministria Austriake e Arsimit dhe Arteve. Në artikull, autorja përmend po ashtu një fakt të rëndësishëm ku përmes këtij financimi të organizimit të pavarur mësimor, pavarësisht rrethanave të vështira, dhe gjendjes së okupimit, ishte bërë e mundur që në periudha të ndryshme, në Kosovë, të silleshin edhe profesorë gjermanë, të cilët, iu mbanin kurse të gjuhës gjermane studentëve kosovarë (Mancini Billson). Në fund artikullit nga biseda e profesor Hysenit, me sociologen Mancini Billson, theksohej se, vetëvendosja ishte e vetmja zgjidhje reale për Kosovën.

(MA. Albert Mecini është ligjërues në Departamentin e Sociologjisë, Fakulteti Filozofik, Universiteti i Prishtinës, “Hasan Prishtina”)