A mund të zhvillohemi pa ide?

Kur teknologjia po ripërkufizon gjithçka, nga arti te ekonomia, nga marrëdhëniet te identiteti, mungesa e ideve është ndoshta forma më e rrezikshme e prapambetjes. Nuk është mungesa e mjeteve, as e talentit, ajo që na mban pas. Është mungesa e një vizioni të përbashkët, e një strategjie të sinqertë për të kultivuar dhe mbështetur idetë, veçanërisht ato që lindin në margjina: në studiot e artistëve, në bisedat e mendimtarëve, në heshtjen e krijuesve të rinj që nuk kanë ende zë publik

Nëse zhvillimi është rruga, atëherë idetë janë dritat e saj. Pa to, ecim në terr. Dhe megjithatë, në realitetin tonë shqiptar e kosovar, shumë rrallë dëgjojmë për ide të mëdha, për vizione të gjera, për plane që ndërtojnë të ardhmen mbi themele kulturore, krijuese dhe intelektuale. Shpeshherë jemi të zënë me përditshmërinë, me betejat e vogla, duke harruar se përparimi i vërtetë kërkon më shumë se thjesht mbijetesë, kërkon ide.

Kur historia frymëzon të tashmen: Historia jonë nuk është e varfër në ide. Përkundrazi. Ajo është përplot me figura që, në kohë shumë më të vështira se kjo e jona, ngritën ide përtej realitetit të tyre.

Pjetër Bogdani nuk ishte vetëm klerik dhe shkrimtar, ai ishte një nga pararendësit e mendimit kombëtar dhe intelektual shqiptar, që në shekullin XVII artikuloi një identitet të bazuar në dije dhe përkatësi. Faik Konica e kuptoi se kultura është arma më e fuqishme e një kombi të vogël. Ai përçmoi provincializmin dhe mendësinë e mbyllur, duke kërkuar një shqiptar të ndriçuar nga kritika dhe mendimi i lirë. Fan Noli – njeriu që përktheu Shekspirin, drejtoi kishën, udhëhoqi shtetin dhe i dha një tjetër kuptim politikës shqiptare, e kuptoi se kombi pa kulturë, pa frymëzim dhe pa ide, është një trup pa shpirt. Ismail Kadare, qëndrestari i fjalës në errësirën e totalitarizmit, e mbajti ndezur vetëdijen tonë kombëtare përmes metaforës, ironisë dhe gjenialitetit letrar. Dhe, Ibrahim Rugova, një figurë e pazëvendësueshme për Kosovën, mishëroi vizionin e një shteti modern, të ndërtuar mbi vlera kulturore, paqe, dhe dinjitet. Ai e kuptoi se identiteti i një populli nuk mund të matet vetëm me territor apo armë, por me kulturë, ide dhe qëndrim moral. Filozofia e tij politike ishte në vetvete një akt krijues, një ide e re përballë një bote të vjetër, e cila kërkonte gjithmonë përplasje.

Këta nuk ishin thjesht shkrimtarë apo politikanë. Ishin vizionarë. Sepse çdo komb i fortë ka një elitë mendore që sheh përtej. Ka njerëz që guxojnë të mendojnë, të imagjinojnë, të projektojnë edhe atëherë kur nuk ka kush i dëgjon.

Rëndësia e ideve në epokën e sotme: Sot, kur teknologjia po ripërkufizon gjithçka, nga arti te ekonomia, nga marrëdhëniet te identiteti, mungesa e ideve është ndoshta forma më e rrezikshme e prapambetjes. Nuk është mungesa e mjeteve, as e talentit, ajo që na mban pas. Është mungesa e një vizioni të përbashkët, e një strategjie të sinqertë për të kultivuar dhe mbështetur idetë, veçanërisht ato që lindin në margjina: në studiot e artistëve, në bisedat e mendimtarëve, në heshtjen e krijuesve të rinj që nuk kanë ende zë publik. Artisti vizionar nuk është luks i një shoqërie të zhvilluar. Është domosdoshmëri. Sepse përmes artit, një komb kupton veten, dhe bën paqe me të ardhmen. Inovacioni në art, arkitekturë, teknologji, edukim, nuk lind nga komisionet, por nga mendjet që mendojnë ndryshe, që shohin larg, që nuk kanë frikë nga e reja.

Për një strategji të re kombëtare për idenë: Nëse e pranojmë se ideja është kapitali më i madh i një shoqërie, atëherë duhet të kemi një strategji kombëtare për gjenerimin, kultivimin dhe mbrojtjen e ideve. Kjo nuk bëhet me slogane, por me politika të sinqerta: me hapje të hapësirave publike për mendimin ndryshe, me mbështetje të projekteve që nuk japin rezultat financiar të menjëhershëm por kultivojnë mendje të lira, me përfshirje të artistëve, shkencëtarëve, arkitektëve dhe filozofëve në vendimmarrje afatgjate.

Kemi nevojë për qendra mendimi, për fonde të qëndrueshme për artin dhe kulturën, për edukim që nxit pyetje dhe jo vetëm përgjigje. Dhe mbi të gjitha, kemi nevojë për një kulturë që vlerëson idenë, jo vetëm produktin përfundimtar.

Pa ide, nuk ka zhvillim. Vetëm përsëritje: Nëse duam të zhvillohemi si shoqëri dhe si komb, nuk mund të ecim pa ide. Nuk mjafton të ndërtojmë rrugë, duhet të dimë ku na çojnë. Nuk mjafton të kemi institucione, duhet t’i mbushim me përmbajtje. Dhe ajo përmbajtje fillon me mendimin e lirë, krijimtarinë dhe vizionin. Sepse në fund të fundit, historia nuk e mban mend atë që heshti, por atë që pati guxim të mendojë ndryshe.

Kur teknologjia po ripërkufizon gjithçka, nga arti te ekonomia, nga marrëdhëniet te identiteti, mungesa e ideve është ndoshta forma më e rrezikshme e prapambetjes. Nuk është mungesa e mjeteve, as e talentit, ajo që na mban pas. Është mungesa e një vizioni të përbashkët, e një strategjie të sinqertë për të kultivuar dhe mbështetur idetë, veçanërisht ato që lindin në margjina: në studiot e artistëve, në bisedat e mendimtarëve, në heshtjen e krijuesve të rinj që nuk kanë ende zë publik.