Para se ta shkruaja poemën “Sandalet e Senekës”, isha në mëdyshje të zgjidhja Sokratin, apo Senekën, ndoshta pse kanë fate, famë dhe funde të ngjashme. Kur e pashë skulpturën e dyfishtë antike (që tash ndodhet në Berlin), që paraqet ata dy, shpinë për shpine, u binda për similaritetin e tyre siamez. Fol për njërin, ke folur për të dy. E, pse Shekspiri e donte Senekën, kurrë nuk e tha. Mendoj se arsyeja ime është e njëjtë me të tijën, prandaj as unë s’po e them.
Kur në atë libër e futa poezinë “O Heraklit”, nuk e dija se ashtu po e thërrisja këtë poemën e dytë.
Pse tani e zgjodha Heraklitin?
Fjala filozofi domethënë dashuri për dije, e në dashuri me filozofinë kam rënë pikërisht për shkak të Heraklitit, që është filozofi i parë që e kam njohur. Kur isha në gjimnaz, lexova librin e tij “Mbi natyrën”, dhe u mahnita. Më vonë, gjithmonë, më ka tërhequr errësira e tij. Edhe sot, banesën time të vogël e quaj shpellë. Shpesh fik dritat, ul roletat, rri në terr dhe, oh tmerr!, mes librash mendoj për zjarrin, mes territ mendoj për dritën, dhe hesht bashkë me hijen time. Dhe e di që, edhe kur unë nuk lëviz fare, lumi është duke rrjedhë. Kështu, kur e ndez dritën, nuk jam ai që isha një çast më parë.
Kur shkoj te berberi, si shpellar, ai nuk befasohet; më njeh. Ai më njeh mua, që s’e njoh veten. Duket se nga jashtë transformohem më pak e më ngadalë sesa nga brenda. Në çdo minutë të jetës sime lindin e vdesin së paku gjashtëdhjetë agapollona, ndërsa prejse kam ardhë në këtë mahallë, berberi qeth e rruan të njëjtin. Ky është një nga paradokset që unë s’arrij ta kuptoj.
Unë thuajse gjithmonë kam qenë rekluziv, mirëpo dita-ditës po kthehem në shpellar. Relacionet me të tjerët i mbaj jo për shkak të nevojës, po për shkak të tolerancës. Duhet folur nganjëherë, dreqi ta hajë!
Shumë njerëz flasin pa menduar. Ata janë çakalla mulliri, pra si ajo copë dërrase që përplaset mbi gurin e sipërm të mullirit, kur ky rrotullohet. Mirëpo, mua e fundit që më intereson është çakalla. Para saj më intereson mokra, e para saj – kokrra, e para saj – ara, e para saj – fara. Pra, është një vijë e gjatë që më intereson para se të vij te çakalla, apo te fjala.
Shkrimtari i ka dy aktivitete obligative: me mendu dhe me shkru. Me folë është fakultative; bën edhe pa të.
Pra, secili shkrimtar doemos duhet të jetë edhe mendimtar. Po s’qe mendimtar, s’është as shkrimtar.
Flaka e mendimeve të mia vjen nga zjarri i Heraklitit. Terri është zhguni im.
Ky libër ka më shumë terr sesa dritë. Është hapi im vendimtar drejt errësirës, në zemër të së cilës shpresoj ta gjej zjarrin, burimin e dritës.
Edhe pse të shkruara në gjendjen e filozofit që qan, në ndonjë varg a poezi kam vënë buzën në gaz.
Të gjitha shënimet janë shkruar në shpellë, ose janë përpunuar dhe sistemuar brenda saj, ose i ka lindur një disponim prej shpellari. Prandaj, të gjitha janë quajtur shënime nga shpella.
Shënimet janë shpallje të shkruara me pendë. Shpellat janë gjendje më shumë sesa vend.
Herezia e Heraklitit
O mik i mjerë,
jam ulur në një gur
dhe po shoh hijen time në mur.
Unë dhe Zeusi jemi shpellarë,
perëndi supreme kemi zotin Zjarr.
Ti pyet pse rri në terr e në të ftohtë.
Besomë se as nën diellin tuaj
s’është më dritë e më ngrohtë.
Barku i malit ka boll zjarr të zi,
por shpirti yt ka shumë lagështi.
I ndava rrugët me politikanët dhe poetët.
Të parët mendojnë veç për vete,
s’e kuptojnë as fjalën politikë;
të dytët merren tepër me dialektin,
ndërsa unë me dialektikë.
Ti dhe shokët e tu thatë se do të sillni faos,
por unë rreth e rrotull shoh vetëm kaos.
Ti që beson se tash kemi dalë në dritë,
vare besimin në qepallat e tua të fjetura,
këto kopalla shko thuaja tjetërkuj’.
Unë hapur i kam sytë
dhe nuk e jap errësirën time për dritën tu’j.
Skeptrin që më takoi, e hodha,
tash në terr rri vetë.
Është më mirë të jesh vetvetja
sesa të jesh mbret.
Ti thua se unë s’i dua njerëzit,
se ik prej tyre.
Jo, nuk është aspak e vërtetë.
Njerëzit nuk i urrej,
por më thuaj ku t’i gjej!
Unë jam barbar,
nuk jam barabar me ju, o i uruar.
Ju zbuloni mjete për t’u fshehur,
unë fshihem për t’u zbuluar.
Njeriu është si llamba, ndizet edhe fiket.
Karakteri është fat, e fatit s’mund t’i iket.
Unë jam shpellar,
mësimet i kam në lëkurë e në mur;
veç pse s’më kuptoni ju,
kjo s’më bën obskur.
Mirë,
ju jeni qytetarë të pallateve,
ndërsa shpella është streha ime,
mbretëria e melankolisë sime.
Edhe kur dal jashtë
në khiton, himation e paxeia,
më shumë më intereson loja e fëmijëve
sesa Qeveria.
Përditë mbijnë pallate të larta deri në qiell.
A s’e shihni surratin tuaj në shurrë
ndonjëherë?
Unë jam shumë poshtë, ju jeni shumë lart,
kjo distancë e madhe më jep siguri.
Në rast të ndonjë tërmeti,
shpellat mbesin shpella,
pallatet bëhen hi.
Minjtë nuk po vrapojnë,
por një omen po sillet nëpër qiell,
ju sot për sot edhe mund të flini dathë,
po e nesërmja s’dihet se çka pjell.
Ti qesh e çuditesh pse s’më qesh buza mua,
e unë çuditem me çuditë e tua.
Për arsye të ndryshme,
ne jemi të ndryshëm:
ti i bie patkoit, unë thumbit.
Ti qesh e unë qaj për ty, o i mjerë,
se e di që qesh mirë ai që qesh i fundit.
Qesh, zgërdhiju,
në daç edhe shaj e shkriju!
As me premtime,
as me kërcënime,
ti e ju, si ata para jush,
nuk peshoni në peshoren time.
Premtoni drejtësi,
drejtësi pa pikë mëshire.
Atëherë falënderoni fundërrinat para jush
për padrejtësitë e tyre!
Në rrjedhën rrethore, s’do mend,
fillimi dhe fundi janë në të njëjtin vend.
Unë mirë jam këtu ku jam,
nuk narth, as kam vapë.
Dielli yt është sa shputa ime,
dhe mos harro se nga sytë jam shkabë.
Votat e turmës të bëjnë të lumtur,
të japin siguri.
Mjerisht, jetojmë në demokraci.
Demokracia është sistem ideal
për një shoqëri të marrë,
që beson se dy idiotë
vlejnë më shumë se një gjeni.
Sa shumë njerëz pa mend
zunë vend në Kuvend.
Popullin që i zgjodhi, e mjelin si dhentë.
Populli është si bagëtia,
populli është një kafshë,
që mendon vetëm për kashtë.
Demosi është demon,
ju maska engjëjsh mbani krejt.
Unë e shoh që jetojmë në vdekje
dhe vdesim në jetë.
Por, më thuaj, o i shkretë,
si t’ia shpjegoj logosin lukunisë
që e ka hangër logjikën e vet?
Shpirti juaj është i lagësht, imi është i thatë.
Unë edhe në shpellë jam më aristokrat
sesa ju në pallat.
Votat e turmës i morët,
tash mund të bëni ligje krejtësisht të lirë.
Veç populli ka kohë që është përçarë:
në njërën anë - njerëzit e mirë;
në anën tjetër - njerëzit fetarë.
E di që disa gjëra nuk duhet të thuhen,
se nuk janë politikisht korrekt,
po unë kam kaq guxim
sa terrin e kohës sime ta shoh në sy direkt.
Gjithçka gjithkund ndryshon.
Kështu, edhe këtu ndryshimi vërtet erdhi,
por medalje meriton lumi, jo ju.
Historia njeh fundin fatal
të shumë liderëve që kanë qenë
më shumë ose më pak të korruptuar
sesa ata që ishin këtu.
Tash mos u bëni të marrë!
Mos kujtoni se opozita juaj
është ajo që keni përballë!
Jo. Ajo është thjesht një klikë ziliqare.
Opozita juaj e vërtetë është
në hije,
në baltë,
në skuta
dhe në kasolle pa kafshatë e pa zjarre.
Ju më bëtë t’i rishikoj gnomat e mia
mbi unitetin e të kundërtave.
Mes koftëlargëve të Kuvendit
unë nuk shoh të kundërta;
çdo premtim juaji është vetëm një
nga përrallat e panumërta.
Unë rri zgjuar në terr, ju flini gjumë.
Tani më thoni kush nga ne sheh më shumë!
Mos flisni për mirëqenie,
derisa ende rron më mirë qeni se njeriu!
Qe me fat ai që qëlloi aty kur u nda preja.
Kush erdhi vonë, veç kockat i lëpiu.
Ti jeton i lumtur, ke gjithçka që do:
kerre, kurva, vila, pallate…
Unë jetoj me miqtë e vdekur
në një bark prej balte.
Ikën miqtë e mi, ndjesë paçin:
disa i mori lufta,
disa murtaja i korri.
Unë u bëra ujk i shpellës,
kur miqtë m’u bënë qen oborri.
Jam nxënës i natyrës, i kam ra mbas vedit.
Ju flisni si të zgjuar, veproni si të fjeturit.
Unë jam shpellar e barbar, o i mjeri mik,
s’po shkoj drejt “qytetërimit”, nga ai po ik.
E shoh se atë që shoh unë, ti nuk e sheh dot.
Kjo më bën mua të marrë, e ty njeri kot.
Ti del kudo, e me humbësit tallesh,
nuk i bie brisk për zagarë portalesh.
Pse e godet të shtririn?
Të mirit pse s’ia zgjat dorën?
Merru me të sotmen,
se me të djeshmen të gjithë u morën!
Bariu s’e mbledh kopenë
duke u thënë deleve ‘ja ujku!’;
nëse farën s’e hedh me dashuri,
kot pret fruta bujku.
Kur do ta kuptosh se bota ndryshon përditë,
e ne bashkë me të?
Kush s’e pa t’padukshmen,
nuk pa kurrë kurrgjë.
Më fal, o mik, nëse të shtina në të thella.
Mirëmbeç atje ku lidhet e zgjidhet thesi!
Të fala të ngrohta nga shpella,
Herakliti nga Efesi
Marrë nga “Shënime nga shpella”, libri më i ri i Ag Apollonit, botuar nga “Bard Books”, i cili doli këtë javë. Shënimet dhe poezia botohen me leje të autorit
© KOHA Ditore
© KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.
