Javën e kaluar, më 31 maj 2023, u shpërfaq kulmi i marrisë politike dhe popullizmit të pakandar të qeverisë së Shqipërisë. Qeveria atje, me një vendim të saj arbitrar, mbylli Akademinë e Studimeve Albanologjike (ASA), për ta shkrirë në struktura të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë (ASHSH). Aktvendimi u kundërshtua nga Senati i ASA-së, por edhe nga një mori institucionesh kërkimore e universitare, nga një numër i madh albanologësh nga e gjithë bota. Ky vendim i dëmshëm vazhdon të kundërshtohet ende. ASA është sinonim i një institucioni të ri që përpëlitet të rritet, të bashkëpunojë e të punojë, pavarësisht lojës politike me të në dekadat e fundit, ndërsa ASHSH është institucion që përpëlitet të bëhet çfarë nuk është, duke dashur të gllabërojë ASA-në me autoritarizëm politik.
Qeveria mbylli studimet albanologjike të një institucioni me perspektivë dhe i dërgoi ato në një institucion që nuk është fare institucion kërkimor. Dihet se ASHSH është institucion honorifik. Pavarësisht dilemave e problemeve të arkitekturës institucionale, administrative e burokratike, fakti se ASHSH dëshiron të mbyllë një institucion për ta shkrirë në struktura të saj, pa dashje të institucionit përkatës, tregon për statusin etik të saj si institucion shkencor. Shkenca pa etikë është ideologji diktatoriale, ashtu siç ka qenë në kohën e diktaturës komuniste të Enver Hoxhës. Kjo çfarë ka bërë ASHSH, me firmë të huazuar nga qeveria, por edhe kjo çfarë ka bërë qeveria, në përgjigje të kërkesës së ASHSH-së, janë një komplot kundër lirisë akademike e mendimit të lirë në Shqipëri. Canibal ante portas!
Fryma e arsyetimit që del në pah në diskutimet publike të ditëve të fundit, tregon se në ASHSH ekziston një frikë, inferioritet dhe epsh grahmuer i fundit për të marrë pushtetin simbolik të kërkimit shkencor. Për t’u rinuar me gjak të ri, por duke rrahur gjoksin asht e lëkurë të bajraktarit pa bajrak. Kjo na kujton metaforën megaironike të inferioritetit e krekosjes, siç shfaqet në filmin e Peter Sellers-it, “Miu luan” [The Mouse That Roared, 1959], kur një vend i vogël, Grand Fernwick-u, i shpall luftë Amerikës, me pretekstin që të pushtohej nga ta që t’ia lante borxhet. Fatkeqësia është se ASHSH nuk do ta pushtojë ASA-në, siç ndodh në film, ku shteti-fshat Grand Fernwick-u pushton SHBA-në, por, me këtë gulçim krekosës do ta fundosë një institucion të mirënjohur albanologjik.
Albanologjia sot është në rrezik nga tri ideologjizëza: ajo e popullistëve politikë që rreken pas nacionalizmit banal, gjysma e të cilëve janë “survivanca” të punishtes komuniste, ajo e hiperpostmodernizmit mimetik apo të sijashtjes trushpërlarëse si qasje e teori e mohimit dhe ajo e ridimensionimit islamocentrik të perspektivës historiografike, kulturore dhe politike.
Duhet theksuar se nacionalistët përhumben në utopi të korit etnocentrik, pa më të voglën mëdyshje se mund të jetë gabim teza e tyre, por duke kërkuar përkrahje morale absolute, sepse “gjaku” është shpirti dhe mendja e tyre. Nacionalistët banalë, e sidomos ata që janë oportunistë të skajshëm, e shumica e tyre janë, kërkojnë të mbrojnë kopshtin e tyre të shkencës ku shesin “shkencë me flamuj”. Këta bëjnë dëmin më të madh për shkencën kombëtare e ndërkombëtare, sepse e shndërrojnë gjithë kureshtjen e kërkimin shkencor në “marsh populist nacionalist”. Enver Hoxha bënte kështu: e paketonte diktaturën komuniste në flamur kuq e zi. Nacional-komunistët të rinj apo të vjetër, janë zjarrvënës të mendimit të lirë. Ultimatumi i tyre është: ose me ne ose në furrë të shkrirjes.
Propaganduesit e hiperpostmodernizmit rrezikojnë albanologjinë sepse ujisin mendimin e mohimit të secilit rrëfim, narracion e identitet. Ironizojnë me secilin hulumtim. Për ta, vetëm “kujria”, “e pahisja”, njëfarë shtegu “as anej, as knej” është vendi fertil i studimit. Si qasje, pasiguria në interpretim shkencor, mund të jetë qasje e frytshme dhe nuk mohohet. Madje, nëse shndërrohet në qasje refleksive del të jetë me bazë sokratike: e gjithë jeta duhet të ekzaminohet dhe asgjë nuk është për t'u marrë pa u shoshit. Por, në kontekst të albanologjisë, shpesh rrymat e reja që mbërthehen nga postmodernizmi, mbesin të shkapërderdhura. Postmodernistët nuk kanë kohë për studim, sepse janë me një këmbë në institucion akademik e me një këmbë në aktivizmistikë apo në mediatistikë.
Albanologjia rrezikohet edhe nga argumenti se gjithçka duhet të rishikohet sa i përket islamit, sepse komunizmi ka ndaluar fenë dhe islami është margjinalizuar. Kjo ideologjizëz luan me kartën e viktimizimit, në një anë, dhe ndersektorialitetit me strumbullar orientalizmin, në anën tjetër. Përmes përqafimit të idesë postmoderne, se historia është mit, kritikohet dhe qasja historiografike, cilado që nuk përputhet me kërkesën për rishikim të historisë, në kuptimin e ridimensionit sipas boshtit “se islami ka shpëtuar shqiptarët, andaj duhet të vendoset në piedestal”. Ndërsektorialiteti i saj prodhon konfuzion, sepse lidh revizionizmin historik, religjionizmin, postmodernizmin e nacionalizmin në një kurth kundër albanologjisë objektive, por drejt albanologjisë islamocentrike. Këtë ders e mbajnë predikuesit gjuhëtherrc fetarë dhe ndonjë orientalist trushpërlarë aty-këtu, por në perspektivë kjo ideologjizëz është më therrchelmuesja kundër albanologjisë së mirëfilltë.
Albanologët e mirëfilltë përjetojnë fyerje e sharje nga të gjitha këto grupe: çdo ditë në medie dalin nacionalistët banalë me flamuj në ballë dhe fyejnë shkencën, albanologjinë, profesorët e ata që nuk kontribuojnë në legjitimimin e gjakut të derdhur për liri, për të cementuar gjakun e tyre me teza të gjakut. Dalin edhe më shumë hiperpostmodernistët gushgulçues dhe mohojnë secilën punë të albanologëve të mirëfilltë si patriarkale, komuniste, nacionaliste, joshkencore, etj. Fusin në thes të njëjtë si albanologen e mirëfilltë si tipin e ndonjë pensionisti pellazgolog në Gjakovë. Nga ana tjetër, islamistët, si ata me dy ditë mejtep, si ata që kanë lexuar hyrjen e një libri të Edward Said-it, ngrehin grykëhollat drejt albanologëve të mirëfilltë, duke i akuzuar si orientalistë, mitizues, selektues, anues, islamofobë, diskriminues, etj. Këta të fundit, përmes ndërsektorialiteti më nacionalizmin dhe postmodernizmin, janë duke u bërë sulmuesit më të mëdhenj.
Çfarë mendojmë me albanologji të mirëfilltë? Albanologjia e mirëfilltë është albanologjia e cila bëhet nga studiuesit kureshtarë, me ide dhe metoda e qasje normale, të pranuara dhe të legjitimuara, në konverzacion të përhershëm me veten dhe tjetrin, pa dëshira që bëhen armë, por me imagjinatë që bëhet kërkim e hulumtim për hir të njohjes, pavarësisht “telosit” apo “cakut fundor”. Albanologjia e mirëfilltë nuk bie në kurth të nacionalizmit, në kuptimin e përdorimit të optikës së origjinarizmit e veçimit idealist të kombit, por është nacionale e ndërkombëtare, në kuptimin e studimit të veçantisë së kombëtares në kuadër të diversitetit të kulturave. Albanologu i mirëfilltë ngrit pyetje e jep përgjigje duke u bazuar në metodologji të pranuar, evidenca të vërtetuara e qasja krahasimtare. Pa inferioritet, pa superioritet, duke trajtuar secilën gjë për çka është e jo për çka duhet ose dëshiron të jetë. Albanologu i mirëfilltë hyn në botën moderne të akademikëve të lirë, si anëtar i lirë, për të diskutuar e rrahur argumente në mënyrë të lirë.
Por, shtrohet edhe pyetja: çfarë na bën të veçantë? Gjuha e kultura që ka mbijetuar si një relikt dhe historia e zhvillimit tonë në kontekst të kësaj premise, brenda një gjeografia specifike. Në kohën kur është zhvilluar teknologjia dhe ekonomia dhe kemi mundësi e liri, krejt çfarë mund të bëjmë është të punojmë për të shfaqur, studiuar e shqyrtuar kulturën tonë. Nëse cenohet liria e albanologjisë, liria akademike e albanologut, cenohet esencialisht liria e mendimit. Pa dyshim se reagon gjithë bota: konsiderohet të jetë dëm kulturor për vlerat e njerëzimit shtrëngimi i lirisë akademike të albanologut. Dhe albanologjia është puna e të gjithë albanologëve, jo vetëm e disave. Lehtësia me të cilën u cenua liria akademike e albanologëve të ASA-së është shenjë e keqe për kulturën shqiptare. Në epokën e popullistëve të gjithë dëgjojmë: ku po kërcet tjetërkund?
Pyetja shtrohet: si mund të bëhet albanologji në ASHSH, pas gllabërimit të ASA-së, pa dashjen e pëlqimin e këtyre të fundit? Si mund të bëhet albanologji pas këtij sulmi arbitrar me “topa të qeverisë”? Si do të ftohen albanologët e huaj për bashkëpunim pas kësaj dhune ndaj lirisë akademike? Me “mgjituer” ideologjikë të komunizmit nuk mbahet albanologjia e sotme. Me mllef e gulç në gushë pamë edhe disa studiues pranë e jashtë ASHSH-së, të cilëve u doli tinëzisht në pah, vjersha e mësuar herët nga Partia, se ka armiq të brendshëm e të jashtëm në albanologji. Shpallën armiq edhe bashkëpunëtorët ndërkombëtarë, albanologë të rinj, në Shqipëri, në Kosovë e jashtë saj.
Në planin afatgjatë, albanologjia ka shpresë. Kjo gërhamë e fundit komuniste nuk do të zgjatë shumë. Me ritmin e punës në teknologji, me kërkesat e reja për hulumtime në albanologji, nga vendësit, ndërkombëtarët e diaspora, me zhvillimin teknologjik që ndihmon kërkimin shkencor, prej arkeologjisë e deri te ndihma e inteligjencës artificiale në gjuhësi, albanologjia do të mbijetojë. Jo si albanologji etnocentrike e nacionaliste, as si albanologji enveriste, por si studim i hapur, normal antropologjik mbi gjuhën, kulturën, të kaluarën e të tashmen, ndërlidhjet dhe kontekstin e zhvillimit të historisë së shqiptarëve dhe regjionit. Albanologjia do të mbetet si emër, si konotim, por dija e studimeve shqiptare e ka udhën e saj të rrahur në antropologji gjithëpërfshirëse (antropologji linguistike, antropologji kulturore, arkeologji, dhe antropologji fizike) në bashkëpunim me shumë shkenca e dije të tjera.
© KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.
