Autori Georgi Gospodinov ka bërë histori këtë javë teksa kur me veprën e tij “Time Shelter” u bë pari nga Bullgaria që e merr çmimin ndërkombëtar “Booker”. Përkthyer në anglisht nga Angela Rodel, vepra mundi pesë veprat e tjera në ceremoninë vezulluese në Sky Garden në Londër.
Vepra, e cila është e katërta e Gospodinovit që përkthehet në gjuhën angleze, përqendrohet në qendrën e trajtimit të Alzheimerit, që krijon një mjedis të inspiruar nga kohët e kaluara dhe përfundimisht vjen të shërbejë si strehim për njerëzit e shëndetshëm, të lodhur nga jeta moderne
“Time Shelter” fillimisht ishte botuar në Bullgari më 2020, ku kryesoi listën e shitjeve të librave dhe fitoi çmimin evropian “Strega”.
Trillime dhe shpërthime
Sektori i Kulturës së “Euronewsit” pati kënaqësi të flasë me Gospodinov dhe Rodelin pas fitores së tyre dhe ata kanë thënë se janë të emocionuar nga triumfi, pavarësisht mohimit se qysh nga ndarja e çmimit ata kanë pasur pak kohë për të fjetur.
Kjo nuk është e çuditshme, duke pasur parasysh që në ceremoninë e ndarjes se çmimeve atyre u është dashur të qëndrojnë “në agoni për orë të tëra” përpara se libri të shpallej fitues. Patën shumë emocione dhe përpara ndarjes së çmimeve – me Rodel që shpjegonte se nuk mund të vendoste nëse ata do ta rrëmbenin çmimin ose jo, duke shpjeguar: “Herë mendoja ashtu, herë kështu: ‘Po ne kemi shanse të fitojmë. Jo ne s’kemi. Po kemi’. Sillesha herë andej, herë këndej”.
Që të dy – edhe autori edhe përkthyesja – janë tejet të kënaqur edhe për shkak se çmimi përbën një simbolikë të veçantë për Bullgarinë si shtet, i cili vjen në prag të festës kombëtare bullgare, të cilën Gospodinov e shpjegoi si “festë kushtuar alfabetit cirilik”.
Ai shpreson se çmimi do ta ndihmojë letërsinë bullgare të bëhet më e njohur në botë, teksa ka shtuar se ai mendon që çmimi do t’i “hapë dyert për letërsinë bullgare, por edhe për letërsitë e tjera në rajon”, duke theksuar se veprat e shkruara në “gjuhë të vogla” shpesh mund t’i bartin mesazhet më të fuqishme.
Gospodinov ka folur po ashtu me shumë dashuri për përkrahjen që ka marrë qysh nga momenti kur “Time Shelter” ka hyrë në listën e gjatë.
“Kam marrë mesazhe nga shumë shkrimtarë të rajonit: nga Greqia, Serbia, Maqedonia – i gjithë Ballkani. Njerëzit ishin shumë të lumtur. Vetëm një libër ishte nominuar nga rajoni – ne të gjithë e duam këtë çmim”.
“Lufta e Putinit është luftë për të kaluarën”
Teksa ka komentuar për konfliktin në Ukrainë, ka thënë se tregimet e regjionit janë duke u dëgjuar më shumë se kurrë për shkak të tragjedive në Evropën Lindore.
“Time Shelter” në thelb është një eksplorim i domosdoshmërisë për të mos gërmuar shumë në të kaluarën. Gospodinov ka thënë se kjo është saktësisht ajo çfarë ka bërë Vladimir Putin qëkur nisi pushtimin e Ukrainës vitin e kaluar.
“Mendoj se lufta e Putinit është luftë për të kaluarën”, ka shpjeguar ai, duke shtuar: “Putini është i dhënë pas së kaluarës. Ukraina ishte territor i ‘tij’ në vitet 1940–50, por problemi është që ti nuk mund të jetosh në të kaluarën dhe ai është duke u përpjekur t’i tërheqë të gjithë bashkë me të në të kaluarën. Është me të vërtetë e rrezikshme. E rrezikshme në nivel evropian dhe në nivel botëror”.
Gospodinov e ka përdorur gjithmonë krijimtarinë e tij për ta sfiduar botën e paqëndrueshme politike. “Time Shelter” dhe mesazhi i kësaj vepre për të mos u përqendruar në të kaluarën në dëm të çështjeve aktuale është shembulli perfekt i kësaj.
Është e shkruar pas vitit 2016, pasi ka parë votat e BREXIT-it dhe ardhjen në pushtet të Trumpit. Ai ka shpjeguar se ai dëshironte të shkruante një libër i cili me saktësi përshkruan krizat me të cilat është duke u përballur bota.
“Jam rritur në Bullgari, i cili ishte vend komunist deri në vitin 1989”, ka thënë ai. “Më kujtohet se si ata na premtuan një të ardhme të ndritshme dhe unë nuk desha që dikush t’ia shiste historinë e ‘së kaluarës së ndritshme’ vajzës sime – Unë nuk besoj në atë deklaratë boshe”.
Autori është i shqetësuar për rritjen e popullzimit dhe nacionalizmit në Evropë, i cili ishte në kulm gjatë vitit 2016, posaçërisht, siç tha ai, në Bullgari. Përgjigjja? “Unë desha të shkruaj një roman distopik, një roman që tregon se çfarë mund të ndodhë në një të ardhme të afërt”.
Festimi i vlerave evropiane
Ky qëndrim vlen për këshillat që Gospodinov ka për shkrimtarët që aspirojnë t’i arrijnë sukseset e tij. Ai sugjeron leximin e letërsisë së mirë, sikurse ajo e Kafkës dhe Kunderës dhe inspirimin nga vlerat e letërsisë evropiane, e cila do t’i ndihmojë shkrimtarët në rritje – dhe lexuesit po ashtu për të “zhvilluar ndjeshmërinë dhe për të qëndruar në anën e humbësve, në anën e viktimave”.
Ai ka thënë se letërsia e mirë është kundërhelmi i propagandës së shitur nga qeveritë dhe kjo është vendimtare në “luftimin e propagandës përmes letërsisë – kjo është ajo çfarë kanë bërë shumë nga shkrimtarët evropianë”.
Kur është pyetur rreth rritjes së rolit të Inteligjencës Artificiale në fushat kreative, Gospodinov ka thënë se ai beson që teknologjia nuk do të jetë kurrë në gjendje të shkruajë një vepër të suksesshme letrare, meqenëse prekja njerëzore ka rol vendimtar në krijimin e saj.
“Askush nuk e di sekretin e një romani të mirë”, ka thënë ai. “Nuk ka një formulë të thjeshtë. Nuk është diçka që ju mund të llogarisni, por baza e një vepre të mirë janë emocionet njerëzore. Shpresoj se ato do të rrinë vetëm me njerëzit”.
I shtyrë lidhur me atë se çfarë e bënë një roman të mirë – për aq sa e di ai – Gospodinov qesh teksa thotë: “Për ta thënë në një mënyrë tjetër: ‘Çfarë nuk më vret, më bën shkrimtar’. Është të jetuarit në një mënyrë që nuk është gjithmonë pozitive. Përvoja. Kjo është ajo çfarë mund t’ju bëjë një shkrimtar të mirë”.
Pas fitores së tij, ka të ngjarë që suksesi i Gospodinov të rritet. Ai tregon se ka disa vepra në proces, përfshirë një top sekret – dhe shpreson të punojë me Angela Rodel edhe në përkthime të tjera.
Dhe pas kësaj? Ai ka thënë se ai do të vazhdojë t’i thyejë kufijtë e letërsisë me veprat e tij që ai i quan “të huaja” dhe “jotipike”. Ka të ngjarë që suksesi i tij t’u japë Bullgarisë dhe vendeve të Baltikut një shtysë në aspektin e letërsisë dhe kjo është diçka për të cilën Gospodinov është shumë i lumtur. Ai shpreson se çmimi do ta rritë interesimin për veprat e rajonit, duke shpjeguar se kjo letërsi duhet të ketë një vend në skenën botërore: “Ne kemi shumë shkrimtarë të mirë. Shpresoj që interesimi të rritet”.
Marrë nga “Euronews”. Përktheu: Mirjetë Sadiku
© KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.
