Flamuri është shenja sipërane që u ka mbijetuar shekujve të shqiptarëve nën pushtim. Por qenia shqiptare ka një raport të përhershëm me dymendësinë dhe e ka dëshmuar këtë edhe në 110 vjet shtet. Me dy mendje edhe për shenjat e unifikimit kombëtar. Edhe për çështje jetike për vendin kur cenohet nga brenda e nga jashtë nga Serbia. Edhe për vendime madhore që kërkohen nga aleatët perëndimorë. Edhe për rrugën më shpejt për integrimin në Bashkimin Evropian. Atje, ku politikanët thonë se do të bashkohet të gjitha shqiptarët e shteteve të rajonit, porse për bashkim kombëtar klasik flasin në fushata zgjedhore e në kohë përplasjesh për hesape të ngushta pushteti

E zeza e shqiponjës dykrenare dhe e kuqja e sfondit janë ngjyrat që i shkojnë flamurit kombëtar në ditë zie a feste, thotë shkrimtari më i njohur shqiptar, Ismail Kadare. Flamuri është shenja sipërane që u ka mbijetuar shekujve të shqiptarëve nën pushtim. Të ndarë në disa shtete edhe në kohë lirie. Ama, pashkëputshëm me kryeshpendin e shqiptarëve lidhet edhe himni, që i dallojnë kombet. Dhe ndryshe nga himnet e tjera që janë mbretërore, kombëtare a shtetërore ndër mbretëritë e shtetet e Evropës, i shqiptarëve njihet si Himni i Flamurit. Kadare edhe sot habitet se si Evropa e kombeve në fillimshekullin e kaluar do t’ia njihte Shqipërisë shpendin grabitqar, por të fisëm me dy kokat e tij në zemër të flamurit. Dhe sprovat e flamurit pasqyrojnë fuqishëm edhe historinë shqiptare të shekullit njëzetë. Edhe të 21-shit kur Kosova do ta shpallte Pavarësinë e në Kuvend do të sillej flamuri pa kaluar nëpër një proces të natyrshëm debati si një prej shenjave të veçuara të shtetit të ri.

Shqipëria e 28 Nëntorit 1912 mezi do të mbijetonte...

Dhe ndryshe, kësaj ndajfoljeje fort aktuale në kohën moderne, siç shkruan Kadare në sprovën letrare, “Mosmarrëveshja – mbi raportet e Shqipërisë me vetveten”, do ta shihnin disa shqiptarë, si haxhiqamilët, që do ta shqyenin “flamurin me sorrën e zezë” e do të çirreshin me “Dum Babën”. Atëherë kur shteti i porsakrijuar shqiptar mezi po mbahej në këmbët e veta sherri i armiqve. Të jashtëm e të brendshëm.

Shqipëria e 28 Nëntorit 1912 mezi do të mbijetonte në dekadën e parë të shtetësisë për shkak të planeve të fqinjëve dhe aleatëve të tyre të fuqishëm që synonin ta copëtonin deri në zhdukjen e saj si shtet i mëvetësishëm.

“Flamuri përfytyrohej si diçka që rrezikohej t’i merrej Shqipërisë. Madje, nga ato që mund t’i merreshin prej armiqve, siç ishin anëdeti, malet, mineralet, Skënderbeu, gjuha shqipe, flamuri zinte, pa dyshim, kreun e listës”, shkruan Kadare.

“Njëzet e tetë Nëndori njëmijë e nëntëqind dymbëdhjetë! Kjo është dita që nis ndërtimi i plotë i Shqiptarismës politike. Gjer atë ditë, Shqiptarisma paraqitte një pamje të dorës së dytë; kishte vetëm një karakter familjar e theorik”, do të shkruante në numrin e 32-të të “Illyrisë”, Branko Merxhani, në 33-vjetorin e Pavarësisë.

Atëherë, Shqipëria po qeverisej nga Mbreti Zog, i cili, sikur shkruan Kadare, duket se qëllimshëm kishte ndarë mendjen të njihej me këtë emër që të nyjëtonte asocimin me kryeshpendin e shqipeve.

“Që këtej nis historia jonë politike”

“Shqipëria e Shqiptarisma kanë lindur si një organismë shoqëror në 28 Nandor 1912. Që këtej nis historia e jonë politike”, shtonte Merxhani në nëntorin e vitit 1935. Por në pjesën më të madhe të shkrimeve të përmbledhura në librin “Formula të neoshqiptarismës”, Merxhani spikat teket e inatet individuale e kolektive të shqiptarëve kur vjen puna te përgjegjësia kolektive e shqiptarëve.

Merxhani kërkonte “Organizimin e kaosit” pasi Shqipëria ishte “Botë kaotike e vogël”. Trazim e anarki shihte në Shqipërinë mbretërore. “Është një anarki, e cila ka thëthitur të gjithë po thua jetën t’onë. Ideale s’kemi. Racionalisma jonë është po thua si e djemvet”, konkludonte Merxhani teksa analizonte mungesën e pajtimit kombëtar për nguljen e themeleve të një sistemi për qeverisje bashkëkohore. Ai kërkonte kanalizimin e energjisë rinore për ndryshim të madh.

Ndryshimi i katërfishtë i flamurit

Ndërkaq Kadare, i cili u lind në Shqipërinë monarkike, kujton te “Mosmarrëveshja...” se si gjatë pesë vjetëve të fëmijërisë së tij, Shqipëria do ta ndryshonte katër herë flamurin. “Flamuri i mbretërisë, që kishte qenë dhe flamuri i vjetër shqiptar. Flamuri i Shqipërisë si pjesë e Mbretërisë italiane, që ishte pak a shumë i ngjashëm, po të mos kishte një shtesë: sëpatat e liktorit romak. Fill pas tij, flamuri i Shqipërisë sovrane, aleate e Gjermanisë, i pastruar natyrisht nga shtesa, pra, nga shenjat romake. Më pas, flamuri i Shqipërisë komuniste, që do të kishte përsëri një shtesë befasuese: yllin pesëcepësh”, shkruan kryemjeshtri i letrave shqipe.

Në kohën kur Shqipëria enveriste ishte e ndaluar për shqiptarët e mbetur në Jugosllavinë komuniste, flamuri me yllin pesëcepësh do të lejohej në Kosovë vetëm pas vendimit të kuvendit të atëhershëm krahinor në prag të Përvjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë në vitin 1968. Por në Kosovën pas rënies së namëziut Aleksandar Rankoviq, flamuri mbështillej pak për shtize për ta mbuluar yllin e verdhë pesëcepësh në këndin e majtë lart në sfondin e kuq.

Në Shqipëri, flamuri do të ndryshonte edhe njëherë pas rënies së diktaturës komuniste. “Flamuri i pestë, ai i postkomunizmit, që besohej se do të ishte përfundimtari, do të vinte më pas, e nuk do të ishte gjë tjetër, veçse flamuri i kryehershëm princëror i mesjetës, pa prerje e, sidomos, pa shtesa”, shkruan Kadare te “Mosmarrëveshja – mbi raportet e Shqipërisë me vetveten”.

Debati i Kosovës

Debati për flamurin – pa e prekur – do të shpërthente vullkanshëm herë pas here edhe në Kosovën e çliruar. Ai dardan, propozuar nga presidenti historik, Ibrahim Rugova, do të shkulej nga shtyllat e do të digjej në tokë pse ish-luftëtarët e UÇK-së ngulmonin se kombëtari është i pazëvendësueshëm. I Kosovës nuk do të kishte kurrfarë lidhje me flamurin me të cilin ishin betuar ish-kryengritësit në luftën për bashkimin e tokave shqiptare.

Edhe sot, elitat shqiptare në shtete të ndryshme të rajonit, nuk janë të një mendjeje për raportin me simbolet që frymëzonin nën pushtim, por që tani i shohin me tjetër sy. Madje, kosovocentristët kërkojnë që flamuri kombëtar të nderohet vetëm si kryesimboli shtetëror i Shqipërisë. Ama, të dy mund të valojnë krahpërkrah pa e rivalizuar njëri-tjetrin e pa e harruar të kaluarën.

Kadare përvijon kronologjikisht mëdyshjet e vazhdueshme të vetë shqiptarëve me shenjat e veta.

Në veprën e tij, më fort analizon mëdyshjet ndërshqiptare prej interpretimit të historisë, bëmave e trashëgimisë së kryeheroit Gjergj Kastrioti, të zezave të pushtuesve e fqinjëve grabitqarë që gjuhën e ndaluan në shkolla dhe e anatemuan në kisha, e deri te dilemat e vazhdueshme për mungesën e një boshti vlerash. Gishtin tregues e ngrit qortueshëm pikërisht kundër elitave që i akuzon për bjerrje e ndotje morale, që justifikojnë korrupsionin në emër të kozmopolitanizmit e çmitizimit të historisë. Nuk është kundër çmitizimit, sepse sikur shkruan ai, Skënderbeun nuk ka pse ta mbrojë askush, por shënjestron kohën kur ngrihen mëdyshje të mëdha. Në kohë fort të vështira për popujt e vegjël. Dhe krejt kjo bëhet kastile kur pas shekujsh nën pushtimin lindor – bizantin e osman – shqiptarët i janë kthyer Evropës Perëndimore.

“Kombi është një shpirt, një parim shpirtëror”

Ernest Renani, qysh më 1882, do t’u thoshte studentëve të Sorbonës se “kombi është një shpirt, një parim shpirtëror”, por Kadare i druan mungesës së vullnetit të politikanëve shqiptarë për të frymuar kombëtarisht “mbi parimin shpirtëror”. Mbi bazën e vlerave që e shquajnë Evropën e lirive dhe të drejtave të njeriut e të demokracisë. Aso që aspirojnë shqiptarët, por pa iu përvjelë njëmendshëm punës. Gjithnjë me dy mendje. Edhe për shenjat e unifikimit kombëtar. Edhe për çështje jetike për vendin kur cenohet nga brenda e nga jashtë nga Serbia. Edhe për vendime madhore që kërkohen nga aleatët perëndimorë. Edhe për rrugën më shpejt për integrimin në Bashkimin Evropian. Atje, ku politikanët thonë se do të bashkohen të gjitha shqiptarët e shteteve të rajonit, porse për bashkim kombëtar klasik flasin në fushata zgjedhore e në kohë përplasjesh për hesape të ngushta pushteti.

“Lëkundja e vullnetit për të qenë bashkë do të ishte për kombin si lëkundja e një tërmeti të ngadaltë, por të zgjatur e me pasoja fatale”, alarmon Kadare në kapitullin “Epilog me Zotin”.