Politika serbe e viktimizimit – reprizë prej mesjetës
Viktimën e luan edhe kur refuzon të zbatojë ujditë për të cilat është zotuar me dorëzani të fuqive të mëdha. Ngjashëm po ndodh së fundmi pas vendimit të Kosovës për të jetësuar shkallëzueshëm ndërrimin e targave ilegale serbe në veri me tabela që kanë akronimin e Republikës së Kosovës. Në krye të viktimizimit, si përherë, është elita politike e Serbisë. Mbështetur, si gjithherë, nga kleri ortodoks. “Çështja e viktimizimit në historinë serbe në përgjithësi është një element i pandashëm i historisë së tyre”, thekson historiani Muhamet Mala
Serbia i është kthyer gjuhës së viktimizimit. Sa herë nuk i shkojnë fjollë planet dashakeqe në kurriz të fqinjëve, shtrembëron faktet. Gjithherë është dalluar për politikën e aktit të kryer në terren për ta shpërdorur pastaj në kartë epërsie në tavolinën e negociatave me fuqitë e mëdha. Asnjëherë nuk ka treguar gatishmëri kompromisi. Lëshimet i ka pranuar sa për sy e faqe vetëm kur ka kapitulluar.
Viktimën e luan edhe kur refuzon të zbatojë ujditë për të cilat është zotuar me dorëzani të fuqive të mëdha. Ngjashëm po ndodh së fundmi pas vendimit të Kosovës për të jetësuar shkallëzueshëm ndërrimin e targave ilegale serbe në veri me tabela që kanë akronimin e Republikës së Kosovës. Në krye të viktimizimit, si përherë, është elita politike e Serbisë. Mbështetur, si gjithherë, nga kleri ortodoks.
Trupin në Kosovë, mendjen në Serbi
Me pretendimin se po “terrorizohen” nga institucionet e rendit dhe ligjit në veriun de fakto nën kontrollin e grupeve politike e parapolitike serbe, që deri dje kishin emblemat e flamujt e Kosovës, por që urdhra marrin nga Beogradi, zyrtarët politikë, juridikë, policorë e të tjerë i lëshuan institucionet në shenjë proteste për mosformimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe. Në të vërtetë, i druajnë shtrirjes së plotë të sovranitetit të pushtetit qendror. Aty, ku nuk paguajnë kurrfarë taksash e tatimesh. Madje as për shërbimet elementare. Kështu i duhen Beogradit zyrtar: Trupin në Kosovë, mendjen Serbi. Edhe vendimin për tërheqje nga institucionet qendrore dhe komunale – vetëm në katër komunat veriore – Lista Serbe e mori pas takimit me elitën politike serbe, të kryesuar nga presidenti Aleksandar Vuçiq. Serbët e Kosovës historikisht janë instrumentalizuar kryekëput nga politika shtetërore serbe. Madje prej mesjetës, kur edhe institucionalisht do të strukturoheshin politika e mendësia e viktimizimit.
“Çështja e viktimizimit në historinë serbe në përgjithësi është një element i pandashëm i historisë së tyre”, thekson Muhamet Mala, ligjërues në Departamentin e Historisë në Fakultetin Filozofik në universitetin e Prishtinës, “Hasan Prishtina”. “Faktet historike flasin se serbët e kanë bërë viktimizimin, por jo vetëm viktimizimin, por edhe gënjeshtrën, një pjesë të pandashme të identitetit dhe mentalitetit kolektiv të tyre”.
Por cilat janë zhvillimet më të rëndësishme që serbët, sidomos elita e tyre politike, kishtare e letrare, i përvetësoi padrejtësisht për ngritjen e sakrificave e vuajtjeve deri në qiell për plane e luftëra brutale në kurriz të fqinjëve?
“Prandaj, në këtë vertikale historike mund të kthehemi nga periudha mesjetare në kohën e Betejës së parë të Kosovës, konkretisht të vitit 1389, e cila në historiografinë serbe, por edhe në mendësinë kolektive serbe paraqitet si një lloj beteje ku serbët janë viktimizuar për t’i mbrojtur krishterimin dhe Evropën kundër Perandorisë Osmane”, thekson Mala, duke faktuar se si në betejën më të përfolur të Ballkanit do të merrnin pjesë të gjithë popujt e gadishullit që ishte sulmuar nga ushtritë osmane në mësymje, e që serbët do të lidhnin krushqi e vasalitet me pushtuesit e rinj.
Me pretendimin se po “terrorizohen” nga institucionet e rendit dhe ligjit në veriun de fakto nën kontrollin e grupeve politike e parapolitike serbe, që deri dje kishin emblemat e flamujt e Kosovës, por që urdhra marrin nga Beogradi, zyrtarët politikë, juridikë, policorë e të tjerë lëshuan institucionet në shenjë proteste për mosformimin e asociacionit të komunave me shumicë serbe (Foto: AP)
“Ne jemi hebrenjtë e botës”
Nexhmedin Spahiu, ligjërues i politikës së jashtme dhe diplomacisë, thotë se kombi ortodoks serb ka përdorur filozofinë fetare të viktimizimit.
“Filozofia e krishterë është filozofi e viktimizimit. Vetë Jezu Krishti është viktimizuar për hir të njerëzimit, është gozhduar në kryq, dhe në këtë vazhdë filozofike edhe serbët duke u paraqitur si të krishterë e kanë paraqitur veten gjithnjë të viktimizuar, por në fakt të gjitha ato gjëra që për ata që janë ankuar, i kanë planifikuar t’i bëjnë vetë”, thekson Spahiu.
“Këtë nuk e themi vetëm ne që mund të dukemi ndoshta subjektivë nga këndvështrimi i ndarjeve etnike, por ka edhe studiues të tjerë, madje e thotë edhe Dobrica Qosiqi”, thotë Mala, i cili ka doktoruar në studimin e mesjetës, teksa iu referohet fjalëve të Qosiqit, i cili i konsiderohet baba modern i mendësisë politike serbe.
“Qosiqi thotë se gënjeshtra është një dëshmi e inteligjencës tonë natyrale, gënjeshtra është një fakt që na bën të mendojmë dhe të veprojmë në mënyrë inteligjente”, thekson Mala.
“Ne jemi hebrenjtë e botës, në fund të shekullit të njëzetë. Jerusalemi ynë i dashur po kërcënohet prej të pafeve. Krejt bota na urren; armiku i paqëndrueshëm, një hidër me njëqind koka është përbetuar që të na shkatërrojë. Të gjithë fëmijët tanë tashmë mbajnë yllin e verdhë të padukshëm të qepur në rrobat e tyre. Jemi ne ata që kemi vuajtur gjenocidin më të keq se ai që ishte kryer nga nazistët kundër hebrenjve dhe jevgjve, dhe bash si hebrenjtë, edhe ne duhet të nisim shtegtimin nëpër shkretëtirë, edhe në qoftë se do të zgjasë pesë mijë vjet”, janë pjesë e shkrimeve të Qosiqit, shkëputur nga Pascal Bruckner në kapitullin e gjashtë “Pafajësia e torturuesit: Viktima në propagandën serbe” në librin “The Temptation of Innocence: Living in the Age of Entitlement”, botuar më 2000 në New York, nga “Algora Publishing”, teksa analizon diskursin e Qosiqit, të cilin e konsideron kryefrymëzues të nacionalizmit serb në fund të shekullit njëzet.
“Shumëkush edhe sot vazhdon të gjejë rrethana justifikuese për nacionalizmin serb dhe nuk mund t’i qaset kësaj teme pa rënë menjëherë në grackën e përbaltjes së kroatëve, boshnjakëve, sllovenëve, shqiptarëve dhe maqedonasve”, shkruan Brukcner. “Dhe mashtrimi ka funksionuar. Hipnotisti serb, duke kërkuar shfajësimin e madh për krimet e tij rrëqethëse, mjaftonte të maskohej si viktimë që të falej. Ku kemi gabuar ne me krizën jugosllave? Njëjtë, si me gabimin e përjetshëm që e bëmë me komunizmin dhe me përkrahjen tonë për Botën e Tretë: ia kemi lejuar vetes të shantazhoheshim prej retorikës së viktimës”.
Gënjeshtra si ushqim shpirtëror
Mala thotë se serbët e shndërruan viktimizimin në ushqim shpirtëror, duke i dhënë edhe karakter hyjnor nga Kisha Ortodokse Serbe. Politika e viktimizimit që në rrënjë do të merrte bekimin e Kishës Ortodokse Serbe, duke i lavdëruar kriminelët e luftës e duke shenjtëruar liderët e heronjtë nacionalistë prej kohërave mesjetare deri në vitet nëntëdhjetë, kur Serbia e shkatërroi përgjakshëm ish-Jugosllavinë që e donte serbe.
“Kisha e zuri atë vakumin politik që mbeti një periudhë të gjatë pas pushtimit osman dhe ajo e ushqeu mitin mbi Kosovën, duke e bartur nga sfondi politik në sfondin hyjnor, dhe përgjegjës për krijimin e një mentaliteti viktimizues dhe natyrisht joreal është edhe fakti se Kisha Ortodokse Serbe ka vazhduar t’i ushqejë dhe vazhdon edhe sot këtë çështjen e viktimizimit dhe të drejtës hyjnore të serbëve në rastin konkret në Betejën e Kosovës”, thekson Mala.
Bruckner shtron pyetjen se çfarë përbën për serbët identiteti viktimizues. “Është traditë e brumosur prej letërsisë dhe Kishës Ortodokse, dhe ka lëshuar thellë rrënjët në historinë e kahershme të vuajtjes, prej kohës së kolonizimit turk dhe sistemit feudal habsburg, që gjeneruan patriotizëm të ekzagjeruar, e që nxiti veprime dramatike heroizmi”.
Ai shkruan se për serbët viktimizimi është ndjenjë e pasigurisë së përhershme të krijuar prej dyndjeve të përhershme dhe ndryshimeve kufitare, shpërnguljeve zemëruese dhe ekzilit të shtetasve që ishin larguar nga territoret armiqësore. Edhe Bruckner argumenton se viktimizimi është element i trashëguar që ka marrë hov prej disfatës së Princit Lazar më 15 qershor 1389, para osmanëve në Betejën e Kosovës.
“Serbët ishin para fatit të lavdishëm – duhej të ishin ndërtuesit e mbretërisë së re bizantine; por gjithçka u rrëshqiti prej duarve”, shkruan ai.
“Përndezja antishqiptare”
“Ta judaizosh veten, qysh kanë bërë ekstremistët serbë (nëse ka qenë e nevojshme edhe me deklarimin e vetes më hebrenj se hebrenjtë, të cilët nuk janë të vlefshëm si rol), ua siguron një situatë të pafavorshme për fitore, njëfarë vijueshmërie të përjetshme nderi për imoralitet”, shkruan Bruckner. “Kjo shpie drejt dykuptimësisë së teologjisë etnike që bazohet në identifikim, në pasionin judeofil se duke brendësuar hebreun në vetvete, mund ta nxirrnin veten në anën tjetër, si puna e dorashkave të kthyera mbrapsht”.
Spahiu kujton se si shtypi serb gjatë viteve tetëdhjetë i viktimizonte serbët e Kosovës me pretendime se ata po dëboheshin e torturoheshin nga shqiptarët shumicë në Kosovë.
“Të gjitha këto nuk janë bërë pa qëllim, janë bërë me qëllim që në fund kur serbët gjatë luftës në Bosnjë dhe në Kosovë kanë dhunuar e poshtëruar boshnjakët, shqiptarët dhe të tjerët, me pasë arsyetimin se po na akuzojnë këta për atë çfarë kanë bërë këta para shumë kohësh”, thekson ai pranë urës mbi lumin Ibër në Mitrovicën e ndarë në dysh.
Mala, profesori universitar i mesjetës, thotë se popujt e Ballkanit me trashëgimi bizantine nuk e kanë ndjekur rrugën historike të Evropës Perëndimore pas luftërave e hatave të mëdha.
“Prandaj pikërisht këto vlera në thonjëza, viktimizimi, gënjeshtra e forma të tjera janë bërë pjesë e pandashme e këtij identiteti, në radhë të parë edhe të serbëve, edhe të rusëve, edhe të tjerë”, thekson Mala.
Edhe Ismail Kadare në sprovën “Mosmarrëveshja – mbi raportet e Shqipërisë me vetveten”, përshkruan atë që e quan “përndezje antishqiptare” në atdheun e sllavëve të jugut. I referohet poetit Milan Rakiq, i cili te “Sytë e Simonidës” i paralajmëronte serbët e vegjël, që, sipas tij, “kishin nxjerrë sytë e mbretëreshës në ikonën e famshme” dhe se “të njëjtën gjë do t’ua bënin edhe atyre”. Ai pastaj përmend “Naçertanijen” e vitit 1844 të Ilija Garashaninit e projektin e Vasa Çubriloviqit për dëbimin e shqiptarëve.
“Madje për t’i dhënë zemër – Qeverisë serbe – i kujtonte një shembull të kryerjes më sukses të tij: dëbime popujsh prej Josef Stalinit”, shkruan Kadare.
Mala thotë se edhe në Evropën Perëndimore qeveritë ishin shërbyer me politika të ngjashme viktimizuese, porse do të kërkonin falje për hatatë e shkaktuara prej regjimeve të tyre të mëparshme, sikur do të vepronte Gjermania pas Luftës së Dytë Botërore.
Por Serbia e hedh poshtë edhe vendimin e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë se në Srebrenicë kreu gjenocid ndaj mbi tetë mijë djemve e burrave të pafajshëm boshnjakë. Mohon edhe masakrën e Reçakut, të dokumentuar nga vëzhguesit ndërkombëtarë në krye të të cilëve ishte amerikani William Walkner, në janarin e vitit 1999.
Serbia e hedh poshtë edhe vendimin e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë se në Srebrenicë kreu gjenocid ndaj mbi tetë mijë djemve e burrave të pafajshëm boshnjakë. Mohon edhe masakrën e Reçakut, të dokumentuar nga vëzhguesit ndërkombëtarë
Shqiptarët, “fashistë të neveritshëm” e “terroristë të egër”
“Serbët shpesh qahen se janë djallëzuar, janë shkulur prej familjes së kombeve, dhe e shohin këtë urrejtje universale si justifikim a posteriori të luftës së tyre. Kanë të drejtë, sepse janë të vetëm kundër botës”, shkruan Bruckner. “Por të mos harrojmë se qysh prej vitit 1986, propaganda e Beogradit i është kushtuar njollosjes sistematike të popujve që ua kishin mësyrë t’i mposhtnin: para së gjithash, të gjithë shqiptarët e Kosovës, këta ‘fashistë të neveritshëm’, thënë me shprehjet e përdorura në Memorandum dhe ‘terroristë të egër’, ‘përdhunues të grave serbe’”.
Historiani serb Aleksandër Pavloviq ka studiuar raportet ndërmjet shqiptarëve dhe serbëve në traditën gojore dhe atë të shkruar serbe, veçmas periudhat e bashkëpunimit e të armiqësive të mëdha. Ai nuk pajtohet me studiuesin Brukner. Sipas tij, ndryshimi i madh i raporteve bëhet pas krizës lindore dhe Kongresit të Berlinit më 1878, kur Serbia u zgjerua në kurriz të fqinjëve shqiptarë.
“Ka dijetarë që dëshirojnë të përfshijnë racën në Ballkan dhe flasin më shumë për racizmin si çështje këtu. Unë si dijetar nuk e përdor shumë racën dhe racizmin për shpjegimin e situatave, sepse mendoj se çfarë jemi mbërthyer është në thelb nacionalizmi etnik, sepse feja dhe etnia kanë luajtur një rol të madh për zhvillimin e këtij antagonizmi”, ka thënë Pavloviq në një video-intervistë për emisionin “Cosmo” të KTV-së. Ai thotë se racizmi nuk mund të merret si koncept shpjegues.
“Prej heroit, në njeri të egër”
“Duke e thënë këtë, sikurse thashë, jam përqendruar më shumë në shpjegimin e paragjykimeve dhe stereotipave, dhe kjo ka ndodhur sistematikisht në disa periudha, e pak më pak në periudha të tjera”, thekson Pavloviqi kur pyetet për shkrimin e tij, “Prej heroit, në njeri të egër: Shqiptarët në diskursin heroik dhe kombëtar serb nga mesi i shekullit XVIII deri në fillim të shekullit XX”, botuar në librin “Figura e armikut” nga Qendra Multimedia në Prishtinë më 2016. Aty Pavloviqi konsideron se pas krijimit të shtetit serb, kur ndryshon diskursi në mesin e elitës politike e letrare serbe kundrejt shqiptarëve, atëherë do dëboheshin shqiptarët e rreth shtatëqind fshatrave shqiptare në territorin që sot është pjesë e Serbisë jugore.
“Serbia është përpjekur vazhdimisht me i paraqit shqiptarët si egërsira, si anti të krishterë, si fundamentalistë islamikë, e tjerë e tjerë, por kjo propagandë tashmë ka rënë në ujë, sidomos pas luftës në Bosnjë, pas intervenimit të NATO-s në Kosovë. Kjo propagandë më nuk pi ujë. Është e kotë, sidomos tani që Serbia po refuzon t’i vërë sanksione Rusisë. Kështu që ky kapitull është mbyllur”, thekson Spahiu pranë urës së ndarjes. Matanë saj u mbajtën të dielën e kaluar protesta nga Lista Serbe, që u detyrua të sillte dhjetëra autobusë me serbë nga qytezat serbe të Kosovës e nga Serbia për të demonstruar edhe me flamurin rus.
Dhe Radio Evropa e Lirë raportoi për pakënaqësinë e disa serbëve që ishin pjesë e institucioneve të Kosovës, që u detyruan nga Lista Serbe të lëshonin punën e tyre për hesape të Vuçiqit që po mundohet ta shantazhojë Perëndimin me destabilizim të Kosovës në kohën kur mbi Kosovën e Serbinë po rritet presioni perëndimor për marrëveshje në dialogun që nuk po i shihet fundi.
Pavloviq po mundohet të spikatë anën pozitive të bashkëpunimit ndërmjet dy popujve gjatë historisë për të ndihmuar fuqizimin e një narracioni që do të rezultonte me ndryshim të madh në kohën kur, si asnjëherë pas luftës së fundit, janë thelluar përplasjet politike ndërmjet shqiptarëve dhe serbëve për shkak të ndikimit të Serbisë në Kosovë. Sidomos në veri.
Serbinë e urton vetëm forca
“Dhe me këtë po mundohem të gjej më shumë paragjykimet dhe stereotipat që shihen në mesin e popujve. Këtë po mundohem ta bëj nëpërmjet hulumtimeve, punës time akademike, nëpërmjet paraqitjeve të mia, si tani, nëpërmjet punës që mund të mos jetë shumë akademike, por rrok vëmendjen më të madhe dhe nëpërmjet uebfaqes dhe librave”, thekson Pavloviq. “Tani kemi një libër me dhjetë dashuri të famshme ndërmjet shqiptarëve dhe serbëve dhe këtë e kemi shpërndarë falas për këdo që ta zëmë ka blerë gazetën ‘Danas’ në Beograd dhe ‘Kohën Ditore’ në Prishtinë”.
Spahiu thotë se Serbia kulmin e sundimit në rajon e arriti me Jugosllavinë e Titos, por që do të shkërmoqej me ndryshimet gjeopolitike globale pas rënies së Perdes së Hekurt e ndryshimit të qasjes së Perëndimit të prirë nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës ndaj Ballkanit.
“Dhe tani Serbia prapëseprapë e vazhdon të njëjtën politikë që e ka trasuar prej 180 vjetësh, dhe kjo nuk është e kollajshme të hiqet dorë prej një politike të një shteti që është trasuar me 180 vjet histori të saj”, thekson Spahiu.
Ai mendon se shqiptarët duhet të fokusohen në forcimin e sovranitetit të brendshëm dhe të jashtëm të Kosovës me qëllim që rrugëtimi i Republikës së Kosovës të mos mund të ndikohet fare nga politikat destruktive serbe, që Kosovës po vazhdojnë t’ia vështirësojnë kontrollin e brendshëm e integrimin e jashtëm.
Mala ngulmon se Serbia njeh vetëm gjuhën e forcës.
“Pa e balancuar forcën në Ballkan, Ballkani nuk mund të jetë i qetë”, thekson ai, duke shtuar metaforikisht se “fqinjët hileqarë këqyrin përtej gardhit”.
“Dhe në momentin kur elementi shqiptar – se ai ka qenë më i dëmtuari në këto konstelacione politike të mëhershme – forcohet dhe faktorizohet, atëherë Ballkani do ta arrijë një lloj qetësimi për arsye se të gjithë janë në njëfarë mënyre të barabartë sa i përket forcës dhe nuk mund të pretendojë se mund të sjellë diçka me forcë”.
