Sytë e thonë të tërën: komunikimi dhe maska për fytyrën
Biseda me një nga mikeshat e mia kur isha në Itali disa javë më parë, më bëri të mendoja për normalen e fundit të re të shoqërisë pas koronavirusit, që do të zhvillohet në bazë të kontaktit me sy. Ajo më kishte thënë sesi, duke pritur në radhë të pafund në supermarkete, me maskë, ajo kishte parë një djalë të bukur duke pritur në radhën tjetër ku përmes shikimeve ajo u fut në botën e flirtimit. Pas kësaj, ajo i kushtonte më shumë rëndësi grimit të syve dhe maskarës.
"Paratë që po i kursej për të mos blerë buzëkuq, po i shpenzoj në maskarë me vëllim të plotë", ka thënë ajo duke qeshur.
Italianët janë mjeshtër të kontaktit me sy, por kam pyetur veten se si do të funksiononte kjo në Londër, në shtëpinë time tjetër, ku ne bëjmë gjithçka që mundemi për të mos e shikuar njëri-tjetrin. Me vite të tëra kam kaluar nëpër korridore përmes kolegëve, të gjithë nga ne mbanin një buzëqeshje të shpejtë në fytyrë, duke shikuar poshtë në dysheme për të mos lindur ndonjë keqkuptim. Por nëse buzëqeshja është e mbuluar nga një maskë dhe nuk mund të shihet, u mbetet syve komunikimi dhe përqimi i buzëqeshjes, dhe kjo do të thotë që ne do të duhet të kërkojmë dhe të takojmë sytë e njëri-tjetrit. Si do ta përballojmë këtë?
Të rriturit janë mësuar të lexojnë fytyrat në përgjithësi dhe nëse shoqëria papritmas do të maskohet, atëherë do të duhet të adaptohemi shpejt, duke përdorur më shumë kontaktin e zgjatur të syve. E, megjithatë, kjo nuk është sjellje natyrale. Shumica e kafshëve e shikojnë njëra-tjetrën vetëm për të sinjalizuar kërcënim ose interes. Tek njerëzit, bashkëveprimi shoqëror zakonisht shënohet me periudha shumë të shkurtra të kontaktit të ndërsjellë me sytë, dhe devijimet nga kjo na bëjnë të ndihemi në siklet.
Një studim britanik tregon se njerëzit e shikojnë njëri-tjetrin vetëm 30-60 për qind të kohës kur flasin, e duke e lënë anash shikimin në sytë e njëri-tjetrit. Natyrisht se kjo do të ndryshojë nëse të gjithë vendosim maska dhe nuk mund t’i shohim të gjitha reagimet e fytyrës për mënyrën sesi ne po ndihemi. Në fund të fundit, 55 për qind e komunikimit është joverbal, dhe shprehjet tona të fytyrës luajnë një rol mjaft të rëndësishëm.
Maskat ishin në mendjen time. Pas shtatë javësh izolimi në Itali dhe në krahinën e Toskanës, sapo e kishin bërë të detyrueshme për të gjithë të vendosnin maska dhe secilës familje ua kishin dhënë disa maska falas. Maskat i kishin shpërndarë edhe në vendet e largëta rurale në ultësirat e maleve Apenine, ku i kishin dhënë tri maska për person. Dhe unë isha gati të vendosja një maskë për një periudhë të zgjatur për herë të parë, për një udhëtim në Firence.
Asnjëherë nuk është pritur kaq gjatë të shkosh tek dentisti. Unë nuk e kam vizituar qytetin që nga 29 shkurti, kur isha kthyer në shtëpi në Itali dhe isha izoluar. Kur dy javët e mia të izolimit përfunduan, e gjithë Italia u vendos në karantinë, vendi i parë evropian që ndërmori masa të tilla drastike. Çdo keqardhje që ndjeva që nuk isha tek parukieri dhe dentisti, e tërhoqa pasi pashë në televizionet tona çdo natë tragjeditë tek ndodhnin. Ndërsa dekretet e përditshme kufizonin lëvizjet tona gjithnjë e më shumë, unë nuk i blija gjërat e mia të preferuara, dhe kur dërgoja posta elektronike, të gjitha i përfundoja me "qëndroni mirë dhe të sigurt". Në kohën kur mbushja e dhëmbit më ra, nuk kisha dalë nga shtëpia për shtatë javë rresht.
Dhëmbi im u njoh si urgjencë mjekësore, një nga tri arsyet për të cilat ne u lejuam të dilnim nga shtëpia. Unë caktova takimin, dentisti më dërgoi një email që e konfirmoi atë, dhe unë e bashkova këtë letër së bashku me certifikatën e vetë deklarimit dhe pasaportën time, duke e paketuar dhe pajisur makinën me dezinfektues, disa palë dorëza mbrojtëse dhe një maskë rezervë.
“Mund të kemi pasoja të papritura me vendosjen e maskave dhe me shikimin e syve, nuk do të ketë vetëm martesa, por edhe një ndjeshmëri e dhembshuri më e madhe për njerëzit tanë”, ka thënë Kamin Mohammadi për “The Observer”.
Unë e dhurova maskën time. Ne kishim porositur disa maska nga një mik, fabrika e të cilit ishte ndërruar nga qepja e rrobave për brendin “Armani”, në vend ku qepeshin maska. Unë kisha zgjedhur maskën me ngjyrë rozë, përpjekjen time për të bërë buzëkuq tani nuk mund ta zbatoja. Ndërsa u bëra gati, përdora shumë më tepër grim rreth syve dhe vetullave në kompensim, mendoj se Elizabeth Taylor në Kleopatra është si frymëzim. Zgjodha vathë që nuk do të kapeshin në elastikë dhe një xhaketë që kombinohej me maskën time.
Udhëtimi për në Firence ishte i shpejtë dhe i pabindur. Nuk kishte trafik dhe asnjë kontroll policor. Unë ecja qytetit të pandotur nën një dritë vezulluese, dukej përrallore.
Pas dentistit, shkova në tregun tim të preferuar të frutave dhe perimeve, si dhe mbaja maskën që më mbulonte gojën time. Nxitoja të gjeja një parking dhe, përkundër hapësirës që mund të gjeja, atje kishte edhe një përplasje njerëzish në krahasim me normalen, kishte akoma një zhurmë dhe kaos që është një bukuri e pastër në Firence. Muzikën e dëgjoja në veshët e mi.
Por një gjë ishte shumë më ndryshe. Dritaret ishin të hapura, por në vend që rrobat të thaheshin në linjat që shtriheshin midis tyre, kishte maska që përplaseshin në erë. Në vend të tespiheve që i varnin në makina të parkuara, tani aty kishte maska të varura. Kjo është normalja jonë e re. Të gjithë kishin mbuluar fytyrën me maskë dhe unë shpejt e kuptova se më duhej të mos vendosja syze dielli, pavarësisht nga rrezet e diellit të ndritshëm. Vetëm përmes syve ishte e pamundur të komunikosh një buzëqeshje me fytyrën e mbuluar. Syzet e diellit i vendosja sipër kokës sime, në mënyrë që të mund t'i përdorja sytë për komunikimin joverbal dhe t’i kuptoja njerëzit.
Nuk është për t'u çuditur që njerëzit në Firence kishin një pamje të befasishme, sytë e tyre duke shikuar fytyrat e të tjerëve me një intensitet që mua më tërhoqi. Kishte një lloj urie në ato pamje, frika e ngacmuar me kuriozitet ekstrem, sikur në mungesë të pjesës tjetër të fytyrës tuaj, ata donin të nxirrnin çdo informatë të mundshme nga sytë tuaj.
Ndërsa vështroja rrugën drejt tregut, duke kapur sytë e njerëzve dhe duke mbajtur shikimin e tyre, duke e ekzagjeruar në mënyrë të ekzagjeruar sytë për të treguar një buzëqeshje, ndjeva një valë tjetër të familjaritetit. Në Iran jemi mësuar me këtë komunikim pa fjalë, edhe pse nuk i mbulojmë fytyrat, por flokët. Por, si në pjesën më të madhe të Lindjes së Mesme, me trupa femrash dhe flokësh dhe ndonjëherë fytyra të mbuluara si rezultat i distancimit shoqëror që sjell ndarja e gjinive, kjo mënyrë e lëvizjes nëpër botë është krejtësisht e zakonshme për ne.
Shkenca na thotë se shikimi në sytë e tjetrit dhe mbajtja e vështrimit për më shumë se një rrahje e zemrës, vë në lëvizje një proces të tërë të trurit. Të gjithë e dimë ndjenjën kur shikojmë në sytë e partnerit tonë, pjesa tjetër e botës duket se do të zhduket. Sa duket romantike, është edhe një përgjigje fiziologjike, pra trupi prodhon një kimikate të quajtur fenetilamaminë kur shikoni dikë drejtpërdrejt në sy, duke ndihmuar trurin të grumbullohet me vetëdijen dërrmuese se ne po shikojmë një qenie tjetër të vetëdijshme. Kjo është arsyeja pse mund të na bëjë të skuqemi.
Aq i fuqishëm është kontakti i drejtpërdrejtë i syrit, saqë vetëm një takim me Mona Lizën, me shikimin e saj drejtpërdrejt te ne nga shekujt, e bën pikturën të paharrueshme. Dhe kush mund të harrojë imazhin e Princeshës Diana, kur ajo u hodh në skenë për të parë pas një operacioni në Spitalin Harefield në 1996, fytyra e saj e mbuluar nga një maskë kirurgjikale, një fije floku biond që shpëtonin nga kapaku i saj kirurgjikal, sytë e saj të grimosur lehtë që shikonin fotografin, tek ne të gjithë, përmes një turme mjekësh? Diana ishte mbretëresha e harkut e kontaktit me sy, nga ato shikimet e para të ndrojtura të hedhura nën pragun e saj të famshëm në vitin 1980, deri tek sytë e saj që ishin fiksuar nga Martin Bashir, ndërsa ajo shqiptoi linjën e pavdekshme: "Ishim tre në kjo martesë".
Princesha Diana nuk kishte asgjë për të mësuar nga motrat tona saudite të veshura me hijab (shami), ajo ishte një mjeshtër i shikimeve të gjata dhe një e dyshuar se ajo do të duartrokiste me zemër rezultatet e studimit të kryer nga psikologu Arthur Aron, i cili bëri që të binin dy të huaj në dashuri në laboratorin e tij duke mbajtur në heshtje kontaktin me sy për katër minuta (ata u martuan gjashtë muaj më vonë). Por evropianëve të zakonshëm do t’iu duhet kohë për t'u mësuar të komunikojnë vetëm përmes syve të tyre në një distancë.
Nëse kjo ndodh, ne mund të gjejmë pasoja të papritura për të gjithë nga vendosja e maskave dhe shikimet nga sytë, jo vetëm martesa, por një ndjeshmëri dhe dhembshuri më e madhe për njerëzit tanë. Dhe krejt në fund, flirtimi i thjeshtë mund të bëhet po aq i gjallë dhe argëtues sa është në Lindjen e Mesme.
