Është ekspozitë kuptimplote duke kthyer në kohë jo vetëm periudhën e arsimit shqip në Kosovën e tri dekadave më parë, por duke e zbërthyer atë ashtu siç ishte: rezistencë e ideal për liri. “Këto materiale që po i shihni sot janë dëshmi të një kronike të atyre viteve të mundimshme, tronditjeve e plagëve tona të shumta që u duruan për hir të ruajtjes së ndërgjegjes njerëzore”, ka thënë Munish Hysenim, drejtor i bibliotekës “Hivzi Sulejmani”, bashkautor i ekspozitës “Kujtesa e arsimit shqip në Kosovën e viteve 90-të”

“Kujtesa e arsimit shqip në Kosovën e viteve 90-të”, ka ngjallur emocionet e tri dekadave më parë. Nuk ka qenë thjesht ekspozitë për aq kohë sa secili element në të ka komunikuar me publikun. Që nga abetarja e deri në librat shkencorë, materialet janë dëshmi e një epoke. Procesi ka qenë si kronologji e shkollimit në sistem paralel. Është dëshmuar sa të errëta kanë qenë ato vite për arsimin shqip në Kosovë në kohën kur nxënës e mësues rriheshin, burgoseshin e madje edhe helmoheshin.

Bashkë me ekspozitën e hapur në bibliotekën e qytetit “Hivzi Sulejmani” janë përzierë emocione melankolie e trishtimi. Është ekspozitë kuptimplote duke kthyer në kohë momentet e përvetësimit të njohurive, që prej shkronjave të para. Kujtimet e secilit janë zbërthyer në kuadër të Javës së Bibliotekës në Kosovë. Nëpër tavolina janë renditur libra, lektura e revista shkollore, libra shkencorë të Universitetit të Prishtinës e të Institutit Albanologjik të Prishtinës, artikuj të gazetave që ndërlidhen me çështjet e arsimit atë kohë, libra kujtimesh e albume fotografish.

disa të tjera janë vendosur fotografi të gjeneratës 1994/1995, ditarë të asaj kohe, libreza e dëftesa ku shkruhet suksesi i nxënësve e planprograme. Përveç që shpaloset ideali për proces të mirëfilltë të shkollimit, materiale arkivore për protestat e nxënësve dhe mësuesve kanë zënë vend po aty. Njëri prej dokumenteve është lista e gjatë e qytetarëve nga të katër anët e Kosovës që janë rrahur e burgosur. Pllakate të mëdha me fotografi janë vendosur pranë materialeve të tjera. Helmimi i nxënësve është një kapitull më vete. Paraqiten në gjendje të rëndë teksa barten për mjekim, të shtrirë në Emergjencën e Spitalit të Prishtinës dhe ato ku policia serbe bllokon rrugët duke penguar dhënien e ndihmës mjekësore për ta.

Ndonëse në rrethana jo të zakonshme, nëpërmjet ekspozitës “Kujtesa e arsimit shqip në Kosovë të viteve 90-ta” dëshmohet qëndrueshmëria. Në fotografi shihen nxënësi teksa organizojnë kuize diturie, mbahen ushtrime këndimi me korin e gjimnazit “Xhevdet Doda”.

Gazetave të viteve ‘90 u është bërë vend në koleksion. Derisa lajme të veçanta kanë qenë më në qendër, ekzemplarët si tërësi janë ekspozuar si dokumentim i ngjarjeve në përgjithësi. Publiku ka pasur mundësinë të kthehet në vitin 1997 me lajmet e së përditshmes “Koha Ditore”. Në ekspozitë është dëshmuar se përkundër rrethanave në okupim, janë dokumentuar ngjarjet që kanë lënë gjurmë në historinë e vendit. Në një lajm të gazetës “Bujku” është kthyer ngjarja e shtypjes së abetares në Kosovë më 19 nëntor 1992. Në pjesën e gazetave janë edhe “Kosova Sot”, “Drita”, “Dielli”, “Fjala”, “Kombi”, “Bota e Re” e “Bashkimi”.

Në ekspozitën e kuruar prej drejtorit të bibliotekës “Hivzi Sylejmani”, Munish Hyseni, dhe profesorit asistent në Universitetin e Kalifornisë, Robert Montoya, janë ekspozuar edhe revistat “Kosovarja”, “Liria” e “Ora”. Në përgjithësi, krejt elementet janë të ndërlidhura ngushtë me njëra-tjetrën.

Munish Hyseni ndër vite i ka ruajtur materialet. Ka thënë se ekspozita “ka të bëjë me shkollën, mësimin, dokumentacionin pedagogjik, me ligjet, rregulloret, botimet e librave shkollorë për nivele të ndryshme, gazeta e revista të shumta, fletore të nxënësve, libër kujtimesh e fotografi”. Hyseni ka vlerësuar se në ekspozitë është paraqitur veç një pjesë e materialeve arkivore, shumë prej të cilave i ka ruajtur gjatë periudhës së shkollimit të fëmijëve të tij.

“Me mijëra nxënës, mësimdhënës, drejtues të arsimit dhe prindër, me sakrificë të jashtëzakonshme u vunë në shërbim të rezistencës dhe të dijes, krijuan, ndërtuan, botuan e hartuan ligje e programe për t’u shërbyer shtëpi-shkollave. Krijuan sistemin arsimor, me natyrë tërësisht perëndimore. Këto materiale që po i shihni sot janë dëshmi të një kronike të atyre viteve të mundimshme, tronditjeve e plagëve tona të shumta që u duruan për hir të ruajtjes së ndërgjegjes njerëzore”, ka thënë Hyseni.

Projekti i nisur prej Bibliotekës Kombëtare për zhvillimin e koleksioneve të veçanta kishte përfunduar në tetor të vitit të kaluar. E kishte drejtuar profesori në Departamentin për Informacion dhe Edukim, Robert Montoya, i cili kishte qëndruar në Prishtinë për tri javë. Gjatë kësaj kohe kishte vizituar objekte kulturore, si biblioteka, muze e arkiva. Në fjalën e tij ka thënë se pjesët përbërëse të ekspozitës janë tejet të rëndësishme.

“Dua të flas pak për gjenezën e projektit dhe për atë se si erdhëm deri këtu. Jam ftuar nga Biblioteka Kombëtare vitin e kaluar dhe tema ishte një koleksion i veçantë. Ishte një vizitë e pazakontë sepse na dha mundësinë të mendojmë në lidhje me pyetjen e madhe se si do ta zhvillojmë koleksionin që kemi përpara, si do ta organizojmë rrëfimin që është i rëndësishëm për trashëgiminë kulturore”, ka thënë Montoya.

Para të pranishmëve ka vlerësuar se materialet janë të veçanta së pari për vjetërsinë e tyre.

“Librat e vjetër nuk shihen shpesh, nuk gjinden dhe nuk mbrohen. Mendoj se materialet para jush janë fillim i mrekullueshëm për të zgjeruar historinë. Është e rëndësishme të mos harrohen dhe Biblioteka Kombëtare, kjo këtu dhe bibliotekat akademike janë përgjegjëse për ta bërë këtë gjë të ndodhë”, është shprehur Robert Montoya, bashkëkurator i ekspozitës.

Ekspozita është hapur në kuadër të edicionit të 20-të të Javës së Bibliotekës në Kosovë, e organizuar prej Bibliotekës Kombëtare të Kosovës.

Drejtori i BKK-së, Fazli Gajraku, ka treguar se këto materiale do t’i bashkëngjiten pjesës tjetër të arkivit të Bibliotekës dhe se do ta pasurojnë “Koleksionin e viteve të rezistencës”.

“Duke pasur të qartë që materialet e rralla, të vjetra marrin statusin e materialeve që u duhet kujdes, nuk ka qenë e vështirë për askënd. Por kur kemi biseduar për historinë e viteve ‘90 të arsimit paralel, kur kemi treguar që gjatë gjithë kësaj kohe çdo material është prodhuar në një rrethanë ilegale, e ka bërë të kuptohet se kjo do duhej dhënë vëmendje të veçantë”, është shprehur Gajraku, derisa ka thënë se ekspozita jep emocione të jashtëzakonshme pasi përcjell historinë e rëndë të Kosovës.

Ekspozita do të qëndrojë e hapur deri më 2 qershor në hollin e bibliotekës së qytetit “Hivzi Sylejmani” në kryeqytet.