Sterilizimi me forcë i 8 milionë burrave në Indi, 50 vjet më vonë ngjarja kujtohet ende

Gjatë periudhës së “Gjendjes së jashtëzakonshme” (1975–1977) të shpallur nga kryeministrja e atëhershme, Indira Gandhi, India përjetoi për 17 muaj një regjim autoritar, ku të drejtat civile u pezulluan dhe liria e shprehjes u shtyp. Në fshatin Uttawar, plagët nuk janë shëruar ende

Kur të gjithë vraponin drejt xhunglave dhe fshatrave aty pranë, ose futeshin në një pus për t’u fshehur nga zyrtarët qeveritarë, Mohammad Deenu qëndronte në vend.

Fshati i tij, Uttawar, në rajonin Mewat të shtetit Haryana të Indisë veriore, rreth 90 km nga kryeqyteti New Delhi, u rrethua nga policia atë natë të acartë në nëntor të vitit 1976. Kërkesa e tyre ishte që burrat në moshë pjellore të mblidheshin në tokën e fshatit.

India kaloi 17 muaj nën një regjim autoritar gjatë periudhës së “Gjendjes së jashtëzakonshme” (1975–1977) - një gjendje emergjence kombëtare e shpallur nga kryeministrja e atëhershme, Indira Gandhi, gjatë së cilës liritë civile u pezulluan. Mijëra kundërshtarë politikë u burgosën pa gjyq, një shtyp ndryshe i zhurmshëm u censurua dhe duke u mbështetur nga stimujt financiarë nga Banka Botërore dhe Shtetet e Bashkuara, India nisi një program masiv sterilizimi të detyruar.

Deenu dhe 14 miqtë e tij ishin ndër objektivat e programit. Ata u futën në automjetet e forcave dhe u çuan në kampe sterilizimi të keqmenaxhuara. Për Deenunë, kjo ishte një “sakrificë” që shpëtoi fshatin dhe brezat e tij të ardhshëm.

“Kur të gjithë vraponin për të shpëtuar veten, disa pleq të fshatit kuptuan se nëse nuk gjendej askush, kjo do të krijonte probleme edhe më të mëdha dhe afatgjata”, kujtoi Deenu, i ulur në një shtrat të vjetër prej druri. “Kështu, disa burra nga fshati u mblodhën dhe u dorëzuan”.

“Ne e shpëtuam këtë fshat me sakrificën tonë. Shikoni përreth, fshati është plot me fëmijë të Zotit që vrapojnë përreth sot”, tha ai, tani në fund të ‘90-ve.

Ndërsa demokracia më e madhe në botë shënoi 50 vjet që nga vendosja e “Gjendjes së jashtëzakonshme” më 25 qershor, Deenu është i vetmi burrë që ishte shënjestruar në Uttawar si pjesë e projektit të sterilizimit të detyruar, që ende është gjallë.

Më shumë se 8 milionë burra u detyruan t’i nënshtroheshin një vazektomie gjatë asaj periudhe, e cila zgjati deri në mars të vitit 1977, kur u hoq “Gjendja e jashtëzakonshme”. Kjo përfshinte 6 milionë burra vetëm në vitin 1976. Gati 2.000 njerëz vdiqën në operacione të dështuara.

Pesë dekada më vonë, në Uttawar ka ende shenja të atyre plagëve.

“Një varrezë dhe vetëm heshtje”

Në vitin 1952, vetëm pesë vjet pasi siguroi lirinë e saj nga britanikët, India u bë vendi i parë në botë që miratoi një program kombëtar planifikimi familjar. Në atë kohë, ideja ishte të inkurajoheshin familjet të mos kishin më shumë se dy fëmijë.

Deri në vitet 1960, në një kohë kur normat e lindjeve ishin afër gjashtë fëmijë për grua, qeveria e Indira Gandhit filloi të miratonte masa më agresive. Popullsia në rritje e Indisë shihej si një barrë për ekonominë e saj, e cila u rrit me një mesatare prej 4 për qind nga vitet 1950 deri në vitet 1990.

Perëndimi dukej se e ndante këtë pikëpamje: Banka Botërore i dha Indisë hua 66 milionë dollarë për iniciativa sterilizimi, dhe Shtetet e Bashkuara e kushtëzuan ndihmën ushqimore.

Por ishte gjatë “Gjendjes së jashtëzakonshme”, me të gjitha kontrollet dhe balancat demokratike të hequra, që qeveria e Indira Gandhit mori fuqi të tepërt, duke përdorur një përzierje shtrëngimi dhe ndëshkimi për të ushtruar presion mbi zyrtarët qeveritarë që të zbatonin sterilizimin e detyruar dhe mbi komunitetet që ta pranonin atë.

Zyrtarëve qeveritarë iu dhanë kuota se sa njerëz duhej të sterilizonin. Ata që nuk i përmbushnin objektivat e tyre, nuk ua jepnin pagat ose përballeshin me kërcënimin e pushimit nga puna. Ndërkohë, uji për ujitje u ndërpre nga fshatrat që refuzuan të bashkëpunonin.

Forcat e sigurisë u lëshuan gjithashtu kundër atyre që rezistuan - përfshirë fshatin Uttawar, i cili kishte një popullsi kryesisht myslimane, si shumë nga komunitetet e synuara. Shkalla e lindjeve te myslimanët në Indi në atë kohë ishte dukshëm më e lartë se ajo te komunitetet e tjera, duke i vënë myslimanët në një fokus të veçantë të nismës së sterilizimit masiv.

Në rrugicën pranë shtëpisë së Deenusë, Mohammad Noor, atëherë një 13-vjeçar, po flinte në krahët e babait të tij në një krevat jashtë shtëpisë së tyre, kur policët, disa prej të cilëve duke hipur në kuaj, bastisën shtëpinë e tyre. Babai i tij vrapoi drejt një xhungle aty pranë dhe Noor hyri me nxitim brenda.

“Ata thyen dyert dhe gjithçka që u dilte përpara; shkatërruan gjithçka që ua kapte syri”, kujtoi Noor. “Për ta përkeqësuar jetën tonë, ata përzien miellin me rërë. Nuk kishte asnjë shtëpi në fshat që mund të gatuante ushqim për katër ditët e ardhshme”.

Noor u kap gjatë bastisjes, u dërgua në një stacion lokal policie dhe u rrah para se të lirohej. Ai tha se për shkak se ishte nën 15 vjeç, konsiderohej shumë i ri për një vazektomi.

Ajo natë frike, siç e quan fshati tani, krijoi edhe një folklor lokal: fjalët e Abdul Rehmanit, atëherë kryetari i fshatit. “Jashtë fshatit tonë, askush nuk do ta mbante mend këtë emër, por ne po”, tha Tajamul Mohammad, shoku i fëmijërisë së Noorit. Të dy tani janë 63 vjeç.

Para se të kryenin bastisje në Uttawar, disa zyrtarë kishin ardhur në fshat, duke i kërkuar Rehmanit t’i dorëzonte disa burra. “Por ai qëndroi i palëkundur dhe i mohoi kërkesat duke thënë: ‘Nuk mund të vendos asnjë familje në këtë vend’”, tha Tajamul, me Noorin që po tundte kokën. Rehman gjithashtu nuk pranoi të dorëzonte burra nga zonat fqinje, të cilët ishin strehuar në Uttawar. Sipas një legjende lokale të Uttawarit, Rehman u tha zyrtarëve: “Nuk do të jepja  asnjë qen nga zona ime, dhe ju po kërkoni njerëz nga unë. Kurrë!”

“Por vendosmëria e Rehmanit nuk mundi ta shpëtonte fshatin, i cili u la në një gjendje zie pas bastisjeve”, thotë Noor, duke thithur duhan nga një nargjile.

“Njerëzit që ikën, ose ata që u morën nga policia, nuk u kthyen për javë të tëra”, tha ai. “Uttawari ishte si një varrezë, vetëm heshtje”.

Në vitet që pasuan, ndikimi u bë më i dukshëm dhe i tmerrshëm. Fshatrat fqinje nuk lejonin martesat me burra të Uttawarit, madje as me ata që nuk ishin sterilizuar, ndërsa disa i prishën fejesat e tyre ekzistuese.

“Disa nga burrat në Uttawar nuk arritën kurrë të shëroheshin nga ajo tronditje mendore dhe kaluan vite të jetës së tyre të shqetësuar ose të traumatizuar”, tha Kasim, një punonjës social vendas. “Tensioni dhe tabuja sociale i vranë dhe ua prenë jetën shkurt”.

Hija e asaj kohe endet akoma 

Sot, India nuk ka më një program kontrolli të rreptë të popullsisë, dhe shkalla e fertilitetit të vendit tani është vetëm pak më shumë se dy fëmijë për grua.

Por atmosfera e frikës dhe kërcënimit që shënoi “Gjendjen e jashtëzakonshme” është rikthyer nën kryeministrin Narendra Modi, besojnë disa ekspertë.

Për 75-vjeçarin Shiv Visvanathan, një shkencëtar i njohur social indian, “Gjendja e jashtëzakonshme” ndihmoi në përjetësimin e autoritarizmit.

Përballë një lëvizjeje studentore në rritje dhe një opozite politike në rilindje, Gjykata e Lartë e Allahabadit më 12 qershor 1975 e shpalli Indira Gandhin fajtore për keqpërdorim të makinerisë shtetërore për të fituar zgjedhjet e vitit 1971. Vendimi e skualifikoi atë nga mbajtja e një posti politik për gjashtë vjet. Trembëdhjetë ditë më vonë, Gandhi shpalli “Gjendjen e jashtëzakonshme”.

Visvanathan beson se edhe pse “Gjendja e jashtëzakonshme” u hoq në vitin 1977, India që atëherë ka rrëshqitur drejt autoritarizmit të plotë. “Që nga Indira Gandhi deri te Narendra Modi, secili prej tyre kontribuoi dhe krijoi një shoqëri autoritare duke pretenduar të ishte një demokraci”.

Qëkur Modi erdhi në pushtet në vitin 2014, renditja e Indisë ka rënë me shpejtësi në indekset demokratike dhe rangimet e lirisë së shtypit, për shkak të burgosjes së disidentëve politikë dhe gazetarëve, si dhe vendosjes së kufizimeve mbi lirinë e fjalës.

Geeta Seshu, bashkëthemeluese e “Free Speech Collective”,  grup që mbron lirinë e shprehjes në Indi, tha se ngjashmëria midis viteve të “Gjendjes së jashtëzakonshme” dhe Indisë së sotme qëndron në “mënyrën se si media kryesore është dorëzuar”.

“Atëherë dhe tani, ndikimi ndihet në mohimin e informacionit për njerëzit”, tha ajo. “Atëherë, liritë civile u pezulluan me ligj, por sot, ligji është shndërruar në armë. Frika dhe censura mbizotëruese atëherë po përjetohet edhe sot, pavarësisht mungesës së një deklarate zyrtare të shpallës së gjendjes së emergjencës”.

“Shtatë breza”

Në nëntor të vitit 1976, Deenu tha se mendonte vetëm për gruan e tij shtatzënë, Saleema, ndërsa ishte ulur brenda furgonit të policisë kur po e merrnin. Saleema ishte në shtëpi në atë kohë.

“Shumë burra, të pamartuar ose pa fëmijë, iu lutën policëve që t’i linin të shkonin”, kujtoi Deenu. Asnjë nga 14 miqtë e Deenusë nuk u lirua. “Sterilizimi është një mallkim që e ka përndjekur Uttawarin çdo natë që atëherë”.

Pas tetë ditësh nën paraburgim policor, Deenu u dërgua në një kamp sterilizimi në Palwal, qyteti më i afërt me Uttawarin, ku u operua.

Një muaj më vonë, pasi u kthye nga vazektomia, Saleema lindi fëmijën e tyre të vetëm, një djalë.

Sot, Deenu ka tre nipër dhe disa stërnipër e stërmbesa. “Ne jemi ata që e shpëtuam këtë fshat”, tha ai, duke buzëqeshur. “Përndryshe, Indira do ta kishte shuar këtë fshat”.

Në vitin 2024, Saleema ndërroi jetë pas një sëmundjeje të gjatë. Ndërkohë, Deenu po e shijon tash prapë jetën e tij. Ai dikur luante me gjyshin e tij dhe tani luan me stërnipërit e tij.

“Shtatë breza!”, tha ai, duke pirë nga gota plastike një pije të gazuar të ftohtë. “Sa njerëz keni parë që e gëzojnë këtë privilegj?”.