Sa është e lidhur me fenë lufta Rusi-Ukrainë?

Edhe pse presidenti rus, Vladimir Putin, e justifikoi pushtimin e Ukrainës pjesërisht edhe si mbrojtje të Kishës Ortodokse të orientuar nga Moska, udhëheqësit e të dy fraksioneve ortodokse ukrainase po e denoncojnë ashpër pushtimin rus, siç është edhe pakica e rëndësishme katolike e Ukrainës

Historia e ngatërruar politike e Ukrainës me Rusinë ka edhe luftën e saj në peizazhin fetar, me shumicën e popullsisë së krishterë ortodokse të Ukrainës të ndarë midis një grupi me mendje të pavarur me bazë në Kiev dhe një tjetri besnik ndaj patriarkut të tij në Moskë.

Por ndërsa ka pasur thirrje për nacionalizmin fetar si në Rusi ashtu edhe në Ukrainë, besnikëria fetare nuk pasqyron besnikërinë politike mes luftës së Ukrainës për mbijetesë.

Edhe pse presidenti rus, Vladimir Putin, e justifikoi pushtimin e Ukrainës pjesërisht edhe si mbrojtje të Kishës Ortodokse të orientuar nga Moska, udhëheqësit e të dy fraksioneve ortodokse ukrainase po denoncojnë ashpër pushtimin rus, siç është edhe pakica e rëndësishme katolike e Ukrainës.

Fronti i ndërlikuar

“Me lutje në buzë, me dashuri për Zotin, për Ukrainën, për fqinjët tanë, ne luftojmë kundër së keqes - dhe do të shohim fitoren”, u zotua Mitropoliti Epifany, kreu i Kishës Ortodokse të Ukrainës me qendër në Kiev.

"Harrojini grindjet dhe keqkuptimet e ndërsjella dhe ... bashkohuni me dashurinë për Zotin dhe atdheun tonë", deklaroi mitropoliti Onufry, kreu i Kishës Ortodokse të Ukrainës, e cila është nën patriarkun ortodoks të Moskës, por që ka autonomi të gjerë.

Edhe ai front në dukje i bashkuar është i ndërlikuar. Një ditë pasi postoi mesazhin e Onufryt të enjten, faqja e internetit e kishës së tij filloi të botojë raporte që pretendonin se kishat dhe njerëzit e saj po sulmoheshin, duke fajësuar për një sulm përfaqësuesit e kishës rivale.

Ndarja midis organeve ortodokse të Ukrainës ka bërë jehonë në mbarë botën vitet e fundit, ndërsa kishat ortodokse kanë luftuar si dhe nëse duhet të mbajnë anë. Disa ortodoksë të SHBA-së shpresojnë se mund t'i lënë mënjanë konfliktet e tilla dhe të bashkohen për t'i dhënë fund luftës, ndërkohë që kanë frikë se lufta mund ta përkeqësojë ndarjen.

Përbërja fetare

Sondazhet vlerësojnë se një shumicë e madhe e popullsisë së Ukrainës është ortodokse, me një pakicë të konsiderueshme katolikësh ukrainas që adhurojnë me një liturgji bizantine të ngjashme me atë të ortodoksëve, por janë besnikë ndaj papës. Popullsia përfshin përqindje më të vogla të protestantëve, hebrenjve dhe myslimanëve.

Ukraina dhe Rusia janë të ndara nga një histori e përbashkët, si në aspektin fetar ashtu edhe politik.

Ata e gjurmojnë prejardhjen e tyre në mbretërinë mesjetare të Kievan-it rus, princi i shekullit të 10-të, të cilit Vladimir (Volodimiri në ukrainisht) ia hodhi poshtë paganizmin, u pagëzua në Krime dhe miratoi ortodoksinë si fe zyrtare.

Në vitin 2014, Putini përmendi këtë histori në justifikimin e aneksimit të Krimesë, një tokë që ai e quajti "të shenjtë" për Rusinë.

Ndërsa Putini thotë se Rusia është trashëgimtarja e vërtetë e Rusisë, ukrainasit thonë se shteti i tyre modern ka një origjinë të veçantë dhe se Moska nuk u shfaq si një fuqi deri shekuj më vonë.

Ai tension vazhdon në marrëdhëniet ortodokse.

Kishat ortodokse janë organizuar historikisht sipas linjave kombëtare, me patriarkët që kanë autonomi në territoret e tyre, ndërsa janë të lidhura nga një besim i përbashkët. Patriarku Ekumenik i Kostandinopojës konsiderohet i pari mes të barabartëve, por, ndryshe nga një papë katolik, nuk ka juridiksion universal.

Kush i qeveris kishat ortodokse të Ukrainës?

Kjo varet se si të interpretohen ngjarjet e më shumë se 300 vjetëve më parë.

Me rritjen e fuqisë së Rusisë dhe me dobësimin e kishës së Kostandinopojës nën sundimin osman, patriarku Ekumenik më 1686 i delegoi patriarkut të Moskës autoritetin për të shuguruar mitropolitin (ipeshkvin e lartë) e Kievit.

Kisha Ortodokse Ruse thotë se ishte një transferim i përhershëm. Patriarku Ekumenik thotë se ishte i përkohshëm.

Për shekullin e kaluar ortodoksët ukrainas me mendje të pavarur kanë formuar kisha të veçanta të cilave u mungonte njohja formale deri në vitin 2019, kur patriarku aktual Ekumenik Bartolomeu e njohu Kishën Ortodokse të Ukrainës si të pavarur nga patriarku i Moskës – i cili e protestoi ashpër këtë veprim si të paligjshëm.

Situata në Ukrainë ishte më e errët në terren.

Shumë manastire dhe famulli mbetën nën patriarkun e Moskës, megjithëse statistikat e sakta janë të vështira për t'u gjetur, tha John Burgess, autor i "Rusia e Shenjtë: Rilindja e Ortodoksisë në Rusinë e Re". Në nivel fshati, shumë njerëz mund të mos dinë as për shtrirjen e famullisë së tyre, tha Burgess.

A reflekton skizma edhe ndarjen politike?

Po, edhe pse është e ndërlikuar.

Ish-presidenti i Ukrainës, Petro Poroshenko, tërhoqi një lidhje të drejtpërdrejtë: "Pavarësia e kishës sonë është pjesë e politikave tona proevropiane dhe proukrainase", tha ai në vitin 2018.

Por presidenti aktual Vladimir Zelinskyy, i cili është hebrenj, nuk ia ka vënë të njëjtin theks nacionalizmit fetar. Të shtunën ai tha se kishte folur me udhëheqësit ortodoksë, si dhe me përfaqësuesit kryesorë katolikë, myslimanë dhe hebrenj. “Të gjithë liderët luten për shpirtrat e mbrojtësve që dhanë jetën për Ukrainën dhe për unitetin dhe fitoren tonë. Dhe kjo është shumë e rëndësishme”, tha ai.

Putini është përpjekur të përfitojë nga kjo çështje.

Në fjalimin e tij të 21 shkurtit, duke u munduar të justifikonte pushtimin e afërt të Ukrainës me një rrëfim historik të shtrembëruar, Putini pretendoi pa prova se Kievi po përgatitej për "shkatërrimin" e Kishës Ortodokse të Ukrainës të Patriarkanës së Moskës.

Por reagimi i mitropolit Onufry, i cili e krahasoi luftën me "mëkatin e Kainit", personazhi biblik që vrau vëllanë e tij, tregon se edhe kisha e orientuar nga Moska ka një ndjenjë të fortë të identitetit kombëtar ukrainas.

Për krahasim, patriarku i Moskës, Kirili, ka bërë thirrje për paqe, por nuk ka fajësuar për pushtimin.

Kisha Ortodokse ukrainase nën Patriarkanën e Moskës ka pasur prej kohësh një autonomi të gjerë. Plus është gjithnjë e më shumë në karakter ukrainas.

"Pavarësisht përkatësisë kishtare... ju keni shumë klerikë të rinj që janë rritur në Ukrainën e pavarur", tha Alexei Krindatch, koordinator kombëtar i regjistrimit të kishave të krishtera ortodokse në SHBA. "Preferencat e tyre politike nuk janë domosdoshmërisht të ndërlidhura me juridiksionet formale të famullive të tyre", tha Krindatch, i cili u rrit në ish-Bashkimin Sovjetik.

Historia e katolikëve

Katolikët ukrainas janë të vendosur kryesisht në Ukrainën Perëndimore.

Ato u shfaqën në vitin 1596, kur disa ukrainas ortodoksë, në atë kohë nën sundimin e Unionit polako-lituanez të dominuar nga katolikët, iu nënshtruan autoritetit të papës sipas një marrëveshjeje që i lejonte të mbanin praktika të veçanta si liturgjia e tyre bizantine dhe priftërinjtë e martuar.

Udhëheqësit ortodoksë kanë denoncuar prej kohësh marrëveshje të tilla si cenim katolik dhe të huaj në kopetë e tyre.

Katolikët ukrainas kanë një histori veçanërisht të fortë të rezistencës ndaj persekutimit nën carët dhe komunistët.

"Sa herë që Rusia e pushton Ukrainën, Kisha Katolike ukrainase shkatërrohet", tha Mariana Karapinka, drejtuese e komunikimit për Ipeshkvinë Katolike ukrainase të Filadelfias.

Katolikët ukrainas u shtypën ashpër nga sovjetikët, me disa udhëheqës të martirizuar. Shumë katolikë ukrainas vazhduan të adhuronin tinëz dhe kisha është rimëkëmbur fuqishëm që nga fundi i komunizmit.

Me atë lloj historie, katolikët ukrainas mund të kenë një arsye të fortë për t'i rezistuar një tjetër kontrolli nga Moska. Por ata nuk janë vetëm, tha Karapinka. "Katolikët ukrainas nuk ishin i vetmi grup i persekutuar nga sovjetikët", tha ajo. "Shumë grupe kanë arsye për të rezistuar".

Papët e fundit janë përpjekur të shkrijnë marrëdhëniet me Kishën Ortodokse Ruse, edhe pse kanë mbrojtur të drejtat e katolikëve ukrainas dhe katolikëve të tjerë të ritit lindor.

Por pas pushtimit rus, Papa Françesku vizitoi Ambasadën ruse të premten për të “shprehur personalisht shqetësimin e tij për luftën”, tha Vatikani, në një gjest të jashtëzakonshëm papal që nuk ka precedent të kohëve të fundit.

Si shihet skizma jashtë Ukrainës?

Kisha Ortodokse Ruse vendosi ta "prishë kungimin eukaristik" me patriarkun Ekumenik të Kostandinopojës në vitin 2018, ndërsa ai njohu një kishë të pavarur në Ukrainë. Kjo do të thotë se anëtarët e kishave të lidhura me Moskën dhe Kostandinopojën nuk mund të marrin kungim në kishat e njëri-tjetrit.

Mosmarrëveshjet janë përhapur në kishat ortodokse lindore në Afrikë, ku ortodoksët rusë kanë njohur një grup të veçantë kishash, pasi patriarku i Afrikës njohu pavarësinë e Kishës së Ukrainës.

Por shumë kisha të tjera janë përpjekur të shmangin përleshjen. Në SHBA, me juridiksione të shumta ortodokse, shumica e grupeve ende bashkëpunojnë.

Lufta mund të sigurojë një pikë uniteti midis kishave të SHBA-së, por mund të testojë më tej marrëdhëniet, tha Alexander Rentel, kancelar i Kishës Ortodokse në Amerikë, e cila ka rrënjë ruse, por tani është e pavarur nga Moska.

“Kjo ndarje që ndodhi në ortodoksinë botërore ishte një ngjarje e vështirë për t'u përpunuar nga Kisha Ortodokse”, tha ai. "Tani do të bëhet më e vështirë për shkak të kësaj lufte”.