Haitianët me mall për atdheun - Bandat “i mirëpresin”, policia paralajmëron për rrezikun

Banorët haitianë po kthehen në lagjet e tyre të rrënuara, të shtyrë nga dëshira për të rigjetur një copëz nga jeta e humbur, pavarësisht frikës dhe paralajmërimeve për rrezik të lartë. Bandat e armatosura pretendojnë se kthimi është i sigurt, ndërsa policia paralajmëron për dhunë të vazhdueshme. Në mes të kësaj pasigurie, njerëzit përballen me realitetin e hidhur të humbjes, dhunës dhe një të ardhmeje të paqartë

Naika dhe Erica Lafleur qëndronin të heshtura përballë një grumbulli të madh rrënojash, aty ku dikur ishte shtëpia e tyre në kryeqytetin e Haitit, Port-au-Prince. Teksa shikonin me sy të përlotur vendin ku kishin kaluar fëmijërinë, nuk e përmbajnë dot veten dhe filluan të qanin. Dhimbja ishte e thellë dhe tronditja po aq e madhe.

Nëna u kishte kërkuar dy motrave të reja, 10 dhe 13 vjeçe, që të ktheheshin për një vizitë në vendin që e kishin braktisur vitin e kaluar. Ajo donte që ato të shihnin vetë se në çfarë gjendje ndodhej shtëpia e tyre pas bastisjes së dhunshme që ndodhi në lagje në nëntor, kur bandat e armatosura pushtuan zonën pa mëshirë.

“Shpresoja me gjithë zemër që do të kisha një vend ku të mund të kthehesha”, tha Erica Lafleur, e tronditur. “Por s’ka mbetur asgjë. Asgjë për të parë, asgjë për të shpëtuar”.

Motrat jetonin në lagjen Solino, një vend që për vite të tëra ishte bërë simbol i rezistencës kundër bandave, falë një grupi të fuqishëm vetëmbrojtjeje që e kishte mbrojtur komunitetin me vendosmëri. Por gjithçka ndryshoi kur lideri i atij grupi u vra dhe zona u pushtua nga bandat e armatosura.

Bandat morën kontrollin e plotë të Solinos për pothuajse një vit, derisa pak kohë më parë, në mënyrë të papritur, u tërhoqën. Tashmë, ata po i nxisin banorët që të kthehen sërish në lagjet e tyre të dikurshme, duke pretenduar se situata është stabilizuar.

Por realiteti është shumë më i dhimbshëm. Shumë haitianë, të lodhur nga kushtet e mjerueshme në strehimoret e mbipopulluara dhe të rrezikshme, dëshirojnë të largohen dhe të kthehen për të ndërtuar sërish komunitetet e tyre të shkatërruara, apo të paktën për të kërkuar ndonjë mbetje nga jeta që lanë pas.

Pavarësisht paralajmërimeve nga policia, e cila thotë se kthimi është ende i pasigurt dhe shumë i rrezikshëm, qindra njerëz po e marrin guximin për të sfiduar rrethanat dhe po kthehen. Kthimi në shtëpi për ta është një mundësi e rrallë, në një kryeqytet që praktikisht është në duart e bandave.

“S’ka mbetur asgjë për të shpëtuar”

Zhurma e lopatave që fshijnë rrugët e shkatërruara dëgjohej qartë në lagjet në perëndim të Port-au-Prince këtë muaj. Qindra qytetarë, të përkushtuar për të mbledhur copëzat e jetës së tyre, pastronin rrugët dhe kërkonin mes hirit gjëra që mund të kishin shpëtuar. Ndër duart e tyre kalonin mbetje librash e rrobash të djegura, albume fotografish, copëza mobiliesh - kujtime që dikur përbënin jetën e tyre.

Lagjet Solino, Nazon dhe Delmas 30 u kthyen në vende të braktisura, si qytete fantazmë, pas sulmeve të nëntorit që detyruan mijëra njerëz të largoheshin pa asgjë me vete.

“Nuk ka mbetur asgjë që mund të shpëtohet”, tha Samuel Alexis, një burrë 40-vjeçar, i cili i bëri apel qeverisë që të ndihmojë qytetarët të rikthehen dhe të rindërtojnë jetën e tyre. “Nuk humba asnjë anëtar të familjes sime, por humba gjithçka që ndërtova me punë të ndershme gjatë gjithë jetës”.
Ndërsa ai mendonte nëse do të duhej të kthehej në lagjen e tij, një breshëri armësh u dëgjua jo shumë larg. Ai u drodh dhe u step menjëherë.

Në gusht, Jimmy Cherizier, i njohur si një nga udhëheqësit kryesorë të koalicionit të bandave të njohur si “Viv Ansanm” – grup që është shpallur organizatë terroriste nga SHBA-ja – deklaroi publikisht se kthimi në shtëpi ishte i sigurt. Fillimisht, njerëzit ishin skeptikë dhe nuk i besuan. Por me kalimin e javëve, grupe të vogla njerëzish nisën të hyjnë me kujdes në lagjet e tyre, për të parë çfarë kishte mbetur.

“Jam vetëm tani duke vizituar shtëpinë time,” tha Ronald Amboise, një 42-vjeçar që punon si pllakar. “Ajo që pashë ishte e tmerrshme, e papërshkrueshme. Ishte si një bombë që kishte shpërthyer”.

Ai ishte shpërngulur në Solino pas tërmetit të vitit 2010, dhe kishte jetuar aty deri në nëntorin e kaluar, kur u detyrua të largohej pas sulmit nga bandat. Tani jeton me partneren dhe dy fëmijët e tij, 6 dhe 13 vjeç, në një strehë të përkohshme me kushte çnjerëzore. Megjithatë, ai ende nuk është i sigurt nëse duhet të kthehet.

“Policia, përmes radios, po paralajmëron njerëzit që të mos kthehen. Ndërkohë, bandat po thonë se është e sigurt. Nuk di kë të besoj”, tha ai.

Ronald nuk ka të ardhura të mjaftueshme për të ushqyer siç duhet familjen e tij. Jetojnë nën një mbulesë plastike, dhe sa herë bie shi, uji u futet brenda.

“Nuk besoj se fletorja jote mund të përmbajë të gjitha vuajtjet dhe poshtërimet që kam kaluar gjatë nëntë muajve të fundit”, i tha ai një gazetari të Associated Pressit.

Duke mbledhur copëzat

Një të diel të fundit, Gerald Jean, i cili dikur kishte një jetë të suksesshme, po kërkonte 50 centë në xhepin e pantallonave të vjetra. Ishin të vetmet para që kishte atë ditë. Me to bleu një qese të vogël me patatina - ushqimi i vetëm që i shërbente si mëngjes, drekë dhe darkë.

Ai kishte qenë pronar i një agjencie që organizonte ceremoni mortore, një dyqani ndërtimi dhe tetë shtëpive në Solino. Tani është i pastrehë, pa asnjë punë dhe pa të ardhura. Në nëntor, bandat ia dogjën të gjitha ndërtesat. Ai dhe familja e tij u detyruan të iknin vetëm me rrobat që kishin veshur.
“Mbeta me vetëm një palë pantallona dhe një palë sandale”, tha ai. “Gjithë jetën punova, dhe humba gjithçka për një natë”.

Fillimisht u zhvendos në Delmas 30, por edhe atje bandat sulmuan vetëm tre muaj më pas. Tani jeton përkohësisht në shtëpinë e një shoku në Delmas 75.

Ai nuk është i sigurt nëse do të kthehet ndonjëherë në Delmas 30, por së fundmi u kthye për të mbledhur mbeturinat para agjencisë së tij, e cila tani është e djegur dhe e shkatërruar.

Aty afër, Marie-Marthe Vernet, një grua 68-vjeçare, ecte me vështirësi brenda shtëpisë së saj të djegur, duke kaluar nëpër një shtresë të trashë hiri. Ishte hera e parë që ajo kthehej që prej kur ishte qëlluar në shpinë nga të armatosurit, vitin e kaluar, gjatë ikjes.

“Nuk ka asnjë mënyrë që unë të kthehem për të jetuar këtu. Nuk do të jetoj kurrë në të njëjtin vend me Viv Ansanmin”, tha ajo me vendosmëri dhe frikë të thellë. “Nëse ke një vajzë të re, ata do ta marrin pa pëlqimin tënd, do ta rrëmbejnë sikur të ishte një send. Nëse ke një djalë të ri, do ta detyrojnë të mbajë armë në duar, ta shndërrojnë në ushtar të dhunës”.

Muaj të tërë me poshtërim të pafund

Rënia e lagjeve Solino, Nazon, Delmas 30 dhe komuniteteve të tjera përreth ishte një plagë e rëndë për shpirtin dhe vetëbesimin kolektiv të popullit haitian. Ishte një moment kritik, një tronditje që simbolizoi se edhe zonat që kishin rezistuar më gjatë ndaj dhunës, më në fund kishin rënë. Nga ana tjetër, për bandën famëkeqe Viv Ansanm, ishte një triumf - një fitore që e përforcoi ndikimin e tyre në kryeqytet dhe më gjerë. Kjo organizatë kriminale është cilësuar si organizatë terroriste ndërkombëtare nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Sipas Diego Da Rin, analist i Institutit të Grupit Ndërkombëtar të Krizave, marrja e kontrollit të kësaj zone të gjerë u dha bandave qasje më të lehtë drejt institucioneve të pushtetit, përfshirë zyrat e kryeministrit dhe këshillin presidencial tranzitor. “Të gjithë thoshin gjithmonë: nëse bie Solino, do të bjerë i gjithë kryeqyteti”, u shpreh ai.

Sot e kësaj dite, mbetet e paqartë se përse Viv Ansanm vendosi të tërhiqej nga këto lagje, por, sipas Da Rin, ka disa mundësi. Mund të jetë se bandat kanë nevojë për njerëzit dhe armët e tyre në fronte të tjera, ose ndoshta po përpiqen të krijojnë një aleancë me grupet tjera për të rrëzuar qeverinë aktuale.
Nga ana tjetër, është shumë e mundur që ardhja e dronëve shpërthyes të komanduar nga forcat e armatosura të ketë ndërhyrë dhe prishur planet e tyre. “Cilido qoftë motivi i tyre i vërtetë për t’u tërhequr nga këto zona, ata po përpiqen ta shfrytëzojnë këtë moment për të fituar një farë besueshmërie te populli haitian. Po përhapin mesazhin se konflikti i tyre nuk është i drejtuar kundër civilëve”, tha Da Rin.

Por pavarësisht deklaratave të bandave, realiteti është shumë më i zymtë dhe brutal. Dhuna e ushtruar nga grupet e armatosura tashmë ka zhvendosur një numër rekord prej mbi 1.3 milion njerëzish, shumë prej të cilëve jetojnë në strehimore të rrënuara dhe të degraduara.

“Situata është e keqe, jashtëzakonisht e keqe”, tha Tom Fletcher, nënsekretari i përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara për çështjet humanitare dhe koordinimin e ndihmës emergjente.

Ai vizitoi kohët e fundit një strehimore ku ndodhen mijëra njerëz, të cilët jetojnë në kushte që nuk janë aspak të denja për qenie njerëzore.

“Thuajse të gjithë thanë të njëjtën gjë: ‘Duam të kthehemi në shtëpi, duam të rindërtojmë jetën tonë, por kemi tmerrësisht shumë frikë’”, tregoi ai. “Gratë dhe vajzat janë ato që vuajnë më shumë nga kjo dhunë e pamëshirshme”.

Sipas tij, vitin e kaluar është regjistruar një rritje tronditëse prej 500% në rastet e shkeljeve të rënda kundër fëmijëve, krahasuar me vitin 2023. Gjithashtu, në tremujorin e parë të këtij viti, ka pasur një rritje alarmante prej 700% në rekrutimin e fëmijëve nga grupet e armatosura.

Për më tepër, është raportuar një rritje shokuese prej 1000% në rastet e dhunës seksuale ndaj fëmijëve gjatë vitit të kaluar, si dhe një rritje prej 54% në vrasjet dhe ekzekutimet e verifikuara të fëmijëve vetëm në tremujorin e parë të këtij viti.

“Këto statistika janë thjesht të papranueshme, të pafalshme”, tha Fletcher.

Megjithatë, pavarësisht gjithë këtyre rreziqeve dhe dhunës, shumë haitianë po vazhdojnë të kthehen në lagje si Solino, të shtyrë nga dëshira e fortë për të rigjetur një copëz nga jeta e tyre e mëparshme.

“Është jashtëzakonisht e vështirë të qëndrosh në një kamp”, tha Stephanie Saint-Fleure, një nënë 39-vjeçare që planifikon të rikthehet në shtëpi. “Kanë kaluar muaj dhe muaj me poshtërime të pafundme. Mund ta imagjinoni të kesh tre fëmijë dhe të jetosh në një kamp ku vjen erë e keqe, ku nuk mund të flesh natën sepse rri zgjuar gjithë kohës, duke mbrojtur fëmijët e tu nga e keqja?”