Administrata e presidentit amerikan, Joe Biden, nuk e ka fshehur dëshirën për të krijuar një grup të madh të aleatëve të saj në “konkurrencën strategjike” kundër Kinës. Kjo qasje ka kuptim në Azi: Shumica e shteteve aziatike kanë arsye të mjaftueshme për t’u shqetësuar rreth përpjekjeve kineze për hegjemoni rajonale dhe SHBA-ja nuk mund t’i kundërvihet një përpjekjeje të tillë pa bashkëpunimin e gjerë me Japoninë, Australinë, Korenë e Jugut, Indinë dhe shtetet e tjera.
Në një analizë të gjatë, revista politike “Foreign Policy” shkruan se menaxhimi i këtyre marrëdhënieve në mënyrë të efektshme, do të kërkojë diplomaci të madhe amerikane, mirëpo në kontekstin aziatik interesi i përbashkët në balancimin e Kinës tashmë është i dukshëm.
Revista amerikane analizon se Joe Bideni do të donte që partnerët evropianë të SHBA-së të ishin pjesë e kësaj përpjekjeje, mirëpo kësaj here kazani është krejt ndryshe.
“Nuk po i referohemi marrëveshjes së fundit të mbrojtjes midis Australisë, Mbretërisë së Bashkuar dhe Shteteve të Bashkuara, e njohur si AUKUS, e cila pak ka të bëjë me përpjekjen evropiane për të balancuar Kinën dhe gjithçka ka të bëjë me dëshirën e Britanisë për të ruajtur atë që e quan marrëdhënie e veçantë me Amerikën dhe interesi i Canberras për të thelluar lidhjet e veta me Uashingtonin”, shkruan “Foreign Policy”.
“Ndjekja e udhëheqjes së Amerikës ka qenë një përgjigje e shpejtë për çdo kryeministër britanik që nga Winston Churchilli, por mbetet të shihet nëse Londra do të bëjë më shumë se një përpjekje simbolike në partneritetin e ri”, thuhet në analizën e revistës amerikane.
Për më tepër, duke lënë anash francezët, pakti AUKUS minoi përpjekjen për të sjellë Evropën në koalicionin e gjerë balancues kundër Kinës, që veçse ishte një betejë e vështirë për t’u fituar, vlerëson revista amerikane.
“Kjo nuk është një çështje e parëndësishme: Shumica e vendeve evropiane janë relativisht të pasura, kryesisht demokratike, aktorë të rëndësishëm ekonomikë brenda kontekstit të Bashkimit Evropian dhe të afta për të prodhuar armë të sofistikuara. Evropa gjithashtu ka në radhët e veta dy anëtarë të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara që kanë kapacitet bërthamor dhe më shumë se 500 milionë njerëz. Për këto dhe arsye të tjera, mënyra se si rreshtohen shtetet e Evropës mund të bëjë një ndryshim të rëndësishëm në ekuilibrin e përgjithshëm të fuqisë botërore”, shkruan “Foreign Policy”.
Pra a do ta balancojë Evropa Kinën apo jo?
“Mënyra më e mirë për të menduar për këtë është teoria e bilancit të kërcënimit. Teoria e bilancit të kërcënimit argumenton se shtetet zakonisht bëhen bashkë në mënyrë që të balancojnë kërcënimet më të mëdha me të cilat përballen. Niveli i kërcënimit, nga ana tjetër, është një kombinim i katër përbërësve të kërcënimit: fuqia e përgjithshme, afërsia gjeografike, aftësitë sulmuese dhe synimet e perceptuara”, vlerëson revista amerikane.
Gjërat e tjera janë të barabarta, shtetet e afërta me shumë fuqi ekonomike dhe ushtarake janë më kërcënuese sesa ato që janë larg dhe kështu kanë më shumë gjasa të nxisin shtetet fqinje që të bëjnë aleancë kundër tyre. Dhe përsëri, të gjitha gjërat janë të barabarta, shtetet me ushtri të mëdha, të orientuara në ofensivë janë më kërcënuese sesa shtetet që kanë aftësi modeste ushtarake ose forca të armatosura të krijuara më shumë për mbrojtjen territoriale sesa për parashikimin ose pushtimin e fuqisë.
Një shtet i gjykuar si më i dobët ka qëllime keqdashëse dhe mund të shihet si më kërcënues sesa një shtet i fuqishëm që është aktivisht miqësor ose të paktën kryesisht i kënaqur me status-quonë aktuale; nëse po, e para do të shkaktojë më shumë sjellje balancuese se kjo e fundit.
Perceptimet e kërcënimit mund të ndryshojnë me shpejtësi nëse një shtet me shumë potencial fuqie po rritet me shpejtësi, duke fituar aftësi ushtarake të përshtatshme për të sulmuar të tjerët dhe duke kërkuar hapur të rishikojë aranzhimet territoriale ose politike ekzistuese për të përfituar nga vetja në kurriz të të tjerëve.
“Për shkak se synimet mund të ndryshojnë shpejt dhe e ardhmja është gjithmonë e pasigurt, shtetet zakonisht mbrojnë bastet e tyre, duke u lidhur me të tjerët kundër rrezikut të sotëm, por duke mbajtur opsionet e tjera të hapura nëse ndryshon mjedisi i kërcënimit”, thuhet në analizën e “Foreign Policy”.
Nga pikëpamja e përparësisë së bilancit të teorisë së kërcënimit, tendencat aktuale në Azi janë të lehta për t’u kuptuar. Kina bashkëkohore po u bie kambanave për të katër komponentët e kërcënimit. Kjo është arsyeja pse fqinjët e saj aziatikë po lëvizin së bashku në mënyra të ndryshme dhe po kërkojnë bashkëpunim të ngushtë me Shtetet e Bashkuara të Amerikës.. Fuqia e Kinës është rritur në mënyrë dramatike gjatë katër dekadave dhe po e përkthen pasurinë e saj në rritje në një grup gjithnjë e më të fuqishëm të aftësive ushtarake. Nuk është për t’u habitur që shtetet aty pranë janë të alarmuara nga këto zhvillime, edhe pse të gjitha kanë përfituar nga rritja ekonomike kineze. Për më tepër, roli i forcave ushtarake të Kinës nuk është më i kufizuar në mbrojtjen e Kinës kontinentale nga sulmet e drejtpërdrejta dhe tani mund të përdoret për të projektuar fuqi kundër fqinjëve të saj të afërt dhe përfundimisht edhe më larg.
“Së fundmi, sjellja kineze në detet jugore dhe lindore dhe ndaj Tajvanit, adoptimi i diplomacisë luftarake dhe pretendimet e përsëritura të presidentit Xi Jinping për ta bërë këtë epokë “shekull kinez” kanë ngritur shqetësime legjitime në lidhje me Kinën në synimet afatgjata. Duke pasur parasysh të gjitha, sjellja e balancuar në Azi (dhe Shtetet e Bashkuara) nuk është aspak befasuese”, vlerëson “Foreign Policy”.
Por çfarë ndodh me Evropën?
Nga njëra anë, fuqia në rritje e Kinës dhe tendenca e saj për ta përdorur atë fuqi për të ndëshkuar vendet e tjera edhe për shkeljet më të vogla, i ka zhvendosur qëndrimet evropiane në një drejtim të mprehtë negativ. Njëzet vjet më parë, qëndrimet evropiane ndaj Kinës ishin kryesisht pozitive; sot, pjesa e popullsisë me një qëndrim jo të mirë ndaj Kinës ka arritur në 63 për qind në Spanjë, 85 për qind në Suedi, 70 për qind në Francë dhe 71 për qind në Gjermani.
Stili diplomatik konfrontues i Kinës dhe përpjekjet e saj për të imponuar kulturën kineze duke “riedukuar” miliona ujgurë myslimanë, kanë pasur ndikim edhe në Evropë. Këto dimensione të kërcënimit - rritja e fuqisë dhe perceptimet në rritje se Kina është një fuqi revizioniste që nuk luan mirë - kanë bërë që shumë qeveri evropiane të kenë një pikëpamje të ftohtë sa i përket rolit në rritje të Kinës në skenën botërore.
“Në rrugën përpara, një dëshirë e përbashkët për të mbajtur Kinën të shqetësuar, jotolerante dhe me zemërim të shpejtë nga ushtrimi i ndikimit më të madh mbi parimet kryesore të rendit botëror ka të ngjarë të inkurajojë shumicën e Evropës (dhe veçanërisht aleatët më të afërt të Amerikës atje) që të rreshtohen me Washingtonin, të paktën për çështje të tilla si tregtia ose të drejtat themelore të njeriut”, shkruan revista e njohur amerikane “Foreign Policy”.
Mirëpo nga ana tjetër, Evropa është shumë larg nga Kina dhe Pekini nuk paraqet asnjë kërcënim për integritetin territorial të ndonjë shteti evropian ose për elementet e tjera të sigurisë së tyre kombëtare.
“Kina nuk do të pushtojë Evropën, ta sulmojë atë me armë bërthamore ose të sponsorizojë sulme terroriste në shkallë të gjerë. Edhe një marinë kineze shumë më e fuqishme nuk do të lundrojë përgjatë botës dhe do të përpiqet të vendosë një bllokadë. As Kina nuk do të dërgojë miliona refugjatë në kufijtë e Evropës. Pra, kundër kujt duhet vendosur Evropa?”, vlerëson revista.
Historikisht, koalicionet balancuese në Evropë janë formuar për të ndaluar një fuqi të vetme evropiane që të sundojë mbi të tjerat dhe të vendoset si hegjemon kontinental. Mendoni për koalicionet që përfundimisht mposhtën Francën e Napoleonit ose Gjermaninë e Wilhelmit dhe të nazistëve, ose aleancën e NATO-s që përmbante dhe përfundimisht e tejkaloi perandorinë sovjetike. Dikush mund të imagjinojë se një koalicion i ngjashëm që po formohej ishte një Rusi potencialisht hegjemonike, që do të rishfaqet (ose, edhe më e pabesueshme, një Gjermani ose Francë e ringjallur), por perspektiva të tilla janë jashtëzakonisht të largëta.
“Në të vërtetë, për të thënë se ndarjet brenda Evropës pengojnë ‘autonominë strategjike’ evropiane, kjo bëhet sepse nuk ka një kërcënim hegjemonik për Evropën, dhe të gjithë e dinë këtë. Për të ardhmen e parashikueshme, perspektiva e hegjemonisë kineze mbi Evropën i afrohet së pamundurës”, shkruan revista “Foreign Policy”.
Nëse kjo është e vërtetë, atëherë pse do të ishte në interesin e Evropës (ose Francës, Gjermanisë, Britanisë e Spanjës, etj.) të mbanin anë në një garë ushtarake me Kinën? Mendoni atë që tha ministri francez i Financave, Bruno Le Maire: “Shtetet e Bashkuara duan të përballen me Kinën. Bashkimi Evropian dëshiron të angazhojë Kinën”. Ai shtoi se çështja kryesore për Evropën është të bëhet “e pavarur nga Shtetet e Bashkuara që të jetë në gjendje të mbrojë interesat e veta, qofshin ato ekonomike apo strategjike”.
Edhe tani, shumica e vendeve hezitojnë të rrezikojnë lidhjet e tyre ekonomike me Kinën - pjesa e së cilës në eksportet gjermane është rritur nga vetëm 1.6 për qind në vitin 2000 në më shumë se 7 për qind në vitin 2018, ndërsa pjesa e Amerikës ra nga 10.3 për qind në 8.7 për qind për të njëjtat periudha - duke krijuar një stimul tjetër për të balancuar Kinën.
“Pavarësisht nga këto pengesa, disa vende evropiane mund të jenë akoma të gatshme të balancojnë Kinën për arsye të tjera. Ato mund ta bëjnë këtë, sepse kanë interesat e tyre në Azi. Për shembull, Franca ka zotërime të gjera detare dhe më shumë se një milion shtetas të vet në Paqësor, megjithëse dyshohet se Franca metropolitane mund të mbrojë pronat e saj të largëta kundër një agresori të vendosur. Ose, siç kemi thënë më parë, Evropa mund të bashkohet me një koalicion balancues të udhëhequr nga SHBA-ja, sepse e kuptoi që amerikanët nuk do të vazhdojnë t’i mbrojnë ata nëse zgjedhin neutralitetin ndaj Kinës. Por në këtë skenar Evropa do të bënte vetëm minimumin e nevojshëm për të qetësuar opinionin amerikan, dhe supozimi është se nuk do të arrijë shumë me këtë”, vlerëson revista amerikane.
© KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.
