“Nuk ishte e mundur të kthehej vendi në një demokraci moderne, por diplomacia krijuese dhe forca mund të kishin kapërcyer terrorizmin”.
Marrja e Afganistanit nga talebanët përqendron shqetësimin e menjëhershëm në nxjerrjen e dhjetëra mijëra amerikanëve, aleatëve dhe afganëve të bllokuar në të gjithë vendin. Shpëtimi i tyre duhet të jetë përparësia jonë urgjente. Shqetësimi më themelor, megjithatë, është se si Amerika u vendos të tërhiqej në një vendim të marrë pa shumë paralajmërim ose konsultim me aleatët ose njerëzit më të përfshirë drejtpërdrejt në 20 vjet sakrificë. Dhe pse sfida themelore në Afganistan është konceptuar dhe paraqitur para publikut si një zgjedhje midis kontrollit të plotë të Afganistanit ose tërheqjes së plotë.
Një çështje themelore ka shtyrë përpjekjet tona kundër kryengritjes nga Vietnami në Irak për më shumë se një brez. Kur Shtetet e Bashkuara rrezikojnë jetën e ushtrisë së tyre, rrezikojnë prestigjin dhe përfshijnë vende të tjera, duhet ta bëjnë këtë në bazë të një kombinimi të objektivave strategjikë dhe politikë. Strategjike, për të bërë të qartë rrethanat për të cilat luftojmë; politike, për të përcaktuar kuadrin qeverisës për të ruajtur rezultatin si brenda vendit në fjalë ashtu edhe ndërkombëtarisht.
Shtetet e Bashkuara janë copëtuar në përpjekjet e saj kundër kryengritëseve për shkak të pamundësisë së saj për të përcaktuar qëllimet e arritshme dhe për t'i lidhur ato në një mënyrë të qëndrueshme nga procesi politik amerikan. Objektivat ushtarake kanë qenë shumë absolute dhe të paarritshme dhe ato politike shumë abstrakte dhe të pakapshme. Dështimi për t'i lidhur ato me njëri-tjetrin e ka përfshirë Amerikën në konflikte pa pika përfundimtare të përcaktueshme dhe na ka bërë që brenda vendit të shpërndajmë qëllimin e unifikuar në një moçal të polemikave të brendshme.
Ne hymë në Afganistan mes mbështetjes së gjerë publike në përgjigje të sulmit të al-Kaedës ndaj Amerikës të nisur nga Afganistani i kontrolluar nga talebanët. Fushata fillestare ushtarake mbizotëroi me një efektivitet të madh. Talebanët mbijetuan kryesisht në vendet e shenjta pakistaneze, nga të cilat kryen kryengritje në Afganistan me ndihmën e disa autoriteteve pakistaneze.
Por ndërsa talebanët po iknin nga vendi, ne humbëm fokusin strategjik. Ne u bindëm se përfundimisht rivendosja e bazave terroriste mund të parandalohej vetëm duke e transformuar Afganistanin në një shtet modern me institucione demokratike dhe një qeveri që sundonte në mënyrë kushtetuese. Një ndërmarrje e tillë nuk mund të ketë një afat kohor të pajtueshëm me proceset politike amerikane. Në vitin 2010, në një artikull në përgjigje të shtimit të trupave, unë paralajmërova kundër një procesi kaq të zgjatur dhe të mundimshëm, saqë të kthejë edhe afganët jo-xhihadistë kundër gjithë kësaj përpjekje.
Për Afganistanin nuk ka qenë kurrë një shtet modern. Shtetësia presupozon një ndjenjë të detyrimit të përbashkët dhe centralizimit të autoritetit. Toka afgane, e pasur me shumë elementë, i mungojnë këto. Ndërtimi i një shteti demokratik modern në Afganistan ku dekreti i qeverisë shkon në mënyrë të njëtrajtshme në të gjithë vendin nënkupton një afat kohor prej shumë vitesh, vërtet dekadash; kjo shkon kundër esencës gjeografike dhe etnoreligjioze të vendit. Ishte pikërisht fraktiviteti, paarritshmëria dhe mungesa e autoritetit qendror të Afganistanit që e bëri atë një bazë tërheqëse për rrjetet terroriste në radhë të parë.
Megjithëse një njësi e veçantë afgane mund të datohet në shekullin e 18-të, popujt përbërës të saj i kanë rezistuar gjithmonë ashpër centralizimit. Konsolidimi politik dhe veçanërisht ushtarak në Afganistan ka vazhduar përgjatë vijave etnike dhe klanore, në një strukturë kryesisht feudale, ku ndërmjetësit vendimtarë të fuqisë janë organizatorët e forcave të mbrojtjes klanore. Zakonisht në konflikt të fshehtë me njëri-tjetrin, këta komandantë lufte bashkohen në koalicione të gjera kryesisht kur ndonjë forcë e jashtme - si ushtria britanike që pushtoi në vitin 1839 dhe forcat e armatosura sovjetike që pushtuan Afganistanin në 1979 - kërkon të imponojë centralizimin dhe koherencën.
Si tërheqja katastrofike britanike nga Kabuli në 1842, në të cilën vetëm një evropian i shpëtoi vdekjes ose robërisë, ashtu edhe tërheqja e rëndësishme sovjetike nga Afganistani në 1989 u shkaktuan nga një mobilizim i tillë i përkohshëm midis klaneve. Argumenti bashkëkohor se populli afgan nuk është i gatshëm të luftojë për veten e tij nuk mbështetet nga historia. Ata kanë qenë luftëtarë të egër për klanet e tyre dhe për autonominë fisnore.
Me kalimin e kohës, lufta mori karakteristikat e pakufizuara të fushatave të mëparshme kundër kryengritjes, në të cilat mbështetja e brendshme amerikane u dobësua gradualisht me kalimin e kohës. Shkatërrimi i bazave të talebanëve u arrit në thelb. Por ndërtimi i kombit në një vend të shkatërruar nga lufta thithi forca të konsiderueshme ushtarake. Talebanët mund të përmbahen, por jo të eliminohen. Dhe futja e formave të panjohura të qeverisjes dobësoi angazhimin politik dhe rriti korrupsionin tashmë të përhapur atje.
Afganistani në këtë mënyrë përsëriti modelet e mëparshme të polemikave të brendshme amerikane. Atë që kundër-kryengritësit e përcaktuan si përparim, ajo politike e trajtoi si katastrofë. Të dy grupet tentuan të paralizonin njëri-tjetrin gjatë administrimeve të njëpasnjëshme të të dyja palëve. Një shembull është vendimi i vitit 2009 për të rritur trupat në Afganistan me një njoftim të njëkohshëm se ata do të fillojnë të tërhiqen në 18 muaj.
Ajo që ishte lënë pas dore ishte një alternativë e imagjinueshme duke kombinuar objektiva të arritshëm. Kundër kryengritja mund të ishte reduktuar në përmbajtje, në vend të shkatërrimit të talebanëve. Dhe kursi politiko-diplomatik mund të ketë eksploruar një nga aspektet e veçanta të realitetit afgan: që fqinjët e vendit, edhe kur janë kundërshtarë me njëri-tjetrin dhe herë pas here ndaj nesh, ndihen të kërcënuar thellë nga potenciali terrorist i Afganistanit.
A do të ishte e mundur të bashkërendoheshin disa përpjekje të zakonshme kundër kryengritjes? Sigurisht, India, Kina, Rusia dhe Pakistani shpesh kanë interesa të ndryshme. Një diplomaci krijuese mund të ketë distiluar masa të përbashkëta për kapërcimin e terrorizmit në Afganistan. Kjo strategji është se si Britania mbrojti qasjet tokësore ndaj Indisë në të gjithë Lindjen e Mesme për një shekull pa baza të përhershme, por gatishmëri të përhershme për të mbrojtur interesat e saj, së bashku me përkrahësit rajonalë ad hoc.
Por kjo alternativë nuk u hulumtua kurrë. Duke bërë fushatë kundër luftës, presidentët Donald Trump dhe Joe Biden ndërmorën negociata paqeje me talebanët për shfarosjen e të cilëve ne ishim angazhuar dhe nxitëm aleatët të ndihmonin, 20 vjet më parë. Këto tani kanë arritur kulmin në atë që përbën tërheqjen e pakushtëzuar amerikane nga administrata e Bidenit.
Përshkrimi i evolucionit nuk eleminon ngurtësinë dhe, mbi të gjitha, papriturin e vendimit të tërheqjes. Amerika nuk mund t'i shpëtojë të qenit një komponent kryesor i rendit ndërkombëtar për shkak të kapaciteteve dhe vlerave të saj historike. Nuk mund ta shmangë atë duke u tërhequr. Mënyra për të luftuar, kufizuar dhe kapërcyer terrorizmin e zgjeruar dhe mbështetur nga vendet me një teknologji vetë-zmadhuese dhe gjithnjë e më të sofistikuar do të mbetet një sfidë globale. Duhet t'i rezistohet interesave strategjike kombëtare së bashku me cilindo strukturë ndërkombëtare që ne jemi në gjendje të krijojmë me një diplomaci proporcionale.
Ne duhet të pranojmë se asnjë lëvizje strategjike dramatike nuk është e disponueshme në të ardhmen e afërt për të kompensuar këtë prapësim të vetëshkaktuar, siç është marrja e angazhimeve të reja formale në rajone të tjera. Nxitimi amerikan do të përkeqësonte zhgënjimin midis aleatëve, do të inkurajonte kundërshtarët dhe do të mbillte konfuzion midis vëzhguesve.
Administrata e Biden është ende në fazat e hershme. Administrata duhet të ketë mundësinë për të zhvilluar dhe mbajtur një strategji gjithëpërfshirëse të pajtueshme me nevojat vendore dhe ndërkombëtare. Demokracitë evoluojnë në një konflikt fraksionesh. Ato arrijnë madhështinë me pajtimet e tyre.
Autor: Henry Kissinger, ish-sekretar amerikan i Shtetit dhe këshilltar i Sigurisë Kombëtare
