Intervista e dhënë për Rubikon me Adriatik Kelmendin nga ministri i Jashtëm i Malit të Zi, Srdjan Darmanoviq.
Mali i Zi nuk lëkundet nga qëndrimet e tyre karshi marrëveshjes së demarkacionit. Ata vazhdojnë të besojnë se nëse jo tash, atëherë në një kohë të caktuar, institucionet kosovare do ta ratifikojnë atë marrëveshje.
Ministri i Jashtëm i Malit të Zi, në një intervistë për Rubikon të KTV-së, vlerësoi punën e dy komisioneve, atij shtetëror dhe ndërkombëtar.
Ministri malazez theksoi se fillimisht presin ratifikimin e marrëveshjes në parlamentin kosovar, ndërsa në rast të dëshmive të reja, të dy shtetet mund të negociojnë tutje.
Gjykata e Arbitrazhit nuk është opsion për Malin e Zi. Darmanoviq tha se për këtë duhet të ekzistojë vullneti i dy palëve, çka në këtë rast ai i Malit të Zi mungon.
Ministër Darmanoviq, faleminderit për këtë mundësi. Kosova dhe Mali i Zi deri tash kishin raporte të jashtëzakonshme, andaj a mundet kjo çështja e demarkacionit t’i dëmtojë ato?
–Besoj se jo, meqë ne kemi pikëpamje të ngjashme ndaj të ardhmes së rajonit dhe kemi qëllime të njëjta. Mali i Zi tashmë është anëtar i NATO-s dhe i është afruar anëtarësimit në BE e Kosova është në rrugë të njëjtë. Çështja e demarkacionit mund të pengojë zgjidhjen e vetëm asaj çështjeje, por raportet tona janë shumë të mira. Ne e kemi nënshkruar bashkërisht në Vjenë në vitin 2015 atë marrëveshje për demarkacionin, e që në emër të Kosovës e nënshkroi presidenti aktual Hashim Thaçi, më vonë atë marrëveshje e ratifikuam në Parlamentin tonë dhe presim që kur të jetë e mundur e njëjta të ratifikohet edhe në Kosovë, sepse ajo u nënshkrua në përputhje me të drejtën ndërkombëtare, me standarde e zakone të mira dhe besim të ndërsjellë. Andaj, besojmë se ky trend do të vazhdojë. Jemi të vetëdijshëm se për momentin ka pengesa që nuk ka shumicë prej 2/3 për diçka të këtillë, por ne me durim mund të presim që në institucionet kosovare të krijohen këto kushte, demokracia është e komplikuar dhe nganjëherë kërkon edhe komplikimin e shumicës. Sidoqoftë, ndoshta kjo nuk është kështu sot, por s’do të thotë që s’mund të jetë edhe nesër.
–Siç e thatë ne në Kosovë nuk e kemi shumicën prej 2/3 që duhet për miratimin e marrëveshjes, por nëse ende s’e kemi këtë përkrahje, a ka ndonjë mundësi tjetër për të cilën Podgorica e Prishtina mund të merren vesh.
–Ne pjesën tonë e kemi mbaruar, meqë në marrëveshje ndërkombëtare këto çështje shkojnë ashtu-kështu që demarkacioni tashmë ka mbetur çështje e brendshme e Kosovës. Parlamenti i Malit të Zi asnjëherë në jetë nuk ka zhvleftësuar një marrëveshje të arritur ndërkombëtare, kështu që kjo s’do të ndodhë as tani. Ne jemi të gatshëm të presim, sepse besojmë në kapacitetin demokratik të institucioneve kosovare dhe nuk kemi kurrfarë interesi që të shkaktojmë kurrfarë presioni lidhur me këtë. Përkundrazi, me fqinjët duhet pasur raporte sa më të mira, sidomos kur ndajmë aspektin e njëjtë ndaj të ardhmes së rajonit dhe besoj se kështu do të ndodhë edhe në këtë rast. Zgjidhje dytësore vërtet nuk ka, sepse marrëveshja e përmendur është nënshkruar në bazë të ish-kufirit administrativ brenda SFRJ-së dhe përfundimit të Komisionit për demarkacion dhe askujt s’i kishte shkuar ndërmend që brenda kësaj të ndryshojë ose manipulojë diçka. Ky është njëfarë versioni shtesë tani në fuqi në Kosovë dhe besojmë se ajo është motivuar nga betejat e brendshme politike atje dhe në fund ashtu edhe do të zgjidhet. Andaj nuk duam që të komplikojmë situatën.
–Atëherë nuk ka hapësirë për negociata të reja, ekspertë të rinj ose të huaj që do të mund të analizojnë këtë.
–Tashmë i kishim dy komisione ndërkombëtare, prej të cilave njërën e kishte formuar ish-presidentja Atifete Jahjaga, e konfirmuar nga partnerët evropianë dhe u përkrahur nga administrata amerikane e Mali i Zi, vetëm ndoqi marrëveshjen e arritur, sepse ishte logjike dhe e pranueshme nga të dyja palët, andaj mendoj se këtë pyetje tani duhet shtruar në Kosovë dhe për ne kjo punë mbaroi. Është thjesht e thënë disa herë dhe zor se mund të kthehemi më te kjo.
–Por, ekspertë të ndryshëm në Kosovë shpesh kanë paraqitur harta të reja në të cilat shihej se Çakorri dhe Bjelluha janë brenda Kosovës, madje edhe harta të Malit të Zi, Serbisë e Kroacisë. Si e konsideroni ju faktin se kemi disa versione të hartave, ku diku Çakorri është i Malit të Zi e diku i Kosovës?
–Unë jam i sigurt që komisionet që kanë punuar në këtë, përfshirë edhe ekspertë nga të dyja palët, Kosova e Mali i Zi, e kanë parë këtë mirë dhe askush nuk deshi të dëmtojë askënd, andaj them se duhet qëndruar kësaj. Këto arsye janë ato që dolën jo edhe aq nga vetë hartat, sepse ka të ndryshime, por për arsye tjera, fillimisht ato të brendshme në Kosovë dhe thjesht ne kemi ndjekur vetëm atë që ishte përfundimi i Komisionit të Badinterit dhe kufijve në ish-Jugosllavi. Me këta kufij jetuam gjatë dhe s’kishte telashe besoj se s’do të ketë as tani.
–Po, por atëherë ishte një shtet, ishte Jugosllavia dhe nuk shikohej kush është në anën tjetër të kufirit, e tani janë dy shtete.
–Po, por thjesht, edhe ish-Qeveria dhe presidenti aktual dhe ai ish dhe shumë pjesë të Qeverisë kosovare nuk kanë problem me këtë marrëveshje. E, që në Mal të Zi tashmë është ratifikuar. Kështu që prapë e përsëris, kjo më s’është çështje e jona, sepse puna jonë këtu mbaroi dhe në trafikun ndërkombëtar edhe në të drejtën vendore mendoj se këtë çështje duhet zgjedhur fillimisht në institucionet kosovare kur kësaj t’i vjen koha dhe të ketë vullnet politik.
–Thoni pra se për Malin e Zi kjo çështje ka mbaruar?
–Po.
–Kemi ne edhe Komisionin e ri që tani do të përpilojë një raport të ri nëse do të ketë dëshmi të reja se demarkacioni s’është siç duhet. A mund të bëhet diçka nga ana e Malit të Zi.
–Ai Komision nuk është ndërkombëtar dhe është pjesë e temave të brendshme kosovare lidhur me këtë temë. Dhe ne vërtet nuk shohim hapësirë që të kthehemi në këtë çështje prapë thjesht institucionet kosovare duhet ta kryejnë punën e vet njëjtë sikurse ne në përputhje me bashkëpunim të mirë të ndërsjellë dhe besim, kur marrëveshja të ratifikohet edhe në Kosovë natyrisht mund të hetojmë se çfarë është mirë për të dyja vendet nëse ka diçka, por natyrisht duhet t’u përmbahemi marrëveshjeve ndërkombëtare që kemi nënshkruar. ‘Pacta sunt servanda’ (lat. Marrëveshjet duhet respektuar) është një prej rregullave kryesore të së drejtës ndërkombëtare dhe raporteve të mira ndërkombëtare dhe besoj se kështu duhet të përfundojë. Ky është qëndrimi ynë i njohur dhe qëndrim që ka përkrahje të BE-së dhe SHBA-së, andaj nuk shoh që ka arsye të reja përse do të duhej ndryshuar këtë qëndrim.
–Por, ju po pajtoheni nëse në Parlamentin e Kosovës ratifikohet ky dokument, pastaj kemi edhe dëshmi të reja atëherë edhe Podgorica edhe Prishtina mund të merren vesh se si të veprohet, por fillimisht duhet të ratifikohet.
–Kjo pastaj është situatë e re, në të cilën dy shtetet mund të negociojnë, por duhet t’i përmbahemi asaj që nënshkruam e çfarë mund të ndodhë më pas mund të supozoj. Por, shtete mike mund të merren vesh për gjithçka
–Po çfarë nëse nuk ratifikohet në Parlamentin e Kosovës, nëse s’ka dy të tretat dhe nuk votohet. Kryeministri Haradinaj ka thënë disa herë se marrëveshja aktuale është ndërkombëtare dhe duhet të miratohet nga të dyja parlamentet. Nëse ai malazez e ka ratifikuar e ai i Kosovës jo, çfarë do të ndodhë?
–Asgjë e tmerrshme. Ne do të jemi miq e partner të mirë, pavarësisht se për momentin e kemi çështjen e demarkacionit të papërfunduar. Ajo ndoshta do të përfundojë në ndonjë kohë tjetër, Kosova i ka institucionet e veta demokratike, vendimi mund edhe të ndryshojë dhe nuk ekziston kurrfarë ngute apo presioni nga ana jonë, kështu që ne mund të jetojmë me këtë, sepse asgjë dramatike s’do të ndodhë, kemi bashkëpunim, kështu që e gjithë kjo është pjesë përbërëse e procedurave demokratike. Në demokraci nuk ka gjithmonë zgjidhje aktuale dhe urgjente demokracia është procedurë e cila nganjëherë është më e komplikuar dhe për të cilën duhet kohë.
–A mund ta thërrasim në ndihmë për këtë arbitrazhin ndërkombëtar?
–Por, tashmë kishim diçka të këtillë. I kishim komisionet ndërkombëtare jo një, por dy. Arbitrazhi ekziston diku ku ndonjë rast nuk është i zgjidhur. E ne këtë e kemi zgjidhur, kështu që nuk them se kemi nevojë për këtë e për arbitrazh gjithmonë nevojiten dy e në këtë rast nga ana jonë mendojmë se nuk është rruga që duhet shkuar, rruga është t’i përmbahemi marrëveshjes së nënshkruar.
–Sepse aktualisht qëndrimi i kryeministrit Haradinaj është që kjo të shkojë në Parlament të mos votohet dhe të shkohet në arbitrazhin ndërkombëtar.
–Nuk kam asgjë kundër këtij qëndrimi, meqë është qëndrim i kryeministrit të një vendi, por nuk është qëndrim i Malit të Zi, e në arbitrazh duhet të shkojnë dy subjekte, e jo një, kështu që mendoj se ky qëndrim nuk e paraqet realitetin aktual. Nuk mundem në asnjë mënyrë të përzihem në vendimet e institucioneve në Kosovë, ai është shtet sovran kështu që me çfarë shpejtësie kjo çështje do të përfundojë, kjo është çështje e institucioneve kosovare. Ne besojmë se do të vijë koha kur Parlamenti në Kosovë në ndonjë debat do të përfundojë se megjithatë është më mirë edhe për Kosovën edhe raportet tona dhe stabilitetin në rajon që kjo të përfundojë ashtu siç ka filluar.
–Ju këtë porosi ia përcollët edhe ministrit tonë të Jashtëm kur ishte në Podgoricë.
–Ashtu është, kishim bisedë të mirë.
–Mund të ketë ndonjë takim mes kryeministrit kosovar dhe atij malazez që edhe njëherë të shohin nëse mund të ketë zgjidhje dytësore.
–Politikanët tanë takohen në takime të ndryshme rajonale dhe ndërkombëtare dhe unë s’mund të supozoj se çfarë mund të ndodhë nga kjo supozoj se takime e bisedime do të ketë ende, por besoj se kjo është njëfarë kornize për zgjidhjen e kësaj teme për të cilën folëm.
–Çfarë janë raportet mes Malit të Zi dhe shqiptarëve që jetojnë këtu?
–Shumë të mira. Ne kemi më duket ligje të zgjidhura të mira sa iu përket minoriteteve, por edhe pozitën e tyre në vend, kështu që kjo pasqyrohet edhe në jetën tonë politike. Kemi pjesëmarrje të madhe të politikanëve dhe shoqërisë shqiptare në politikën tonë dhe së fundi në Tuzi u bë komunë në vete me kërkesë të tyre si një shembull i mirë.
–Por, kjo çështje përfundon vetëm vitin e ardhshëm?
–Po, por ajo gjë ka përfunduar politikisht. Pastaj kemi pjesëmarrje të partive shqiptare në secilën qeveri të Malit të Zi sipas rregullave përfaqësuesi shqiptar është ministër për të Drejtat e Pakicave dhe Njeriut sikurse është rasti edhe në këtë qeveri po ashtu. Kemi të ashtuquajtur klauzolën për diskriminim pozitiv në zgjedhjet parlamentare, kështu që partitë e pakicave arrijnë në Parlament me regjistrim shumë më të ulët se që është rasti me partitë tjera nëse nuk e kalojnë regjistrimin e zakonshëm prej 3 për qind.
–Mirëpo ka edhe kritika edhe rreth kësaj, meqë për shqiptarët ekziston regjistrimi prej 3 për qind, kështu që në zgjedhjet e fundit kishin edhe kanë një përfaqësues. A mund të ulej ai regjistrim?
–Jo ai nuk është 3 për qind, është vetëm në start e nëse nuk kalohet atëherë ai ulet akoma më shumë. Dhe pas kësaj regjistrimi bie në fakt nën 1 për qind. Kështu që, çështja e suksesit apo jo është e partive se si do të kalojnë. Nganjëherë fitohet një e nganjëherë më shumë vende
–Dikur ishin 4 deputetë.
–Ishin dikur e më pas në këtë pjesë u futën edhe partitë boshnjake, pakica kroate e të tjera. Por, në bazë të një sistemi garues në zgjedhje ata fitojnë më pak apo më shumë varësisht nga suksesi. Ekzistojnë edhe të drejtat tjera që janë të garantuara fillimisht në sistemin e arsimit që s’do të thotë se të drejtat e pakicave nuk mund të përmirësohen. Gjithmonë mund të përmirësohen. Dhe, natyrisht ka edhe kritika që vijnë nga përfaqësuesit e pakicave, dhe ato kritika gjithmonë duhet marrë parasysh dhe Mali i Zi përpiqej që në sistemin e vet politik e shoqëror të përfshijë këto të drejta në masë sa më të madhe dhe shpresoj se ia dolëm në këtë shumë. –Por, shqiptarët në Mal të Zi janë rreth 5 për qind.
–Ose më shumë.
–Por përfaqësohen në institucione dhe administratën publike vetëm rreth 1 për qind. Si mund të ndryshojë kjo? Kjo është pesë herë më pak.
–Po, por Mali i Zi është demokraci qytetare, jo etnike, andaj vështirë se mund të llogaritet që përfaqësuesit në administratë e paraqesin përqindjen e banorëve, sepse atëherë kishim lloj tjetër të shoqërisë sesa këtë që kemi tani. Do të kishim një lloj etno-demokracie ku përfaqësuesit e popujve të caktuar do të merreshin vesh vetëm për ndarjen e pushtetit. E, Mali i Zi në vend të kësaj me Kushtetutën e vet është themeluar si shtet qytetar dhe nivel të lartë të mbrojtjes të të drejtave të pakicës, kështu që kjo përqindje sigurt kurrë s’do të jetë ideale e të gjitha grupet tona etnike pohojnë se janë të nën-përfaqësuar që kanë probleme me përfaqësim e tek ne në zgjedhje megjithatë garojnë partitë e jo komunitetet etnike.
–Por, edhe në shërbime të ndryshme që paguhen nga buxheti i shtetit ka vetëm 1 për qind të shqiptarëve.
–Atëherë, cila është esenca e kësaj pyetjeje. Partitë e pakicave zakonisht nuk llogarisin në përfaqësuesit e tyre legjitimë në ata shqiptarë, boshnjakë e kroatë, të cilët janë në ndonjë parti tjetër, të cilët nuk janë në parti multietnike ose parti qytetare që unë nuk i nënvlerësoj partitë etnike e të pakicave, sepse ato në një periudhë të caktuar të historisë moderne malazeze luajtën rol të jashtëzakonshëm të faktorit të stabilitetit në vendin tonë. Dhe, për këtë rol Mali i Zi duhet të jetë gjithmonë mirënjohës. Mali i Zi është shtet i të gjithë neve, sepse nuk jemi vetëm ne në shtet ku dikush është pronar më shumë e dikush më pak. Këtu të gjithë janë popuj autoktonë, por përfaqësues të pakicës boshnjake e kroate e shohin angazhimin e vet politik në partitë që janë si DPS, SDP, Partinë Liberale, Demokratët e të tjera. Kështu që duhet marrë parasysh edhe këtë pjesë. E atëherë përqindja rritet.
–Atëherë ju pohoni se nuk është vetëm 1 për qind, është më e madhe?
–Mendoj se de facto është më e madhe, por edhe po të mos ishte është shumë e vështirë në demokraci qytetare të pasqyrohet përbërja etnike e banorëve në organet shtetërore. Të themi për shembull, unë dikur isha dekan i fakultetit të Shkencave Politike dhe ne gjithmonë kishim kuotë të caktuar për studentët e pakicave në rast se nuk do të kishte sukses të mjaftueshëm në provimet pranuese kur pranoheshin dhe ajo kuotë kishte rëndësinë e vet, por kurrë s’keni mundur të thoni se pikërisht kjo kuotë është e saktë bazuar në numrin e banorëve sepse ashtu çdo garë humbiste kuptimin.
Ministër Darmanoviq, Mali i Zi ka hyrë tashmë në vitin e 11-të të pavarësisë, si e shihni sot Malin e Zi në botë?
–Sa i përket pozitës sonë të politikës së jashtme mendoj se në nivel global duhet të jemi shumë të kënaqur. Kur qytetarët tanë vendosnin për pavarësi në referendum të gjithë votuesit që e përkrahën pavarësinë e dinin se nëse kjo ndodh që Mali i zi kur të vjen koha do të bëhej shtet anëtar i NATO-s dhe BE-së. Sepse këto ishin qëllime të deklaruara të lëvizjes së atëhershme për pavarësi dhe këto dy qëllime madhore të politikës së jashtme u shënuan në deklaratën e pavarësisë së Malit të Zi. Shtylla shtesë e politikës së jashtme malazeze janë raportet e jashtëzakonshme me fqinj, me shtete në rajon, por kjo është diçka që duhet të arrini me shumë punë, sidomos me institucione tjera. Ne hymë në NATO pas 11 vjetësh pas pavarësisë. Saktë. Dikush do të thoshte se kjo është gjatë, por në epokë historike kjo është periudhë shumë e shkurtër, sidomos për një shtet de facto të ri, që pavarësinë e vet e riktheu pas më shumë se 80 vjet! Kjo arritje është edhe më e madhe sepse ne duhej të negocionim për anëtarësim në NATO dhe të luftonim krejtësisht vetëm. Është shumë më e lehtë kur hynë në një klub kaq të madh si një grup i shteteve sidomos nëse ato shtete janë ato që ecin përpara. Ne nuk e kishim këtë privilegj. Ne shpresonim se ndoshta disa shtete tona fqinje do të ishin në këtë grup po ja që nuk ndodhi, andaj këtë rrugë duhej ta shkelnim vetë. Dhe, krahas kësaj, ishim në fazën e fundit në mënyrë dramatike nga një fuqi e madhe e cila kundërshton zgjerimin e NATO-s në Ballkanin Perëndimor. Pavarësisht kësaj, ne jemi shteti i 29-të anëtar dhe besojmë se kjo i kontribuon edhe sigurisë sonë dhe asaj në rajon, dhe me këtë Mali i Zi u bë pjesë e botës perëndimore edhe institucionalisht për hërë të parë në historinë e saj. Ne natyrisht kishim disa drejtime perëndimore ose lidhje me perëndim edhe më herët, por në shekullin XIX njëri prej udhëheqësve tanë e pagoi me jetë këtë rrugë, ai është i vetmi udhëheqës malazez ndaj të cilit u krye atentat e Mali i Zi disi më së afërti ishte me perëndimin gjatë komunizmit, sepse Tito ishte pjesë e shteteve të Painkuadruara dhe nuk kishim rënë nën dominimin sovjetik. Dhe, si shtet i Painkuadruar kishim raporte të mira me shtetet perëndimore dhe njerëzit në Jugosllavi në pjesë të madhe jetonin në mënyrën perëndimore dhe gjenerata ime dëgjonte rok muzikë mund të lexonte libra në anglisht shikonin filma hollivudianë, dhe këtu në Mal të Zi i kishim të gjitha kanalet e televizioneve italiane dhe Jugosllavia ishte shtet mjaft i hapur, por kjo s’ishte shkuarje institucionale ndaj perëndimit dhe drejtimit të civilizimit të vlerave perëndimore. Kështu që tani ne jemi jo vetëm pjesë e aleancës më të madhe perëndimore ushtarake që ekzistoi, por jemi edhe pjesë e bashkësive të demokracisë, sepse NATO është edhe kjo. Qëllimi i dytë i politikës sonë të jashtme është anëtarësim në BE, që ende s’jemi bërë, por jemi afruar shumë, sepse në rajon jemi lider i këtij procesi. Kemi hapur 22 kapituj nga 33 dhe shpresojmë që deri në fund të kryesimit të Bullgarisë respektivisht deri nga gjysma e vitit të ardhshëm do t’i hapim të gjithë kapitujt. I kemi mbyllur tre, por kjo pason edhe pas kësaj. Kështu që nëse Bashkimi Evropian i mbetet besnik zgjerimit, ne shpresojmë se do të mund të bëhemi shtet anëtar edhe para këtij afati prej vitit 2025.
-Kur mendoni se kjo është e mundur?
–Epo të mos jem as shumë pesimist as shumë optimist, mendoj se me kushtet me të cilat BE-ja do të përkrahte fuqishëm politikën e zgjerimit në Ballkan dhe t’u përmbahej parimeve që tani janë në fuqi, respektivisht që secili shtet të anëtarësohet bazuar në meritat e veta, atëherë Mali i Zi do të mund të bëhej shtet anëtar të themi në afat prej 5 deri në 6 vjet.
–Por, ka edhe të atillë që mendojnë se Ballkani do të duhej të anëtarësohej në bllok në BE? A mund të prisni dikë tjetër apo dikush tjetër të pret Malin e Zi?
–Mendoj se ky do të ishte vendim i gabuar, sepse shikoni se çfarë i solli Maqedonisë pritja. Maqedonia qysh në vitin 2008 është dashur të bëhej shtet anëtar i NATO-s. Nuk dua të jem arbitër në kontestin e saj me emrin me Greqinë, por të imagjinojmë ku do të ishte shoqëria maqedonase sot po të ishte bërë Maqedonia në vitin 2008 anëtare e NATO-s. Dhe, ku disa raporte rajonale do të ishin sot. Pothuajse 10 vjet u humbën dhe në fund përfundoi me pak dramë. Në Shkup. Të gjitha dolën më mirë se që dukeshin në fund u zgjodh gjithçka normalisht, erdhi te ndryshimi normal i pushtetit, demokracia u stabilizua mjaftueshëm e në këtë rol kanë edhe banorët shqiptarë, por them se po të ndodhet atëherë gjërat do të duheshin më mirë, andaj unë mendoj se në BE duhet të anëtarësohemi aq sa jemi të suksesshëm. Për ne kjo qasja rajonale s’është e afërt, sepse besojmë se ajo do t’u jepte mundësi fuqive të treta në rajon të realizojnë interesat e veta. Nuk jemi vetëm ne ata që do të duhej të luftonim për anëtarësim në BE, sepse edhe BE-ja duhet të luftojë për Ballkanin perëndimor. Zgjerimi nuk është vetëm mbushje e plasave për Brukselin, këtë dosje e përfunduam shkojmë me të radhës, zgjerimi është edhe betejë gjeopolitike. Pastaj fillimisht për ne është me rëndësi që të bëhemi pjesë e botës evropiane, por as Evropa nuk do të jetë gjithmonë stabile të themi ashtu ‘një pjesë e tërësishme’, derisa të mos e absorbojë Ballkanin perëndimor. Atëherë e qetë, e lirë dhe e tërësishme. Sepse në rajonin tonë filluan shumë telashe e historia nganjëherë përsëritet.
–Mund të ketë ende telashe në Ballkan?
–Nuk besoj se mund të jenë të atilla çfarë i kaluam tashmë, por jetojmë në raporte shumë të komplikuara dhe tensionet politike janë gjithkund rreth nesh. Nuk mendoj assesi në kurrfarë luftërash vetëm se mund të lëvizim më shpejt apo më ngadalë. Mund të jemi shoqëri më të mira e më demokratike ose më të këqija. E, nuk është krejt e njëjtë se çfarë do të jemi të gjithë kështu që Mali i Zi ka mjaft arsye që të jetë i kënaqur me sukseset e veta të politikës së jashtme përfshirë edhe këtë që e përmenda e që janë raporte të jashtëzakonshme me të gjithë partnerët tanë në rajon dhe arritje që tashmë e përmenda anëtarësimi në NATO dhe trendi i mirë me të cilin po ecim drejt BE-së.
–Në të njëjtën kohë në Mal të Zi ka shumë parti të cilat janë kundër pavarësisë së Malit të Zi dhe anëtarësimit në NATO, si e shihni ju këtë?
–Këto janë ndarjet tona historike. Trendët e këtillë s’janë nga dje e historia malazeze është e ngarkuar me këtë e të themi ashtu revolucioni nacionalist i Milosheviqit solli frymë të re në ndarjet në Mal të Zi dhe kjo luftë politike mes ithtarëve dhe kundërshtarëve të pavarësisë, të NATO-s, si dhe të BE-së e edhe vlerave perëndimore të asaj nga po lëviz Mali i Zi kjo është diçka me të cilën ne jetojmë të themi në 30 vjetët e fundit. E, këto s’janë ndarje që filluan atëherë, por i kanë rrënjët edhe më thellë, megjithatë s’do të thosha se kjo është specifikë vetëm e Malit të Zi, por shumë shoqëri të Ballkanit perëndimor kanë trendë të këtillë. Më interesante është se edhe shoqëritë evropiane kanë trendë të këtillë. E keni parë se çfarë lufte e ashpër ishte në zgjedhjet në Holandë, në Austri në Francë në Gjermani.
–Do të thotë ju këtë nuk e shihni si problem shumë të madh?
–Përkundrazi, ky është problemi kryesor i politikës malazeze dhe shoqërisë. Por, vetëm po them se Mali i Zi nuk është përjashtim në këtë kjo sot është bërë pothuajse rregull që këto partitë ekstreme djathtiste dhe populliste të jenë në një botë ku globalizmi po ecën përpara dhe gjetën publikun e vet, të cilit i drejtohen si humbës të globalizmit dhe duan të kthejnë gjërat pas.
–Dhe, çfarë nëse ato vijnë në pushtet?
–Epo, kjo është pyetje për secilin shtet nëse dikush me fuqi të kësaj politike vjen në pushtet. Kjo mund të ndodhë teorikisht, por megjithatë deri tash është parë në të gjitha zgjedhjet që partitë që angazhoheshin për NATO e BE dhe në përgjithësi për rrugën evropiane të Malit të Zi, ia dolën që të fitojnë shumicën, e nganjëherë edhe shumicën prej 2/3 nuk mendoj vetëm për koalicionet qeveritare, por edhe partitë, të cilat edhe nëse nuk janë në pushtet e përkrahin rrugën evropiane të qeverisë. Unë besoj se kështu do të jetë edhe në të ardhmen. Por, siç keni parë, fuqia politike e atyre që e kundërshtojnë nuk është e atillë që mundeni vetëm të bëni me dorë, përkundrazi! Thjesht në çdo zgjedhje shoqëria malazeze, por edhe ato në rrethinë, duhet të dëshmojnë se ndjekin këtë rrugën evropiane në fund të fundit kështu është edhe në jetë. Nuk mund të jetoni me vetëm një sukses, duhet të bëni vazhdimisht diçka të re.
–Të akuzuarit për tentim për të rrëzuar qeverinë e Malit të Zi vitin e shkuar në tetor, organizatorët e të cilës sipas aktakuzës së Prokurorisë Speciale janë dy shtetas rusë, Eduard Shishmakov dhe Aleksandër Popov, që po gjykohen në mungesë, e kanë përkrahjen e Moskës?
–Sinqerisht do të thosha po, në njëfarë forme po. Fillimisht njëri prej tyre ishte diplomat rus në Varshavë dhe nga aty u ndoq shkaku që merrte pjesë në aktivitete të ndaluara për një diplomat, kështu që nuk janë njerëz që thjesht dolën nga askund, nga ana tjetër, Rusia kurrë nuk u përgjigj pozitivisht në thirrjen tonë për ndihmë legale, e sipas ndihmës ndërkombëtare legale me të cilën shtete bashkëpunojnë, Prokurori ynë Special do të shkonte në Moskë dhe në prani të atij rus do të merrte në pyetje të akuzuarit, por ne nuk morëm kurrë përgjigje pozitive për këtë. Pastaj edhe një shtetasi malazez i është dhënë azili politik, e për të cilin janë të interesuar hetuesit tanë dhe i cili në këtë rast do të kishte shumëçka për të thënë. Kështu që, në një anë deklaratat e zyrtarëve rusë shkojnë drejt asaj që të mohojnë çfarëdo përfshirje në atë çfarë ndodhi me këtë rast, por nga ana tjetër sjellja e tyre në këtë rast nuk e pasqyron bashkëpunimin në mes të institucioneve të të dy vendeve, pastaj sa ishte në një vizitë në Beograd, ministri i Jashtëm rus është fotografuar me dy të akuzuarit në këtë rast për çka Prokuroria jonë beson se ishin pjesëmarrës në gjithë këtë. Në bazë të përfundimeve fillestare apo jo do të mund të deklaronim se mbrojtja e caktuar ekziston.
–Po a është e përzier në këtë Rusia?
–Mendoni institucionet e tyre shtetërore?
–Po.
–Prokuroria jonë kurrë s’kanë bërë me gisht nga Kremlini, por përdori shprehjen e qarqeve nacionaliste ruse, por tashmë kam thënë që së paku njëri prej të akuzuarve ka apo kishte lidhje direkte me shtetin. Si duket financimi i kësaj ngjarjeje ndodhi nga disa oligarkë rusë. Kështu që, nuk e dimë se nga erdhën urdhrat, por që lidhje të shumta interesante mes personaliteteve kishte. Mes tjerash, ishte përzierje direkte në procesin tonë zgjedhor. Financimi i kundërshtarëve të NATO-s në Mal të Zi me propagandë, e cila nuk fshihej aspak kështu që përzierja në çështjet tona të brendshme ishte e qartë dhe zor se mund të mohohet. Neve natyrisht na vjen keq për këtë, sepse nuk duam raporte të këqija me askënd, sidomos jo me një fuqi të madhe dhe besoj se e kemi të qartë se ky shtet i vogël nuk ka kurrfarë pretendimesh të hyjë në konflikt me një fuqi kaq të madhe, por ne thjesht duhet të mbronim të drejtën tonë për të vendosur për veten dhe drejtimin të cilin donim ta merrnim. Krahas kësaj, nuk përfshihemi në raportet e askujt.
–Keni ndonjë strategji se si mund të përmirësohen raportet me Rusinë?
–E dini si, raportet ekonomike dhe bashkëpunimi në turizëm s’është aspak i keq. Në vitin kur ndoshta raportet politike i kishim në nivelin më të ulët kishim rritje të turistëve rusë në Mal të Zi, këtë verë që do të thotë se rusët te ne ndihen mirë dhe të lirë.
–Por s’ka investime nga Rusia, siç kishte para të themi 10 vjetësh?
–Jo, ka kryesisht njerëz që kanë banesa private ose prona të blera më herët. Një investim i madh është hoteli ‘Splendid’, e që është njëri prej hoteleve më të mëdhenj e më grandioz në bregdetit tonë. Kështu që raportet ekonomike nuk janë edhe aq të këqija, kështu që fundja qytetarët rusë e kanë Adriatikun destinacion të bukur të sigurt e jo aq të shtrenjtë dhe besojmë se raportet ekonomike mund të përmirësohen me kohë kur përmirësohet ai politik sidomos kur Mali i Zi është anëtar i NATO-s dhe kjo s’do të ndryshojë asgjë. Megjithatë, ne nuk mund të vendosim asgjë për këtë, sepse Rusia është fuqi e madhe dhe edhe ajo i ka interesat e manovrat e veta në rajonin tonë e ne nuk udhëheqim politikën e jashtme globale. Përkundrazi, ne kujdesemi për veten dhe rajonin në të cilin jetojmë. Fundja, tashmë thashë në një takim para disa ditësh do të kemi indikatorë të qartë, te ne do të ketë zgjedhje lokale dhe presidenciale, nëse nuk do të ketë kurrfarë përzierje në zgjedhjet tona, në asnjë mënyrë as për nga propaganda, financat apo nëpërmes sulmeve kibernetike ky do të jetë sinjal inkurajues, e nëse do të ketë përzierje në procesin tonë atëherë jemi ku jemi, por kjo s’do të thotë që gjërat dikur nuk do të mund të përmirësohen.
–Milo Gjukanoviq sërish do të jetë kandidat për president?
–Vështirë të thuhet se kush do të jetë kandidat i koalicionit udhëheqës. Ish-kryeministri Gjukanoviq dhe kryetari aktual i partisë më të fuqishme ka dhënë deklarata rreth kësaj se mund të nënkuptojnë të dyja, deklarata nga të cilat shihet se ai preferon të mos kthehet në institucionet shtetërore po të varej nga ai.
–Por s’do të ishte hera e parë që e thotë këtë dhe kthehej.
–Por si njeri i përgjegjshëm nuk e mbylli këtë mundësi nëse në partinë e tij përfundohet se nuk kanë zgjidhje më të mirë për fitore pos me të si kandidat. Sidoqoftë, koalicioni qeveritar do të duhej këtë vendim ta sjellë shumë shpejt, ndoshta në fillim të dhjetorit ose fund të vitit, sepse pason fushata zgjedhore, kështu që unë zor se mund të parashoh rezultatin, sepse ende s’ka indikatorë të mjaftueshëm për të thënë se kush do të jetë kandidat. Mendoj se do të shqyrtohen të gjitha opsionet me kujdes dhe në bazë të kësaj do të merret vendimi.
–Edhe një pyetje, ndoshta keni dëgjuar se Norvegjia do t’i dhurojë Finlandës një mal si dhuratë për 100-vjetorin e pavarësisë. Në anën tjetër, Kosova vitin e ardhshëm kremton 10-vjetorin e pavarësisë dhe ka njerëz që pohojnë se Mali i Zi mund të na dhurojë atë mal.
–Epo, në Ballkan ende gjërat s’janë aq të thjeshta si në Skandinavi. Ndoshta një ditë e arrijmë nivelin skandinav, por ende s’jemi aty. Kështu që besoj se do të jetë mirë nëse raporte tona të mira zhvillohen ashtu, e në Ballkan sa herë përmenden territoret, është më mirë që ato çështje të hiqen sa më shpejt nga rendi i ditës.
–Ministër Darmanoviq faleminderit shumë për këtë intervistë.
–Faleminderit juve.
–Ishte kënaqësi.
