Mark Baskin, profesor i Shkencave Politike në Universitetin Amerikan në Kosovë, ka thënë se njohja e ndërsjellë Kosovë-Serbi është qëllimi kryesor i dialogut.
Në një intervistë në “Interaktiv” të KTV-së të enjten, Baskin ka thënë se tensionet e fundit në veri mund të bëjë që të rritet vëmendja e ndërkombëtarëve dhe që më pas të ndihmohet në arritjen e marrëveshjes.
Sipas Baskinit, lufta në Ukrainë ka ndryshuar llogaritë e ndërkombëtarëve edhe për raportin Kosovë-Serbi.
Baskin është treguar “optimist i kujdesshëm” kur është pyetur se a mund të jetë marrëveshje e qëndrueshme propozimi franko-gjerman apo duhet të ketë marrëveshje finale.
“Si dikush që ka studiuar historinë, pyes veten nëse ka ndonjëherë marrëveshje finale në histori. Sepse nëse shikoni hartën e botës sot dhe shikoni hartën e botës 100 vjet më parë apo 200 vjet më parë janë shumë të ndryshme. Kështu që, nuk jam i sigurt që mund të ketë ndonjëherë një marrëveshje finale. Duke pasur këtë parasysh, hapat e vegjël, duke ecur përpara dhe duke ndërtuar marrëveshje dhe duke ofruar mundësinë e pajtimit për çështjet që mund të pajtohen palët, është një proces konstruktiv që duhet të shohim përpara dhe një proces që është më praktik në këtë pikë. Prandaj jam një optimist i kujdesshëm”, ka thënë ai.
Ai është pajtuar me deklaratën e këshilltarit të Departamentit Amerikan të Shtetit, Derek Chollet se zgjidhja për Asociacionin duhet të bëhet vetëm në përputhje me Gjykatën Kushtetuese dhe vendimin e saj. “...siç e tha zotëri Chollet, nuk po përpiqen të krijojnë një entitet autonom, por një asociacion që mund t’u ofronte serbëve dhe të tjerëve të drejta, me idenë që do të ishte brenda institucioneve të Kosovës”, ka thënë Baskin.
Baskin po ashtu është shprehur se Asociacioni i komunave me shumicë serbe në Kosovë dallon nga Republika Serbe në Bosnje.
“E njoh mirë kontekstin e Bosnjës, përveç kontekstit të Kosovës. Krijimi i Republikës Serbe është diçka krejt ndryshe nga krijimi i Asociacionit këtu. Mendoj se njerëzit këtu kanë të drejtë të jenë skeptikë dhe kanë të drejtë të jenë kritikë, porse po ashtu duhet ta kemi parasysh se hapat tashmë janë hedhur. Ka një marrëveshje ndërkombëtare. Është ratifikuar nga Kuvendi i Kosovës dhe ju keni një aktgjykim të Gjykatës Kushtetuese që thotë se në mbi 20 pika ka shpërputhje me Kushtetutën dhe këta janë faktorët që duhet marrë në konsideratë. Nëse i përcillni këto që thashë më parë dhe ecni hap pas hapi, mendoj se ky proces mund të shkojë mirë. Ka shumë mendime rreth këtyre, por jam me besim që Qeveria e Kosovës do të bëjë çfarë obligimet ndërkombëtare i obligojnë të bëjnë”, ka thënë ai.
Intervista e plotë:
KOHA: Zotëri Baskin, është kënaqësi t’ju kemi sonte mysafir.
BASKIN: Faleminderit që më keni ftuar. Është kënaqësi e madhe të jem këtu.
KOHA: Do të flasim sonte më shumë për përfshirjen amerikane në proceset politike në Kosovë, e në veçanti për dialogun Kosovë-Serbi. Këto ditë kemi parë që diplomatë kryesorë amerikanë kanë vizituar Prishtinën, në një përpjekje për të arritur një marrëveshje mes Kosovës dhe Serbisë, që është qe një kohë të gjatë edhe synim i SHBA-së, por edhe i Bashkimit Evropian. Si i lexuat porositë nga Dereck Chollet, këshilltar amerikan në Departamentin e Shtetit, pas vizitës në Prishtinë?
BASKIN: I shoh porositë e Chollet-it goxha konsitente me mesazhet që Qeveria amerikane i ka dhënë lidershipit të Kosovës qe një kohë të gjatë. Mendoj se ishin porosi pozitive, të forta dhe konstruktive.
KOHA: Zotëri Chollet ka ripërsëritur diçka që ishte për një kohë të gjatë në diskursin e diplomacisë amerikane për dialogun; se njohja e ndërsjellë duhet të jetë rezultati përfundimtar i dialogut. Por në të njëjtën kohë e kemi parë që ambasadori amerikan në Kosovë, Jeff Hovenier, ka thënë së fundmi se mbase njohja e ndërsjellë mund të shtyhet për më vonë, në mënyrë që të arrihet një marrëveshje pasi tash nuk po duket se është e mundshme të arrihet një gjë e tillë. A po shihni ndonjë kontradiktë të politikës amerikane në këto dy deklarata?
BASKIN: Absolutisht jo. Mendoj se ekipi amerikan që po punon rreth dialogut Kosovë-Serbi është shumë i integruar, i koordinuar mirë dhe bashkëpunojnë në mënyrë efektive me njëri-tjetrin. Dhe mendoj se çdonjëri është i fokusuar në njohjen e ndërsjellë si qëllimin final dhe janë duke punuar në mënyrë shumë realiste drejt atij qëllimi. Kështu që nuk shoh asnjë kontradiktë në këtë mes.
KOHA: Sa e shihni të mundshme arritjen e një marrëveshjeje me njohje të ndërsjellë duke parë që Beogradi duket të jetë shumë i vendosur të mos e pranojë Kosovën si shtet të pavarur. Vuçiqi e përsërit në vazhdimësi që nuk do ta njohë pavarësinë e Kosovës.
BASKIN: Prapë, siç e thashë pak më parë, njohja e ndërsjellë është qëllimi kryesor. Nuk është krejtësisht e qartë nëse do të ketë njohje të ndërsjellë në dy a tre muajt e ardhshëm, por duke qenë se sikurse Serbia e po ashtu edhe Kosova po rrugëtojnë drejt Bashkimit Evropian, atëherë njohjen e ndërsjellë e shoh si komponentë themelore të kësaj rruge.
KOHA: Dhe a e shihni ju, z. Baskin, të mundshme arritjen e një marrëveshjeje mes palëve, duke parë tensionet e fundit në veri të Kosovës dhe në mënyrë të veçantë një luftë fjalësh mes Vuçiqit dhe Kurtit?
BASKIN: Mendoj se ky fakt në shumë mënyra mund të ndihmojë arritjen e një marrëveshjeje. Kjo gjendje merr vëmendjen e faktorit ndërkombëtar, qoftë të KFOR-it, të Qeverisë amerikane apo të Bashkimit Evropian që po i udhëheq negociatat apo të qeverive të ndryshme të tjera që kanë të dërguarit e tyre për dialog. Secili po ka vëmendje të afërt me atë çfarë po ndodh dhe mendoj se një marrëveshje mund të arrihet në një të ardhme të afërt.
“Lufta në Ukrainë ka ndryshuar llogaritë”
KOHA: A mendoni se ngjarjet në lindje të Evropës, lufta në Ukrainë, po e përshpejtojnë arritjen e një marrëveshjeje. A është zbarkimi diplomatik amerikan dhe i komunitetit ndërkombëtar në Prishtinë e Beograd edhe si shenjë e një emergjence për të arritur një marrëveshje. Si njohës i marrëdhënieve ndërkombëtare, e lexoni ju kështu?
BASKIN: Ekipi amerikan që është duke punuar në Ballkan ishte emëruar edhe përpara se të fillonte konflikti në Ukrainë. Porse lufta në Ukrainë ka ndryshuar llogaritë. I ka ndryshuar llogaritë e qeverive në Evropë, i ka ndryshuar llogaritë e qeverive në Ballkan, po ashtu. I ka bërë gjërat më ndryshe. Dhe mendoj se kjo klimë pastaj favorizon arritjen e një marrëveshjeje mes dy qeverive dhe se të dyja qeveritë e kanë në interesin e tyre arritjen e një marrëveshjeje dhe mbajtjen e raporteve më të afërta me BE-në dhe SHBA-në.
“SHBA-ja s’ka lëshuar pe ndaj Serbisë”
KOHA: Këtu në Prishtinë, z. Baskin, ka shumë kritikë që mendojnë se si diplomacia e SHBA-së, por edhe e BE-së, po përdorin ndaj Beogradit politikën e lëshimit pe për hir të stabilitetit. Si e shihni ju këtë kritikë?
BASKIN: Nuk shoh lëshim pe ndaj Serbisë në asnjë mënyrë. Të gjithë po punojnë si pjesë të një strategjie më të gjerë për t’i sjellë të dyja palët bashkë në mënyrë që të pajtohen për çfarë mund të pajtohen. Dhe të bëjnë çfarë mundet që të dyja palët të arrijnë marrëveshje normalizimi që do të çonte në më shumë sovranitet të shtetit të Kosovës dhe anëtarësim në organizatat ndërkombëtare. Kështu që nuk shoh aspak lëshim pe ndaj Beogradit.
KOHA: Kryesisht kritika ka të bëjë më shumë edhe me të kaluarën, meqë Serbia kurrë nuk ka kërkuar falje për krimet e luftës të kryera, dhe ka një pamje krejt ndryshe madje edhe në mënyrë se si i shohin SHBA-ja dhe BE-ja zhvillimet në vitet ‘90. Prandaj a e shihni si kohë të përshtatshme për arritjen e një marrëveshjeje kur palët kanë një pamje krejtësisht të ndryshme mbi ngjarjet e së kaluarës, por edhe të ardhmes?
BASKIN: Mendoj se narracionet e ndryshme nuk e bëjnë të lehtë për të krijuar një marrëveshje. Në anën tjetër, ka disa përpjekje si në shoqërinë civile për të ndërtuar një narrativë të përbashkët. Një proces i së vërtetës dhe i pajtimit është absolutisht thelbësor të ndodhë. Por ajo nuk duhet të qëndrojë si bllokadë e një marrëveshjeje. Ajo duhet të jetë proces paralel me marrëveshjen. Nëse e shihni se çka ka ndodhur brenda një viti është vështirë me pa rezultate, por kur kalojnë 20 vjet gjërat pastaj bëhet më të qarta. Siç ka ndodhur mes Mbretërisë së Bashkuar dhe Francës në shekullin e 19-të, siç ka ndodhur mes Francës dhe Gjermanisë pas Luftës së Dytë Botërore. Kështu që mendoj se ka mundësi reale për arritjen e një marrëveshjeje.
KOHA: Dhe kur jemi te marrëveshja, propozimi franko-gjerman, që më vonë Bashkimi Evropian e mori autorësinë mbi këtë plan, nga ajo që lexojmë çfarë është publikuar në media, nuk ka një propozim që njëherë e përgjithmonë do të sillte një marrëveshje përfundimtare mes Kosovës dhe Serbisë. Por si një marrëveshje e ndërmjetme mes palëve, një marrëveshje që do të linte pas 10 vjetësh mundësinë e një marrëveshjeje tjetër. A e shihni një marrëveshje të tillë të qëndrueshme, apo besoni se palët dhe komuniteti ndërkombëtar duhet të insistojnë në një marrëveshje finale që përfundimisht do t’u jepte fund mosmarrëveshjeve mes Kosovës dhe Serbisë?
BASKIN: Si dikush që ka studiuar historinë, pyes veten nëse ka ndonjëherë marrëveshje finale në histori. Sepse nëse shikoni hartën e botës sot dhe shikoni hartën e botës 100 vjet më parë apo 200 vjet më parë janë shumë të ndryshme. Kështu që, nuk jam i sigurt që mund të ketë ndonjëherë një marrëveshje finale. Duke pasur këtë parasysh, hapat e vegjël, duke ecur përpara dhe duke ndërtuar marrëveshje dhe duke ofruar mundësinë e pajtimit për çështjet që mund të pajtohen palët, është një proces konstruktiv që duhet të shohim përpara dhe një proces që është më praktik në këtë pikë. Prandaj jam një optimist i kujdesshëm.
“Asociacioni, në konsistencë me Kushtetutën”
KOHA: Një nga çështjet më diskutabile në dialogun mes Kosovës dhe Serbisë është rruga para për zbatimin e Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe. Diçka që shihet me skepticizëm nga Qeveria e Kosovës dhe nga vetë Kurti që mohojnë mundësinë e krijimit të këtij asociacioni. Në anën tjetër SHBA-ja dhe BE-ja insistojnë për zbatimin e Asociacionit duke përfshirë edhe qëndrimin e këshilltarit Chollet. Si e shihni fundin e kësaj çështjeje?
BASKIN: Pajtohem plotësisht me atë që thotë zotëri Chollet, se çfarëdo marrëveshjeje duhet të jetë në konsistencë me Kushtetutën e Kosovës dhe me verdiktin e Gjykatës Kushtetuese dhe se është e rëndësishme të lëvizet para. Kjo është një marrëveshje që është nënshkruar në Bruksel, marrëveshje ndërkombëtare nga 2013-a, pastaj me një marrëveshje tjetër në 2015-n.
Marrëveshja e 2013-s është ratifikuar nga Kuvendi i Kosovës. Kështu që më duket se është një bazë prej ku mund të fillohet. Pyetja tjetër pastaj është se çfarë do të jetë marrëveshja, dhe ky është vendim për politikanët e Qeverisë së Kosovës.
KOHA: Dhe kjo çështje është diçka në të cilën mund të vazhdojmë të bisedojmë këtu. Sepse ditën e djeshme z. Kurti në gazetën “Der Standard” shtroi një pyetje retorike: Çfarë nuk ka plotësuar Plani i Ahtisaarit për të drejtat e serbëve të Kosovës që duhet të ketë aranzhime të tjera... Pra, vetë natyra e këtij asociacioni po vihet në pikëpyetje dhe nëse një i tillë do të shkatërronte natyrën e shtetit multietnik që ka Kosova. Çfarë qëndrimi keni rreth kësaj pikëpamjeje?
BASKIN: Nuk besoj se një gjë e tillë do ta shkatërronte domosdo karakterin multietnik të shoqërisë kosovare. Nuk ka një komunitetet monoetnik në Kosovë. Ka grupe të ndryshme nga gjitha komunitetet. Nëse do të ekzistonte Asociacioni, nuk do të ishte një asociacion serb, por do të ishte një asociacion i grupeve të ndryshme dhe nëse e shihni aktgjykimin e Gjykatës Kushtetuese i bën të gjitha provizionet për këtë marrëveshje.
KOHA: Në fakt, marrëveshja adreson të drejtat e serbëve të Kosovës. Nuk është asociacion për të gjitha komunitetet që jetojnë në Kosovë. Dhe kjo është brenga. Cilat çështje do t’i adresonte për të drejtat e serbëve të Kosovës dhe po flasim për të drejtat e minoriteteve apo po flasim për të drejtat e Serbisë në Kosovë?
BASKIN: Nuk mendoj se ka të bëjë për të drejtat e Serbisë brenda Kosovës. Mendoj se është për të garantuar se serbët në Kosovë kanë qasje në disa shërbime dhe bazuar në marrëveshjet e Brukselit të ketë mbikëqyrje në fushën e kulturës, edukimit, shëndetësisë e çështje të tilla.
Për mua është konsistente dhe nuk e përjashton bashkëpunimin, nuk përjashton ndonjë formë të integrimit. Vetëm specifikon tipin e veçantë. Ka shumë modele të asociacioneve, meqë ra fala. Gjithandej Evropës.
KOHA: Cili është ai model që ju e keni në mendje?
BASKIN: Nuk kam një model të veçantë në mendje. Ka mënyra se si mund t’i shohin modele të ndryshme të asociacioneve që mund t’i shihnin se çka mund të funksiononte nga to këtu në Kosovë. Nuk është punë e BE-së apo Shteteve të Bashkuara, e aq më pak për mua, të themi se ky është modeli që do të funksionojë. Ne duhet të themi se këto janë qasjet që kemi: çfarë mendoni për to?
KOHA: Natyrisht, sepse ju nuk e keni draftuar këtë marrëveshje. Ju kemi ftuar si mysafir e një profesor i respektuar, por është e rëndësishme të diskutojmë në princip elementet e kësaj marrëveshjeje. Ju përmendët, shëndetësinë, arsimin, kulturën. Tash kur po flasim, jo vetëm në veri, por në gjitha pjesët e Kosovës, serbët e Kosovës kanë një sistem paralel edukimi. Nxënësit serbë në Kosovë shkollohen me kurrikula të Serbisë. Dhe kjo gjë është e pranueshme nga autoritetet kosovare. Spitalet po ashtu punojnë me një sistem paralel. Objektet kulturore e religjioze janë të mbrojtura me Planin e Ahtisaarit. Po ju pyes pra: çfarë elementesh shtesë do t’ua shtonit këtyre tri fushave kyç ku serbët edhe tashmë kanë autonomi?
BASKIN: Nuk është për mua ta them një gjë të tillë. Mendoj se marrëveshja flet po ashtu edhe për planin hapësinor. Do të thosha se ka mënyra për t’i integruar këto fusha në mënyrë më efektive në sistemin e Kosovës se që janë tash. Por, të gjithë njerëzit kanë të drejtën për të mësuar në gjuhën e tyre dhe gjuha serbe është gjuhë zyrtare në Kosovë.
KOHA: Dhe e kanë këtë të drejtë qe një kohë të gjatë...
BASKIN: Po, e kuptoj këtë. Por është një sistem paralel dhe nuk është tërësisht i integruar. Ka vite të ndryshme për shkollim dhe ka standarde të ndryshme në shkollim dhe e gjithë kjo mund të rregullohet. Dhe qartë, edhe siç e tha zotëri Chollet, nuk po përpiqen të krijojnë një entitet autonom, por një asociacion që mund t’u ofronte serbëve dhe të tjerëve të drejta, me idenë që do të ishte brenda institucioneve të Kosovës.
“Asociacioni krejt ndryshe nga Republika Serbe”
KOHA: Si do ta përshkruanit atëherë frikën e të shumtëve që janë shumë skeptikë, duke përfshirë kryeministrin Kurti, që thonë se ky Asociacion me këtë prerogativa do të krijonte një autonomi për serbët apo ajo çfarë gjerësisht është përdorur një Republikë Serbe të dytë?
BASKIN: E dini, e njoh mirë kontekstin e Bosnjës, përveç kontekstit të Kosovës. Krijimi i Republikës Serbe është diçka krejt ndryshe nga krijimi i Asociacionit këtu. Mendoj se njerëzit këtu kanë të drejtë të jenë skeptikë dhe kanë të drejtë të jenë kritikë, porse po ashtu duhet ta kemi parasysh se hapat tashmë janë hedhur. Ka një marrëveshje ndërkombëtare. Është ratifikuar nga Kuvendi i Kosovës dhe ju keni një aktgjykim të Gjykatës Kushtetuese që thotë se në mbi 20 pika ka shpërputhje me Kushtetutën dhe këta janë faktorët që duhet marrë në konsideratë.
Nëse i përcillni këto që thashë më parë dhe ecni hap pas hapi, mendoj se ky proces mund të shkojë mirë. Ka shumë mendime rreth këtyre, por jam me besim që Qeveria e Kosovës do të bëjë çfarë obligimet ndërkombëtare i obligojnë të bëjnë.
KOHA: A mendoni se status quoja e tanishme është e qëndrueshme, e kësaj gjendjeje të akullt me Serbinë për shumë vjet?
BASKIN: Nuk mendoj se status quoja është e qëndrueshme. E di se ka një raport të akullt, siç e thatë edhe ju, por njerëzit nga Kosova shkojnë në Serbi. Po ashtu edhe njerëzit nga Serbia shkojnë në Kosovë. Ka bashkëpunim kulturor dhe të organizatave të shoqërisë civile.
Mendoj se paqëndrueshmëria duhet të jetë një shtytës për të krijuar një normalizim mes dy qeverive. Dhe, kur të kemi një marrëveshje, bashkëpunimi ekonomik e të tjera bashkëpunime do të marrin rrugën e vet.
Kur flasim për historinë, shikoni historinë e Gjermanisë dhe vendeve të tjera me të cilat ka zhvilluar luftëra për shekuj dhe shikoni bashkëpunimin ekonomik. Tash bëjnë qejf me njëri-tjetrin, bëjnë shaka me njëri-tjetrin dhe luajnë edhe futboll me njëri-tjetrin.
KOHA: Kjo është e vërtetë, por ka edhe kontekste të tjera se si këto vende janë përballur me të kaluarën. Nëse i shihni marrëdhëniet Kosovë-Serbi, procesi i pajtimit është asgjëkundi. Kishte iniciativa, por prapëseprapë e shohim se ka një marrëdhënie të akullt dhe sidomos për arsye se si palët e shohin të kaluarën. Ju po përmendni Gjermaninë dhe Francën për herë të dytë këtu sonte me ne, por në të njëjtën kohë, pas Luftës së Dytë Botërore, Gjermania jo vetëm se kërkoi falje për krimet e bëra, por pagoi edhe reparacione të luftës ndaj viktimave. Derisa në raportet Kosovë-Serbi është një realitet tjetër. Ne jetojmë në një gjendje të mohimit të krimeve nga ana e Serbisë. Si e shihni ju këtë?
BASKIN: Pajtohem se situata është krejt ndryshe, por edhe lufta ishte e ndryshme. Lufta mbaroi ndryshe. Gjermania nuk ka kërkuar falje menjëherë, por shkuan 25 vjet për të kërkuar falje. Prandaj, është një proces hap pas hapi që mund të sjellë sukses. Po ashtu marrëdhënia e Kosovës me vendet e tjera të Jugosllavisë nuk ka qenë gjithnjë negative. Ka pasur elemente pozitive po ashtu. Dhe, të gjitha këto mund të rregullohen edhe përmes një bashkëpunimi regjional e kjo do të përfshinte Kosovën, Serbinë, Maqedoninë e Veriut, Malin e Zi, Bosnjë-Hercegovinën, e madje edhe Kroacinë e Slloveninë.
KOHA: Pyetja e fundit që kam zotëri Baskin për ju: A është kjo sjellja tolerante ndaj Serbisë nga SHBA-ja dhe BE-ja që nuk po kuptohet vetëm në Prishtinë, por edhe në qarqe akademike në SHBA e të tjera vende si shenjë e potencialit destabilizues që Serbia ka në Ballkan. A po e shihni edhe ju se SHBA-ja dhe BE-ja në mënyrë dëshpëruese po përpiqen ta mbajnë nën orbitën euroatlantike Serbinë duke mos e lejuar të rrëshqasë drejt Rusisë?
BASKIN: E shoh qasjen amerikane dhe evropiane të koordinuar shumë mirë. Nëse jam ambasador në njërin nga vendet e caktuara, unë mbështetem në kontekstin e caktuar. Dhe, nëse jam në një vend tjetër, mbështetem në kontekstin e caktuar. Mendoj se përpjekja është mirë e koordinuar dhe njerëzit kanë objektiva më të gjera në mendje. Pra, të kemi një marrëveshje mes Kosovës dhe Serbisë dhe kjo e sjell më afër rrugën evropiane. Këtu pra qëndron politika amerikane tash për tash dhe aty është edhe politika evropiane po ashtu. Refuzoj këtë versionin se Serbisë po i jepet hapësirë tjetër.
KOHA: Ishte kënaqësi që ju kishim sonte.
BASKIN: Ishte kënaqësi të isha këtu me ju. Shpresoj të shihem me ju përsëri.