Arbëri

Intervista e plotë e shefit të BE-së në Kosovë

Shefi i Zyrës së Bashkimit Evropian në Kosovë, Tomas Szunyog, nuk ka dhënë datë për liberalizimin e vizave për qytetarët e Kosovës, ka thënë se Asociacioni i Komunave me Shumicë Serbe është obligim për Kosovën dhe se s’është koha për veting. Të enjten në Interaktiv ai ka folur edhe për krizën energjetike. Intervistën e plotë mund ta lexoni më poshtë:

KOHA: Do të doja të nisja këtë intervistë me sagën më të gjatë në marrëdhëniet BE-Kosovë. Jam i sigurt se e dini për çka e kam fjalën, ka të bëjë me liberalizimin e vizave. Të hënën pamë deklarimin e kryeministrit tonë, Albin Kurti, i cili tha se Kosova shpreson se që nga viti i ardhshëm të lëvizë lirshëm në Bashkimin Evropian. A besoni se një gjë e tillë është e mundshme?

Szunyog: Epo unë besoj se të gjithë ne duhet të punojmë së bashku që ta bëjmë të mundur këtë synim. Nuk do të doja që të jepja data konkrete, por mendoj se ne si institucione të BE-së veprojmë në koordinim me Qeverinë, mendoj se është e arritshme shumë shpejt. Sa i përket anës sonë si institucione mund vetëm të them atë që e kemi thënë shumë shpesh që nga 2018-a e këndej, se Kosova ka përmbushur të gjitha obligimet dhe kërkesat ndaj saj, dhe se liberalizimi i vizave duhet të ndodhë sa më shpejt.

KOHA: Por nuk ka një premtim konkret që mund të bëni apo të flisni për ndonjë hap konkret që e keni marrë së fundmi që e bën lehtësimin e kësaj çështjeje dhe në të njëjtën kohë që na bën më optimist neve si shoqëri?

Szunyog: Epo, po e përsëris, nuk mund të bëj asnjë premtim të saktë dhe konkret rreth çështjes. Zhvillimi i ngjarjes dhe vendimi varen nga Këshilli i Ministrave. Ky është vendim që i përket trupës së përfaqësuesve të 27 shteteve anëtare e po ashtu varet edhe nga rotacioni i Presidencës, i cili gjithmonë e përcakton edhe agjendën. Pra, ne tani kemi Presidencën sllovene dhe në pjesën e parë të vitit tjetër do të kemi Francën dhe pas tyre do të kemi Republikën Çeke.

KOHA: Dhe Franca sidomos ka qenë njëra prej shteteve më skeptike sa i përket liberalizimit të vizave, nuk duket si situatë shumë premtuese apo jo?

Szunyog: Shikoni, nëse një shtet vihet në pozitën e Presidencës duhet të jetë e barabartë dhe e drejtë në çështjet që trajton, pa u ndikuar nga bindjet dhe politikat personale të atij shteti, pra duhet të përfaqësojë paanshëm 27 shtetet anëtare. Unë nuk do të përjashtoja mundësinë e përparimit edhe gjatë presidencës franceze, por po e them se edhe ne si institucione të Bashkimit Evropian e edhe Qeveria e Kosovës duhet të punojmë bashkërisht që të zgjidhim këtë dhe në të njëjtën kohë ta bëjmë Francën të kuptojë sa e rëndësishme është kjo çështje për Republikën Çeke.

"Nuk do të doja që të jepja data konkrete, por mendoj se ne si institucione të BE-së veprojmë në koordinim me Qeverinë, mendoj se është e arritshme shumë shpejt. Sa i përket anës sonë si institucione mund vetëm të them atë që e kemi thënë shumë shpesh që nga 2018-a e këndej, se Kosova ka përmbushur të gjitha obligimet dhe kërkesat ndaj saj, dhe se liberalizimi i vizave duhet të ndodhë sa më shpejt"

KOHA: Sa e sikletshme është për ju z. Synjog të përfaqësoni BE-në dhe në të njëjtën kohë të ankoheni për disa vende anëtare se janë skeptike rreth çështjes së Kosovës. Ju e përfaqësoni Evropën si një bllok i vetëm, por kur vjen puna te liberalizimi i vizave e justifikoni qëndrimin e tyre me atë se disa vende thjesht janë skeptike.

Szunyog: Janë dy gjëra që dua të them. Edhe për mua personalisht është një situatë e vështirë, sepse vij nga Republika Çeke, pjesë e ish-Çekosllovakisë dhe akoma më kujtohet koha kur mua nuk më lejohej të udhëtoja në Evropën Perëndimore para 1989-s. Hera e parë që kam vizituar ndonjë vend në Evropë ka qenë janari i vitit 1990, prandaj për mua 23 vjetët e parë të jetës sime kaluan mbrapa një perdeje të hekurt, dua të them që edhe unë sikur ju e ndaj frustrimin e njëjtë. Në të njëjtën kohë duhet të kuptoni që BE-ja është një institucion i komplikuar, ka disa mekanizma që shqyrtohen para marrjes së një vendimi dhe disa institucione. Disa vendime mund të merren nga Komisioni Evropian, ndërsa disa të tjera duhet të merren së bashku nga Këshilli i Ministrave e disa të tjera kërkojnë pajtimin dhe dritën e gjelbër prej Parlamentit Evropian. Kështu që është një mekanizëm i komplikuar dhe ky vendim specifik rëndon mbi Këshillin e Ministrave.

KOHA: Ka pasur shumë kritikë të cilët kanë thënë se kjo sjellje e disa prej shteteve evropiane është raciste në thelb, sepse Komisioni Evropian ka rekomanduar që liberalizimi të ndodhë që në vitin 2018. Si e vlerësoni një deklaratë të tillë se ka racizëm në mënyrën se si Kosova është trajtuar prej disa shteteve të BE-së?

Szunyog: Jo, mendoj se kjo nuk është e drejtë dhe se ky nuk është vlerësim i drejtë i situatës dhe mua më duhet që të refuzoj një deklarim të tillë. Mendoj se çështja e liberalizimit të vizave bazohet në disa vlerësime. Ne si institucione, duke përfshirë këtu edhe Komisionin Evropian, kemi bërë vlerësimin tonë, por në të njëjtën kohë secili shtet në mënyrë individuale ka të drejtë që të bëjë vlerësimin e vet dhe normalisht që na duhen 27 shtete të jenë në një mendje dhe të jenë të sigurta se ajo që ne propozojmë është krejt në rregull me ta.

KOHA: Ku janë këto rezerva kyç? Unë kam lexuar rreth rezervave apo qëndrimeve të Francës apo nganjëherë edhe ato të Holandës, e cila ka theksuar problemin e liberalizimit të vizave?

Szunyog: Janë dy grupe apo dy lloje të problemeve të cilat janë shumë të rëndësishme për Kosovën. Një prej tyre normalisht është lufta kundër krimit të organizuar e korrupsionit dhe zbatimi sa më i mirë dhe korrekt i sektorit të ligjit në Kosovë. Ende ekzistojnë ca telashe sa i përket kësaj, për çka edhe flasin raportet tona rreth Kosovës dhe shpresoj që edhe ju pajtoheni me mua se jo gjithçka është e përkryer në këtë drejtim. Problemi i dytë që dua të përmend lidhet me migrimin, kontrollin e emigrantëve, si dhe zbatimin e kontrollimit më të rreptë në pikat kufitare, por po ashtu shqetësim mbetet edhe lëvizja e emigrantëve të tjerë nëpërmjet Kosovës ose nga Kosova. Pra mendoj se këto të dyja janë grupet e telasheve, ku disa prej shteteve anëtare mendojnë se mund të bëhet më tepër para se ato të binden dhe të përkrahin vendimin e marrë nga Komisioni Evropian për liberalizimin e vizave.

KOHA: Nëse kthehemi prapa tek arsyet se pse shtetet janë skeptike rreth Kosovës në 10 vjetët e kaluar apo diçka më shumë se kaq, e kemi pasur EULEX-in të përfshirë në Kosovë, dhe që asnjëherë në historinë e Bashkimit Evropian nuk ka ndodhur që një institucion të dërgojë mision më të madh sesa në Kosovë për të luftuar krimin dhe korrupsionin në nivelet më të larta. A i bie kjo se pikërisht këto shtete po thonë se BE-ja ka dështuar totalisht në luftën kundër korrupsionit?

Szunyog: Unë nuk do të thosha se po e vënë në pikëpyetje performancën e EULEX-it, porse do të thosha se EULEX-i përfundoi misionin e vet në luftën e krimit dhe korrupsionit në vitin 2018 e që i bie pikërisht në kohën kur edhe është bërë rekomandimi i këshillit. Që nga atëherë një numër i madh i rasteve dhe dosjeve i janë dërguar Kosovës dhe sistemit gjyqësor të Kosovës dhe të them të drejtën EULEX-i ende po i monitoron disa prej këtyre rasteve dhe në disa raste nuk është se është shënuar progres. Natyrisht, një pjesë e problemit është situata e krijuar me COVID-19, që ka stagnuar dhe ka ngadalësuar punën në të gjitha institucionet shtetërore të Kosovës, përfshirë këtu edhe ato të gjyqësorit.

KOHA: Pra, ju mendoni se pandemia COVID-19 ka prekur gjyqësorin?

Szunyog: Po, patjetër, sepse në sistemin gjyqësor të Kosovës është një pikë në të cilën thuhet se nëse për tre muaj nuk mbahet një seancë dëgjimore për një rast, atëherë i gjithë procesi duhet të përsëritet dhe natyrisht situata me pandeminë nuk ndihmoi aspak. Ne si BE jemi duke monitoruar 50 raste të nivelit të lartë dhe mund të themi se në shumë prej tyre procesi dhe progresi janë shumë të ngadalshëm dhe bile nuk po kryhet punë fare.

KOHA: Z. Synjog, fqinjët tanë mund të lëvizin lirshëm, të gjitha shtetet në Ballkanin Perëndimor mund të lëvizin lirshëm derisa qytetarët e Kosovës ende janë lënë në një gjendje getoje dhe nuk mund të lëvizin në zonën Shengen. Pyetja ime është se me gjithë këto investime për të luftuar korrupsionin për më shumë se një dekadë dhe njëri prej dy prej argumenteve tuaja kryesore për këtë është luftimi i korrupsionit, a s’mendoni se kjo është pak kontradiktore në vetvete?

Szunyog: Unë do të thosha se nuk është vetëm ky problemi, siç thashë edhe më parë pikë tjetër kryesore është edhe çështja e migrimit. Parimisht i kemi dy telashe dhe se ekziston një numër i shteteve anëtare duke përfshirë edhe Austrinë që e përkrahin këtë vendim, por ka disa të tjera që akoma nuk janë të bindura. Pra, të punojmë dhe t’i ndjekim të gjitha metodat për të bindur të gjitha shtetet anëtare se kjo është diçka që duhet ta bëjmë.

KOHA: Dhe si do të arrini të bindni këto shtete, sa insistues do të jeni rreth kësaj? Kosova tashmë ka një qeveri të re, çfarë duhet të bëjnë më shumë institucionet kosovare për të fituar këtë të drejtë?

Szunyog: Unë do të sugjeroja që Kosova t’i shfrytëzonte ambasadat e saj në vendet e Bashkimit Evropian, si dhe t’i ngarkonte me detyra ambasadorët e saj. Tashmë Kosova ka edhe disa ambasadorë të rinj, kështu që ideja është që të angazhohen ata me detyra diplomatike, por po ashtu të përkrahen edhe me punën nga të gjitha institucionet e tjera. Natyrisht është diçka për krejt Qeverinë dhe nuk është vetëm për ministrin e Punëve të Jashtme apo ambasadorët. Natyrisht që ka institucione të tjera sikurse Ministria e Punëve të Brendshme apo ajo e Drejtësisë dhe disa të tjera që duhen të jenë aktive dhe të vihen në kontakt me të gjitha shtetet anëtare dhe pse jo të prezantojnë plane dhe rezultate konkrete para tyre në sektorët që ne i përmendëm. Dhe e përsëris, nuk jam i sigurt dhe nuk mund të premtoj se suksesi do të vijë shpejt, por ne duhet të nisim të punojmë mbi këto parime pasi që kushtet janë që një marrëveshje e mundur të arrihet.

KOHA: Megjithëse prej tonit të zërit tuaj nuk duket se ka një dritë në fund të tunelit?

Szunyog: Është ajo që e thashë, unë nuk mund të premtoj asnjë datë konkrete apo një objektiv të qartë, porse mund të them se Kosova është duke shkuar drejt rrugës së duhur për liberalizimin e vizave.

KOHA: Dhe nëse kjo çështje vazhdon të mbetet pezull, a mendoni se BE-ja mund të humbë besueshmërinë e saj te qytetarët e Kosovës. Kemi parë se ka pakënaqësi me mënyrën se si Bashkimi Evropian po e trajton temën e liberalizimit të vizave për Kosovën?

Szunyog: Epo unë do të debatoja rreth asaj se liberalizimi i vizave nuk është e vetmja gjë që ne po flasim për Kosovën dhe nuk duhet të jetë arsyeja e vetme, porse liberalizimi është njëra ndër çështjet që ne kemi në plan për Kosovën. Përsëri, e kuptoj nervozizmin e popullatës, mirëpo liberalizimi është vetëm një prej temave që jemi duke diskutuar sa i përket raportit BE-Kosovë. Kosova e ka perspektiven evropiane dhe është premtuese rruga e saj drejt anëtarësimit si shtet i BE-së.

KOHA: Edhe sa i përket kësaj çështjeje ka probleme në fakt. Nuk është se mes shteteve fqinje që kanë hapur kapituj të rinj në integrim Kosova nuk ka lëvizur shumë prej këtij drejtimi sa i përket procesit të integrimit në BE?

Szunyog: Kosova natyrisht që është pjesë e rajonit, dhe si tërësi rajonale Kosova ka të ardhme evropiane të premtuar nga 2003-shi. Gjuha është më se e qartë dhe e fuqishme, janë disa hapa. Hapi i parë ishte ai i 2015-s, e që ishte nënshkrimi i Marrëveshjes së Stabilizim-Asocimit, që erdhi në prillin e vitit 2016 dhe duhet që të fillojmë së implementuari këtë marrëveshje dhe pastaj janë hapat e tjerë dhe prej kësaj marrëveshjeje pastaj mund të procedojmë drejt procesit të integrimit, por përsëri duhet të përmbushen disa kushte para se kjo të ndodhë. E përsëris Kosova është pjesë e regjionit që ka një përqendrim dhe vendosmëri drejt qëllimit për të qenë brenda BE-së.

"Unë do të sugjeroja që Kosova t’i shfrytëzonte ambasadat e saj në vendet e Bashkimit Evropian, si dhe t’i ngarkonte me detyra ambasadorët e saj. Tashmë Kosova ka edhe disa ambasadorë të rinj, kështu që ideja është që të angazhohen ata me detyra diplomatike, por po ashtu të përkrahen edhe me punën nga të gjitha institucionet e tjera. Natyrisht është diçka për krejt Qeverinë dhe nuk është vetëm për ministrin e Punëve të Jashtme apo ambasadorët. Natyrisht që ka institucione të tjera sikurse Ministria e Punëve të Brendshme apo ajo e Drejtësisë dhe disa të tjera që duhen të jenë aktive dhe të vihen në kontakt me të gjitha shtetet anëtare dhe pse jo të prezantojnë plane dhe rezultate konkrete para tyre në sektorët që ne i përmendëm. Dhe e përsëris, nuk jam i sigurt dhe nuk mund të premtoj se suksesi do të vijë shpejt, por ne duhet të nisim të punojmë mbi këto parime pasi që kushtet janë që një marrëveshje e mundur të arrihet"

KOHA: Kjo që sapo thatë është një përsëritje e asaj që është thënë vazhdimisht tash e sa kohë. Do të doja të shkëputesha tani nga kjo temë gjithmonë duke ia lënë së ardhmes diskutimin rreth kësaj që ne folëm. E kemi parë se BE-ja ka qenë e zëshme ndaj Kosovës duke kërkuar me ngulm që t’i përmbushë obligimet e veta që kanë të bëjnë me implementimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe. E kemi parë që kjo është përsëritur edhe në raportin e progresit dhe nëse analizojmë këto thirrje më herët nuk kanë ekzistuar. Pse është e rëndësishme për BE-në që tani te Kosova ta përmbushë këtë marrëveshje?

Szunyog: Mendoj se është e rëndësishme për dy arsye. Njëra është se kjo është një marrëveshje ndërkombëtare që është nënshkruar nga përfaqësuesit e shtetit të Kosovës në kontekstin e dialogut dhe marrëveshjet ndërkombëtare duhet të respektohen.

KOHA: Pyetja është se përse tani me kaq nxitim ?

Szunyog: E dyta është se disa nga ato marrëveshje janë ratifikuar në Parlamentin e Kosovës nga shumica parlamentare dhe nga sistemi i lidershipit kosovar. Mendoj se arsyeja pse tani po insistojmë në këtë temë është se ka disa zëra se këto marrëveshje nuk janë relevante dhe se nuk do të përmbushen.

KOHA: Kjo është pikërisht ajo që po e thotë kryeministri ynë, se ai nuk mund të formojë Asociacionin e komunave me shumicë serbe me fuqi ekzekutive, cili është qëndrimi juaj rreth kësaj?

Szunyog: Përsëri, ky është obligimi legal sipas pikëpamjes së të drejtës ndërkombëtare e po ashtu njëjtë mendoj edhe nga pikëpamja kombëtare, pra nga ana kosovare. Unë do të prisja që nëse ky është një shtet ku sundon ligji, atëherë duhet të respektohet obligimi i brendshëm ligjor, por po ashtu edhe obligimi ligjor ndaj ndërkombëtarëve. Nëse ju nuk jeni të lumtur me disa obligime ndërkombëtare apo me disa legjislacione ekzistuese, atëherë janë disa procedura se si mund të ndryshoni këtë duke propozuar alternativa të tjera. Çka është e rëndësishme është se ekziston reflektimi se obligimet nga e kaluara janë aty dhe se nuk mund të injorohen. E përsëris nëse nuk iu pëlqejnë ose nëse e ndieni se nuk mund t’i përmbushni për shkak se nuk janë në vijë me obligime të tjera ligjore që ju i keni këtu, atëherë ekzistojnë mekanizma të tjerë se si ju e ndryshoni këtë.

KOHA: Kryeministri ynë po i referohet një pike të marrëveshjes pikërisht nga ajo marrëveshje që thotë se marrëveshja do të filtrohet në Gjykatën Kushtetuese dhe besoj e dini pjesën tjetër që Kushtetuesja ka thënë se një pjesë e kësaj marrëveshjeje, në 23 pika më saktësisht, nuk janë të përputhshmëri me Kushtetutën e shtetit të Kosovës.

Szunyog: Më lejoni të jem i qartë në këtë pikë, janë dy marrëveshje. Njëra është prej 2013-s, kjo pra për të cilën unë fola e që është arritur si marrëveshje, është nënshkruar dhe ratifikuar në Kuvend. Ekziston një tjetër marrëveshje e vitit 2015 dhe e cila është vënë nën llupën e Gjykatës Kushtetuese, por Kushtetuesja nuk thotë se Asociacioni nuk mund të formohet dhe se ky obligim nuk mund të përmbushet. Në fakt thotë se i kërkon shtetit që statuti i këtij Asociacioni duhet të draftohet përsëri dhe të dërgohet edhe një herë në Kushtetuese.

KOHA: Do të flasim për statutin pas pak, por do të doja t’iu bëja një pyetje direkte tani, a e shihni si të mundshëm krijimin e një Asociacioni i cili nuk do të krijonte një nivel tjetër qeverisës në Kosovë ?

Szunyog: I takon Qeverisë së Kosovës që të propozojë si ta zgjidhim këtë situatë. Unë thjesht do të kërkoja nga Qeveria e Kosovës që të veprojë në dakordim me obligimet e veta shtetërore, si dhe ato ndërkombëtare e po ashtu të jetë dakord edhe me kushtet e Gjykatës Kushtetuese. Pra, të bëhet drafti i statutit të Asociacionit, t’u prezantohet Gjykatës dhe negociatave të dialogut.

KOHA: Jam i sigurt se e keni lexuar marrëveshjen shumë herë. Dhe gjatë leximit të marrëveshjes për Asociacionin e komunave me shumicë serbe, a shihni një nivel tjetër qeverisës në Kosovë?

Szunyog: Përsëri, ka modele të ndryshme dhe rrugë të ndryshme si mund ta bëni. Problemi është se neve nuk na është prezantuar asnjëherë asgjë. Prandaj është e vështirë për neve që të vlerësojmë nëse ky është një model korrekt ose jo.

KOHA: A prisni që Qeveria e Kosovës të procedojë me diçka të tillë, a keni pasur ndonjë kontakt së fundmi me ta ose a ua keni komunikuar edhe atyre këtë që po e thoni për ne këtu në studio ?

Szunyog: Unë jam duke komunikuar me Qeverinë pothuajse në baza ditore.

KOHA: Dhe cili është pozicioni ? E kemi parë një premtim publik, por po ashtu kemi parë një detyrim që të përmbushet Marrëveshja e MSA-së dhe të tjera obligime që nënkupton se duhet të implementohet Marrëveshja për Asociacionin po ashtu?

Szunyog: Ndoshta është një pyetje për ta, se si e shohin ata. Nga perspektiva jonë ne jemi të qartë dhe prandaj e kemi futur në raport.

KOHA: Në 10 vjetët e fundit të ndërmjetësimit evropian ka pasur shumë marrëveshje të cilat nuk janë zbatuar. Personalisht jam përfshirë në disa tema rreth monitorimit të këtyre marrëveshjeve. BE-ja nuk është se ka qenë shumë e zëshme për moszbatimin e marrëveshjeve. Po i kthehem përsëri pyetjes se përse tani, sepse ka zëra kritikë që thonë se BE-ja është në vijë me kërkesat e Serbisë, e cila kërkon që të bëhet zbatimi i Asociacionit tani?

Szunyog: Sa i përket kësaj unë mund të them se BE-ja nuk është e njëanshme në këtë çështje. Ne nuk jemi vetëm përkrahës të njërës palë apo palës tjetër. Interesi ynë është që të dyja, edhe Prishtina zyrtare edhe Beogradi, të arrijnë marrëveshje dhe të arrijnë te kjo marrëveshje e detyrueshme ligjore që do t’i zgjidhte të gjitha problemet ende të hapura e që pastaj do të lejonte edhe Kosovën edhe Serbinë të vazhdojnë tutje drejt Bashkimit Evropian.

KOHA: A po flisni për një marrëveshje të detyrueshme tani kur sapo folëm për Asociacionin, a po bëni ndërlidhjen midis këtyre dyjave ?

Szunyog: Jo, ka disa obligime nga marrëveshjet e kaluara. Por ajo në të cilën fokusohet mandati i kolegut tim z. Miroslav Lajçak është që të lehtësojë apo të ndihmojë negociatat gjithëpërfshirëse të kësaj marrëveshje të detyrueshme.

KOHA: Le të flasim tani për dialogun dhe temën kryesore të tij. A shihni shenja të arritjes së kësaj marrëveshjeje ligjërisht të detyrueshme, sepse nga jashtë nuk duket kështu dhe se Kosova e Serbia janë shumë larg arritjes së një marrëveshjeje gjatë këtij viti?

Szunyog: Epo, çka unë mund të them si përfaqësues i BE-së është se besojmë se është në interesin e Kosovës, por edhe të Serbisë sa më shpejt që është e mundur, pikërisht për shkak se kjo marrëveshje do të hapte rrugë për integrimin e të dyjave vendeve në Bashkimin Evropian. Pra, mendoj se është në interesin e të dyja palëve, por është po ashtu në interesin e tërë regjionit që kjo marrëveshje siç e përmenda pak më parë t’i mbyllë të gjitha çështjet e hapura.

KOHA: A mendoni se është ndërtuar momentumi që të ndodhë kjo tani ?

Szunyog: Çka unë po shoh aktualisht është një proces i cili u vonua për shkak të zgjedhjeve në Kosovë dhe ndërrimit të Qeverisë në Kosovë, por të cilin e rifilluam gjatë kësaj vere. Ishin dy takime në nivelin e përfaqësuesve më të lartë dhe vazhdojnë të mbahen takime mes kryenegociatorëve dhe këto takime nuk janë të lehta, por normalisht që është një përparim në këtë drejtim. Madje, ka pajtueshmëri për disa çështje specifike, si për shembull ajo e targave apo edhe të tjera që tregojnë se nëse të dyja vendet punojnë seriozisht mund të arrihet një marrëveshje.

KOHA: Por a nuk është ky vetëm minimumi i asaj çfarë BE-ja po arrin? A po shpreheni krenar për arritjen e marrëveshjes rreth targave ?

Szunyog: Epo, mendoj se jemi krenar që kemi arritur këtë marrëveshje dhe mendoj se duhet të jemi krenar për këtë, por përsëri është një proces që varet nga ritmi e rezultatet e procesit dhe varet nga të dyja anët dhe nuk varet vetëm nga Bashkimi Evropian. Ne vetëm po ndërmjetësojmë dhe po lehtësojmë procesin që është i udhëhequr nga Prishtina e Beogradi. Nëse Prishtina e Beogradi pajtohen t’i përfundojnë marrëveshjet sa më shpejt BE-ja do të jetë e lumtur. Vetëm pak kohë më parë edhe kryeministri, edhe zyrtarët e tjerë të qeverisë thanë se dëshirojnë që kjo gjë të përfundojë brenda mandatit dhe që mbase mund të jetë një objektiv real dhe mirë i planifikuar për t’u arritur.

KOHA: Po, por në vitin 2019 apo 2020, në 2020-n për ta thënë më saktë, Miroslav Lajçak si ndërmjetësues tha se kjo është vetëm një çështje muajsh, ndërsa kryeministri ynë tha se pret që marrëveshja të arrihet gjatë mandatit të qeverisë së tij, që i bie brenda 2-3 vjetëve?

Szunyog: Unë do t’ju sugjeroja se nëse shihni mbrapa, në 2020-n, në atë kohë në mes të Kosovës dhe Serbisë negociatat ishin nëse mund t’i quajmë të suksesshme me një fjalë dhe se brenda 2-3 muajve arritën të kapërcenin disa çështje mjaft serioze, duke përfshirë këtu edhe marrëveshje për personat e pagjetur.

KOHA: Po, por Qeveria Kurti ka hyrë me një qasje tjetër sa i përket kësaj çështjeje, a pajtoheni edhe ju me mua dhe a i ka përmbysur rezultatet e Qeverisë së kaluar në dialog?

Szunyog: Po pa dyshim se Qeveria e re ka të drejtë të ndryshojë qasjen e saj dhe e përsëris se jemi në fazën fillestare dhe u takuam për herë të parë vetëm gjatë verës pra, është vetëm kohë e shkurtër 7-mujore, porse shpresojmë që vitin tjetër të jemi më të suksesshëm.

KOHA: Pyetja e fundit sa i përket kësaj teme, si e shihni qasjen e Kosovës në dialog? Shumë kritikë e kanë parë një qasje më ndryshe, si një qasje më të fuqishme në krahasim me qeveritë e kaluara ?

Szunyog: Tani për tani çka është e rëndësishme është që të dyja palët po diskutojnë se si e shohin zbatimin e marrëveshjeve të kaluara dhe mendoj se kjo është e dobishme pavarësisht sa kanë mospajtime. Çka ne duhet të shohim është që ky proces të lëvizë drejt një marrëveshjeje të re, ku përsëri do të ishte tejet e rëndësishme për këtë dialog. Le të shpresojmë që të dyja palët të arrijnë në këtë pikë sa më shpejt?

KOHA: Doja të kaloja në një tjetër temë, por nuk mund të mos iu pyes për retorikat e të dyja palëve, sidomos ato që vijnë nga ana e Beogradit, ku së fundmi presidenti serb, Aleksandër Vuçiq, i ka mohuar krimet e kryera gjatë luftës në Kosovë, që e dëmton mundësinë për çdo lloj pajtimi. Sipas Vuçiqit nuk ka ndodhur asnjë krim, madje e ka mohuar edhe masakrën e Reçakut? Si e shihni këtë fakt z. Synjog dhe ndikimin e tij në arritjen e një marrëveshjeje ?

Szunyog: Ne jemi duke debatuar se të dyja palët duhet të fokusohen në këto negociata për një marrëveshje që do t’i hapë rrugë së ardhmes, por natyrisht se kjo nuk mund të bëhet pa u përballur me të kaluarën. Pikërisht në këtë temë ne po i lusim dhe po i detyrojmë të gjitha palët e përfshira që të shmangin retorikat, sepse nuk do të ndihmojnë marrëdhëniet bilaterale në dialog.

KOHA: Thatë “të dyja palët’’, a shihni retorika të njëjta edhe nga ana e Kosovës?

Szunyog: Po, të gjitha palët duhet t’i shmangin retorikat për shkak se ato po e komplikojnë dialogun.

KOHA: Po kalojmë tani te një tjetër proces që ka bërë bujë, e që ka të bëjë me procesin e vetingut. Qeveria e Kosovës ka thënë se procesi i vetingut në sistemin gjyqësor është i përkrahur nga BE-ja, por pastaj kemi parë që edhe BE-ja ka pasur deklarata të ndryshme sa i përket vetingut në sistemin gjyqësor. Cili është pozicioni juaj këtu, cila është e vërteta në këtë mes ?

Szunyog: Epo unë mendoj se ne nuk kemi pasur kurrë një pozicion ndryshe dhe mendoj se raporti është mjaft i qartë sa i përket kësaj. Ajo që ne e themi është se vetingun e shohim si masë ekstreme që duhet përdorur si mjeti i fundit. Dhe ne thjesht nuk shohim se në Kosovë është gjendja asisoj sa të merret një masë kaq ekstreme.

KOHA: Si do ta përshkruani një moment të tillë. Më herët folët për procesin e liberalizimit të vizave dhe se për këtë proces duhet të merremi më shumë me sektorin e sigurisë dhe ligjit, çfarë duhet të ndodhë sipas jush që të kemi proces vetingu në Kosovë?

Szunyog: Ne jemi të interesuar që të kemi një sistem gjyqësor që është efikas, i shpejtë dhe që e ofron drejtësinë e nevojshme dhe të duhur për të gjithë qytetarët e Kosovës. Natyrisht, siç e kemi thënë edhe në raport, kjo nuk është situata me zbatueshmërinë e ligjit në Kosovë, i cili është joefikas, i ngadalshëm dhe nganjëherë peng i ndikimit të jashtëm.

KOHA: Pra, pse nuk do ta përkrahnit një proces të vetingut ndaj gjyqësorit dhe cilat janë rezervat tuaja kryesore ndaj këtij procesi ?

Szunyog: Kur ne e krahasojmë sistemin e Kosovës me sistemet e tjera të regjionit, në fakt ne shohim një sistem që normalisht nuk është perfekt, por po ashtu nuk është as më i keqi i mundshëm nga i gjithë rajoni. Pra, parimisht është një sistem mesatar. Nuk besojmë se janë kushtet për masa kaq ekstreme dhe ne më parë sugjerojmë që Kosova të bëjë ndryshimet nga brenda, diçka të cilën e ka, porse nuk po e përdor, sepse ka mjete brenda këtij sistemi që i lejon shtetit të Kosovës të vlerësojë integritetin e gjykatësve.

KOHA: A po sugjeroni se Qeveria është duke synuar një rregullim të përshpejtuar të gjyqësorit ?

Szunyog: Unë nuk mendoj se Qeveria është duke provuar zgjidhje të shpejtë, por po provon që të ndërtojë një sistem që është mbi të gjitha sistemet e tjera dhe se nuk po i përdor mjetet e duhura përbrenda një sistemi që veç e ka.

KOHA: Besoj se ju jeni i vetëdijshëm që kjo qeveri dhe ky kryeministër e ka pasur premtim elektoral se “ne do të përmirësojmë sistemin gjyqësor të Kosovës përmes procesit të vetingut”?

Szunyog: Ne pajtohemi plotësisht që t’i ndihmojmë Kosovës në përmirësimin e sistemit gjyqësor dhe ne besojmë se përmirësimi më efikas i këtij sistemi mund të bëhet dhe duhet të bëhet, por ne shohim një numër gjërash që ekzistojnë dhe që mund të shërbejnë si mjete për të testuar integritetin, efikasitetin dhe gjëra të tjera...

KOHA: Dhe Qeveria e Kosovës duket e vendosur ta shtyjë përpara procesin e vetingut?

Szunyog: Qeveria e Kosovës mund dhe është duke e pasur një qëndrim të fortë për të bërë atë që ata kanë në plan të bëjnë. Ajo çfarë ne po insistojmë është të përdorim mjetet ekzistuese të cilat veçse janë në sistemin aktual dhe të shohim nëse kjo do të funksionojë, pastaj nëse kjo s’bëhet, mund të mendojmë për diçka tjetër, diçka më të fortë...

KOHA: A keni vërejtur ndonjë tendencë prej anës së Qeverisë që përmes këtij procesi të marrin në dorë gjyqësorin. A janë këto rezervat tuaj rreth vetingut ? Se mund t’i cenohet pavarësia gjyqësorit ?

Szunyog: Jo, nuk kam para asgjë të kësaj natyre në asnjërin prej diskutimeve që i kemi pasur. Përsëri e them se është më shumë shqetësimi rreth efikasitetit të sistemit, por edhe po ashtu integriteti personal i secilit gjyqtar.

"Ajo që ne e themi është se vetingun e shohim si masë ekstreme që duhet përdorur si mjeti i fundit. Dhe ne thjesht nuk shohim se në Kosovë është gjendja asisoj sa të merret një masë kaq ekstreme"

KOHA: Pra, nuk jeni teknikisht kundër procesit të vetingut, por vetëm kundër modelit të propozuar ?

Szunyog: Jo, jo, më lejoni ta them në këtë mënyrë, ne jemi pro përmirësimit të efikasitetit dhe performancës së sistemit gjyqësor të Kosovës dhe jemi pro përdorimit të të gjitha mjeteve që Kosova i ka në dispozicion para atij vendimi, dhe se ne pajtohemi me Qeverinë se sistemi duhet përmirësuar.

KOHA: Për fund flasim për energjinë. Së fundmi ju ishit prezent në një inaugurim në pjesën perëndimore të vendit, në Gjakovë, ku u përurua një sistem i ri i ngrohjes, një projekt që u financua nga BE-ja. Aty ju përmendët procesin e dekarbonizimit, ku thatë se Kosova duhet të fokusohet në të po ashtu. Në të njëjtën kohë ne kemi parë se javët e fundit ekziston një krizë energjetike edhe nëpër pjesë të tjera të Evropës ku çmimet janë stërngritur, si e shihni të ardhmen e qëndrueshmërisë së Kosovës në sektorin e energjisë nëse ju po i kërkoni Kosovës që të mos përdorë më qymyrin, si mundemi që të trajtojmë këtë problem?

Szunyog: Do të doja të thosha se Marrëveshja e Gjelbër është një projekt shumë i rëndësishëm për vendet anëtare të BE-së dhe që përfshin largimin nga gazrat e dëmshme, por po ashtu kemi edhe një Marrëveshje të Gjelbër edhe për Ballkanin Perëndimor, me të cilën janë pajtuar të gjitha palët e regjionit në Samitin e Sofias. Pra, Kosova është pjesë e një projekti evropian si Marrëveshja e Gjelbër’. Çka ne do të donim të shihnim është më shumë përkushtim nga ana e Kosovës për të ardhur deri atje. Dhe kjo gjë nuk është vetëm problem i Evropës, porse i gjithë botës, ku thuajse të gjitha superfuqitë po shkojnë drejt energjisë së ripërtërishme dhe të qëndrueshme larg përdorimit të gazrave. Për shkak se ngrohja globale po ndikon te të gjithë ne. Duhet që të kemi një vizion më afatgjatë, sepse nuk është një projekt i cili parashihet të bëhet për 1 apo 2 vjet, porse planifikohet të arrihet në një rrjedhë prej 10 vjetësh apo 20 vjetësh, ndërsa ka edhe përkushtim nga disa vende se një projekt i tillë duhet të shkojë deri në vitin 2050.

KOHA: Sa jemi te kjo çështje, në Kosovë është bërë bujë e madhe rreth gazit natyror dhe një projekti të shtrirjes së infrastrukturës së gazit, që u mendua të përkrahet nga MCC-ja? Cili është pozicioni juaj në këtë dhe a duhet të pranojë Kosova një marrëveshje të tillë ku gazi natyror duhet të instalohet ?

Szunyog: Me lejo ta them troç, në asnjë mënyrë Kosova nuk ka mundësi të ndërtojë një termocentral me qymyr për shkak se thjesht nuk ka asnjë institucion që do të mundësojë investimin në një termocentral të tillë dhe parimisht dy termocentralet ekzistuese që gjenden aty, njëri është 70 e kusur vjeç i vjetër dhe tjetri 40-50 vjeç. Prandaj në asnjë mënyrë nuk mund të krijosh një sistem me energji të qëndrueshme në këtë mënyrë. Çka ne do të donim të shihnim nga Qeveria e Kosovës është që të pajtohet sa më shpejt të jetë e mundur, pranvera e vitit tjetër është opsioni më real, që të ketë një strategji të qartë për energjinë për të paktën 10 vjetët e ardhshëm. Kanë filluar ta draftojnë një marrëveshje të tillë dhe ne duam të shohim se si Kosova kalon nga ekonomia që ka për bazë qymyrin në një ekonomi ‘’të gjelbër’’. Gazi mund të cilësohet si njëri prej opsioneve, sepse gazi është hidrokarbur, por po ashtu është një ndotës shumë më i vogël krahasuar me qymyrin. Parimisht nuk po i themi Qeverisë së Kosovës që ta bëjë këtë gjë ose atë tjetrën, porse Kosova duhet të kalojë prej qymyrit në një burim tjetër. Duhet që gjithashtu të bëhet promovimi i alternativave të tjera të energjisë, si për shembull energjia solare apo era. Gjithashtu një rëndësi e veçantë duhet t’i kushtohet efikasitetit të energjisë. BE-ja për shembull po i dhuron 10 milionë euro në Fondin për Efikasitetin e Energjisë, që ndihmon në shpenzim dhe konsum më të vogël të energjisë për objekte si ky i juaji për shembull. Është një varg i gjërave që duhet bërë dhe një problem i tillë nuk zgjidhet si me magji, por duhet të ketë një kuptim të qartë për kombinimin e alternativave që Kosova do t’i përdorë në sektorin e energjisë, që do të ndihmonte kalimin prej gjendjes aktuale, që përfshin ndotjen, te një model i ri.