Raportimi i pambrojtur, sulmet dhe kërcënimet ndaj gazetarëve në Kosovë

Njëri nga faktorët i cili vazhdon të rëndojë mjedisin mediatik konsiderohet të jetë edhe ‘promovimi’ i fyerjeve ndaj gazetarëve nga personat të cilët sipas ligjit pritet ta mbrojnë dhe ta garantojnë lirinë e shprehjes.

Një shqetësim të tillë e ka edhe Flutura Kusari, juriste për të drejtën e medias, e cila madje thotë se krijimi i një mjedisi ku gjuha denigruese ndaj gazetarëve dënohet në mënyrë të qartë është edhe kërkesë e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut dhe e Këshillit të Evropës.

“Tek ne, përveç që nuk po dënohet kjo gjuhë, pikërisht ata të cilët duhet ta dënojnë atë, për shembull Presidenti, në shumë raste ushtron abuzim verbal ndaj gazetarëve”, thotë Kusari.

Veprime të tilla të një personi me aq shumë pushtet dhe fuqi politike si Presidenti Hashim Thaçi, i cili ka qenë në krye të listës së personave më të votuar në Kosovë, sipas saj krijon një standard sipas të cilit abuzimi verbal ndaj gazetarëve nuk shihet më si shkelje e vlerave të një shoqërie demokratike.

Gentiana Begolli përmend disa raste të fundit të kësaj natyre, e që fatkeqësisht nuk janë pak.

“Kemi pasur rastin e fundit ku një gazetare në njëfarë forme është linçuar nga shefi i kabinetit të ministrit të arsimit duke u quajtur ‘përbindësh’ apo ‘pjesë e llumit mediatik’”, potencon Begolli.

Sipas saj, ka qenë shumë dekurajues fakti që përpos se nuk kishte pasur kërkimfalje apo sanksionim të shefit të kabinetit të ministrit të arsimit, vetë ministri e kishte pëlqyer postimin e shefit të kabinetit në Facebook, duke shtuar se këto raste nuk janë për t’u duartrokitur.

“Kemi pasur edhe Presidentin e vendit i cili i referohet, nëse nuk gaboj rreth 100 herë, me termin ‘po rren’ një moderatori – Adriatik Kelmendit, apo e kemi pasur një referencë cinike të themi ashtu të kryeministrit Ramush Haradinaj kur u sugjeron gazetarëve që ta mësojnë anglishten”, thotë ajo.

Mungesa e statistikave

Derisa prokuroria ka statistika të përgjithshme për rastet e sulmeve dhe të kërcënimeve ndaj gazetarëve, sistemi gjyqësor nuk posedon të dhëna të kategorizuara për sulmet dhe kërcënimet ndaj gazetarëve.

Sipas një statistike të përgjithshme të prokurorisë për numrin e veprave të ndryshme penale të kryera ndaj gazetarëve gjatë periudhës 1999-2016, shifra e tyre arrin në 181 raste. Vetëm Prokuroria Themelore e Prishtinës ka pasur 5 raste në procedim gjatë vitit 2017 dhe 3 raste deri në nëntor të vitit 2018, kurse ende nuk ka një databazë të ngjashme për prokuroritë e tjera.

Asociacioni i Gazetarëve të Kosovës (AGK) gjithashtu posedon statistika për rastet e sulmeve dhe kërcënimeve ndaj gazetarëve. Sipas AGK-së në vitin 2017 janë evidentuar 22 raste të kanosjeve dhe të sulmeve ndaj gazetarëve, kurse gjatë vitit 2018 ka pasur 13 raste të tilla.

Kështu, vazhdon të mbetet shqetësuese ndërhyrja e madhe në punën e gazetarëve, qoftë nga qytetarët e thjeshtë, nga përfaqësuesit e institucioneve shtetërore apo nga vetë punëdhënësit e tyre.

Edhe pse në prokurori dhe gjykatë thonë se po bëjnë përpjekje të vazhdueshme për rritjen e efikasitetit në ndjekjen e kryesve të veprave penale, gazetarët vazhdojnë ta kritikojnë mënyrën e trajtimit të këtyre rasteve.

Mungesa e rezultateve të institucioneve të drejtësisë

Përpos fyerjeve dhe etiketimeve në publik, gazetarët drejtpërdrejt përballen edhe me kanosje, kërcënime dhe sulme fizike, vepra të ndëshkueshme sipas Kodit Penal të Republikës së Kosovës. Në situata të tilla, barra institucionale për mbrojtjen e tyre dhe ndjekjen apo dënimin e kryesve bie mbi organet e drejtësisë, respektivisht mbi policinë, prokurorinë e gjykatat, kurse gazetarët e sulmuar shprehen të pakënaqur me punën e këtyre institucioneve.

Ata deklarojnë se stërzgjatja e hetimeve, ndikimet në punën e hetuesisë, moszbulimi i kryesve dhe dënimet e ulëta apo aktgjykimet liruese për kryesit, kanë ndikuar në rënien e besimit të tyre në këto institucione.

Vitin e kaluar, në mesin e gazetarëve të sulmuar kishte qenë edhe Parim Olluri. Sipas tij, jo vetëm ai, por asnjë gazetar nuk është i kënaqur me punën që e bëjnë organet e rendit në raste të tilla, duke theksuar neglizhencën e tyre të madhe në trajtimin e rasteve të dhunës dhe kanosjeve ndaj gazetarëve. Olluri thotë: “E vetmja e mirë në këto raste është fakti që Policia e Kosovës ofron pajisjen me armë me leje për gazetarët e sulmuar fizikisht apo të kërcënuar, duke u mundësuar kështu të vetëmbrohen nëse dikush i sulmon në të ardhmen”.

Kritika ndaj punës së institucioneve të drejtësisë ka edhe gazetarja Saranda Ramaj, e cila në shumë raste është kanosur nga persona të ndryshëm gjatë ushtrimit të profesionit të saj.

“Më kujtohet një rast të cilin e kam paraqitur në Policinë e Kosovës për shantazh, ku më shumë sesa shantazhi i personave të cilëve ua kam prekur interesin e jashtëligjshëm biznesor, më ka shqetësuar qasja e policisë dhe e hetuesisë të cilët kanë qenë njëfarë lloj ndërmjetësi, duke më pyetur se a është patjetër nevoja që të shkruash për ta meqenëse ti e di se si janë, ose ka pasur zyrtarë të cilët më kanë thënë se përse nuk po shkruan diçka tjetër po pikërisht për ta. Kjo më ka shqetësuar për shkak se e kam kuptuar se edhe hetuesia nuk e ka shumë të qartë konceptin e të bërit gazetari”, thotë Saranda.

Madje, sipas drejtorit ekzekutiv të gazetës Insajderi, Parim Olluri, një neglizhencë e tillë është e qëllimshme dhe nxitet nga politikanë të fuqishëm në Kosovë, me synimin që rastet e tilla të mbesin të pazgjidhura duke krijuar kështu frikë të madhe te gazetarët që në të ardhmen të mos raportojnë për tema të ndryshme hulumtuese.

Ai vazhdon duke thënë: “kjo është e orkestruar nga politika, prokuroria, gjykatat dhe policia së bashku, dhe secila prej tyre investon energji të mëdha në krijimin e një ambienti frikësues për gazetarët”.

Sipas tij, Policia e Kosovës është shumë e përgatitur, “ka njerëz të trajnuar dhe të shkolluar që mund t’i zgjidhin këto raste brenda muajit, por mungon vullneti për zgjidhjen e tyre. Policia e Kosovës kur ka dashur ka zgjidhur raste tejet më të sofistikuara, më të vështira, dhe ka dalur me rezultate konkrete. Dhe nëse i krahasojmë me rastet e gazetarëve, ankohen se nuk po mund t’i zgjidhin rastet të cilat janë tejet të thjeshta”.

Mosbesimi në institucionet e drejtësisë, vështirësitë dhe trajtimi i rasteve me prioritet

Përpos gazetarëve, sfida në kryerjen e punës së tyre thonë të kenë pasur edhe në institucionet e drejtësisë, duke pranuar se në të kaluarën ka pasur mungesë të efikasitetit dhe besimit në to. Sidoqoftë, sipas përfaqësuesve të tyre, situata tani qëndron më ndryshe. Sipas tyre, në përpjekje të përmirësimit të situatës ka filluar trajtimi me prioritet i rasteve ku viktima janë gazetarët, e njëkohësisht është thelluar edhe bashkëpunimi me njëra-tjetrën dhe me Asociacionin e Gazetarëve.

Sipas Besim Kelmendit, prokuror në Zyrën e Kryeprokurorit të Shtetit, sfida e tyre e parë ka qenë mungesa e mjaftueshme e bashkëpunimit ndërmjet gazetarëve të dëmtuar dhe organeve të drejtësisë, duke pranuar se një gjë e tillë ka ardhur pikërisht si pasojë e trajtimit jo të duhur të rasteve të mëparshme ku kanë qenë të përfshirë gazetarët.

“Gazetarët dhe opinioni në përgjithësi e kanë humbur besimin në sistemin e drejtësisë dhe kanë hezituar t’i paraqesin këto raste”, thotë Kelmendi, por sipas tij në përpjekje për të tejkaluar këtë situatë, në secilën prokurori themelore të Republikës së Kosovës është caktuar nga një koordinator për rastet e veprave penale kundër gazetarëve me anë të vendimit Nr. A 88/2017 të Kryeprokurorit të Shtetit.

Arben Hoti, gjyqtar në Gjykatën Themelore në Prishtinë, thotë se një hap i tillë është ndërmarrë edhe nga Këshilli Gjyqësor i Kosovës, që po ashtu ka caktuar nga një koordinator për këto raste në secilën gjykatë të Republikës së Kosovës.

Pavarësisht këtyre deklarimeve, trajtimi i rasteve të sulmeve dhe kanosjeve ndaj gazetarëve vazhdon të përcillet me probleme dhe pengesa të shumta.

Pakënaqësia me politikat ndëshkimore

Në situatat kur rasti arrin të shkojë deri në gjykatë, kritika të shumta i adresohen politikës ndëshkimore që ndjek ky institucion në këto raste.

Nga 181 rastet e sulmeve dhe të kërcënimeve ndaj gazetarëve, prokuroritë kanë zgjidhur mbi 51 prej tyre, kurse nuk ka statistika të tilla për rastet e zgjidhura nga gjykatat.

Sipas të dhënave të Këshillit Prokurorial të Kosovës, gjatë vitit 2017 prokuroritë kanë pasur gjithsej 5 raste në punë. Tri nga këto raste janë zgjidhur nga prokuroria: një me aktakuzë të drejtpërdrejtë, një me aktakuzë për dhënien e urdhrit ndëshkimor si dhe një me aktakuzë të ngritur pas procedurës hetimore.

Gjatë vitit 2018, prokuroritë kanë pasur gjithsej 3 raste në punë, prej të cilave vetëm njëri është zgjidhur me aktakuzë pas procedurës hetimore, kurse për asnjërin nga rastet gjatë vitit 2017 dhe 2018 nuk ka pasur vendime të gjykatës.

Edhe pse prokurori Besim Kelmendi thotë se nuk mund t’i komentojë vendimet konkrete të gjykatës për çështje individuale, ai megjithatë shprehet se prokuroria është e pakënaqur me politikën ndëshkimore të cilën e ndjekin gjykatat.

Lidhur me këtë, gjyqtari Hoti thotë se secili dënim shqiptohet varësisht nga vlerësimi i rrethanave të rastit.

“Secili rast penal është rast individual. Analizohen të gjitha rrethanat e rastit dhe gjykata kujdeset që me dënim të arrijë qëllimin e dënimit. Ndonjëherë qëllimi i dënimit arrihet me dënim edhe më të butë, por ka edhe raste kur duhet ashpërsuar politika ndëshkimore. Ne deri më tani konsiderojmë se jemi në funksion të zbatimit të ligjit në kuptim të arritjes së qëllimit të dënimit, dhe që dënimi i shqiptuar nga gjykata e ka arritur qëllimin e vet që kryesi të mos e përsërisë veprën penale, por të ndikojë edhe tek personat tjerë që mos të kryejnë vepra të tilla penale. Por, në të ardhmen nuk do të thotë se nuk do ta ashpërsojmë këtë politikë ndëshkimore nëse vetëm paraqitet një nevojë e tillë”, thotë ai.

E me politikën ndëshkimore më së paku janë të kënaqur gazetarët e sulmuar e të kanosur. Sipas Parim Ollurit, në rezultatet dhe epilogun e rasteve të tilla ka gisht politika, dhe sipas tij po investohet që rastet e dhunës dhe të kanosjeve ndaj gazetarëve të mos zgjidhen qëllimisht në mënyrë që të krijohet një klimë frikësuese.

Edhe gazetarja e Kohës Ditore Saranda Ramaj konsideron se ka mungesë të vendimeve të formës së prerë të gjykatave lidhur me këto padi, kurse në rastet kur kemi vendime të plotfuqishme, dënimi zakonisht është me gjoba, madje gjoba tejet të ulëta, e sipas saj “këto dështime të gjyqësorit kanë bërë që shumë gazetarë të mos i paraqesin rastet fare në institucionet e drejtësisë, për shkak se nuk kemi epilog për një kohë të gjatë, kurse puna e gazetarit është punë ditore dhe rrjedhimisht rezultatet do të duhej të ishin më të shpejta”.

Përkundër faktit se numri i rasteve të pazgjidhura vazhdon të mbetet i lartë ndërsa epilogu jo i kënaqshëm, në prokurori e në gjykatë deklarojnë se nuk kanë dijeni që kanë pasur ndonjëherë rast kur janë marrë masa disiplinore ndaj një prokurori apo gjyqtari për performancën e dobët që mund të kenë treguar gjatë trajtimit të kanosjeve dhe sulmeve ndaj gazetarëve.

Korniza ligjore dhe mbrojtja institucionale

Në mesin e shumë të drejtave dhe lirive themelore, edhe liria e shprehjes dhe liria e medias në parim garantohen me Kushtetutën e Republikës së Kosovës.

Sa i përket sigurimit të kornizës ligjore e cila u garanton lirinë mediave dhe gazetarëve në vendin tonë, në shikim të parë ajo duket të jetë mjaft e avancuar, për faktin se hartimi i ligjeve të reja është bërë me ndihmën e shumë ekspertëve vendorë dhe ndërkombëtarë, të cilët janë kujdesur që ato të jenë në përputhje me standardet profesionale dhe ndërkombëtare. Por, zbatimi i tyre ka hasur në vështirësi të shumta.

“Kur flasim për sigurinë e gazetarëve, në bazë të standardeve ndërkombëtare janë tri kërkesa të cilat duhet të plotësohen që të garantohet liria e gazetarëve. Kërkesa e parë, dhe këtu po flas për standardet e Këshillit të Evropës dhe Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, është obligimi i shtetit që t’i parandalojë sulmet, lëndimet dhe vrasjet e gazetarëve. Hapi i parë drejt parandalimit është sigurimi i bazës ligjore, që përfshinë një numër shumë të madh të ligjeve”, thotë Flutura Kusari.

Përderisa ligji për dekriminalizimin e shpifjes dhe ai për mbrojtjen e burimeve të gazetarëve u mirëpritën nga gazetarët, propozimi i projektligjit për klasifikimin e informacioneve, i sponsorizuar nga Zyra e Kryeministrit, po shihet si një iniciativë mjaft shqetësuese nga gazetarët dhe mbrojtësit e të drejtave të tyre. Sipas Flutura Kusarit, një ligj i tillë sigurisht se do të dëmtonte punën e gazetarëve, meqë publikuesi i një informacioni të klasifikuar, pavarësisht rëndësisë së tij për publikun, mund të dënohet me burgim deri në 12 vjet.

Sipas saj, thelbësore është që përpos miratimit të tyre në letër, këto ligje të mbështeten në mekanizma efikasë të cilët sigurojnë edhe zbatimin e tyre. Ajo shton se ka nevojë për një rishikim të legjislacionit meqenëse shumica e ligjeve janë hartuar para 10 vitesh, kurse tani mjedisi ku po punojnë gazetarët në gjithë botën është më i rrezikshëm sesa përpara.

Shikuar në përgjithësi, mjedisi në të cilin punojnë gazetarët në Kosovë sigurisht se po ndikon në punën e tyre

Sipas Saranda Ramajt, mungesa e mbrojtjes institucionale përmes sistemit të drejtësisë ndikon jashtëzakonisht shumë në dekurajimin e gazetarëve, e sidomos të gazetarëve të rinj.

Në anën tjetër, Olluri thotë se një situatë e tillë nuk mund të ndikojë në ndaljen e tërësishme në asnjë moment, por sigurisht se ndikon në krijimin e një klime frikësuese, duke krijuar teren të pasigurt për gazetarët.

“Ne shohim që shumë gazetarë që ndoshta në të kaluarën ndoshta kanë raportuar në numër më të madh me artikuj hulumtues, kemi një tërheqje prej tyre, kemi ndoshta një mungesë vullneti për të raportuar, për t’u marrë me gazetari hulumtuese. Dhe është shumë normale që klima e pasigurt ndikon tek secili gazetar, sepse në fund të fundit edhe gazetarët janë njerëz”, përfundon ai.