Doracaku i pazakonshëm politik i eurozonës

Që prej 2008-s, eurozona është përballur me krizë financiare, me krizë të borxhit sovran dhe me krizë të shëndetit publik. Tani, teksa çmimet e energjisë janë në rritje, ajo duhet që të përgatitet për sprovën e radhës: Për goditjen e pafavorshme dhe thellësisht asimetrike të furnizimit

Gjendja ekonomike në Evropë është përnjëmend shqetësuese. Inflacioni vjetor në eurozonë ka arritur nivelin rekord të lartë prej 7.4 për qind, por megjithëkëtë bankat ende po u japin hua njëra-tjetrës me norma negative interesi. Në prill, inflacioni prej viti në vit në Estoni ishte për një fije flokë më e ulët se 20 për qind, porse vetëm 5.4 për qind në Maltë. Borxhi publik krahasuar me një hise të bruto prodhimit të brendshëm është në nivele të pashembullta, e megjithëkëtë normat e obligacioneve gjermane mbesin dukshëm nën mesataren e tyre afatgjate përderisa diferencat, ani se në ngritje, janë ende të frenuara. Në të gjithë kontinentin, indikatorët kryesorë ekonomikë po përçojnë mesazhe të ngatërruara.

Qeveritë dhe bankat qendrore janë zënë të papërgatitura nga transicioni i papritur prej kapërcimit nga një mjedis i deflacionit në atë inflacionist. Të njëjtët politikëbërës që në shtator paralajmëruan se deflacioni ishte të paktën po aq kërcënues sa inflacioni, tani pohojnë se kemi hyrë në një epokë të inflacionit strukturor.

Banka Qendrore Evropiane flet për “normalizim”, sikur përsëritja e kësaj mantre të mund të mbartë njëfarë ndjesie kontrolli, të zbusë pritjet e inflacionit dhe të qetësojë tregjet financiare. Por pak çka është normale.

Janë tri arsyet për këtë konfuzion. E para është se ne përnjëherë kemi hyrë në një botë të re. Për të paktën 15 vjetët e fundit, stabiliteti i çmimeve dhe stabilizimi i prodhimit kanë qenë pothuajse e njëjta gjë. Nuk kishte gjë të natyrshme në këtë konfigurim, të cilin ekonomistët Olivier Blanchard dhe Jordi Galí e quajtën “rastësi hyjnore”. Përkundrazi, rezultoi nga një rreshtim i veçantë i forcave.

Shkaku që konkurrenca në vendet e punës me paga të ulëta (një pasojë kjo e globalizimit) veproi si një frenues i fuqishëm për rritjen e çmimeve, inflacioni u ul. Shkaku që prodhuesi margjinal i energjisë në botë nuk ishte më OPEC-u, por më tepër Shtetet e Bashkuara (falë revolucionit të energjisë së argjilës), çmimet e naftës dhe të gazit ishin të ulëta, ndërsa oferta dukej elastike. Dhe shkaku që bumi i çmimeve të mallrave kishte përfunduar me shpërthimin e krizës financiare globale, nuk pati presion inflacioni as nga ajo anë.

Krejt këto përfunduan pothuajse në të njëjtën kohë. Mbrojtja e tregut në SHBA dhe zhvillimi kinez kanë dobësuar ndikimin deflacionist të globalizimit. Angazhimi për gjelbërimin e sistemit energjetik ka ulur investimet në lëndët djegëse fosile, por pa kompensim proporcional të investimeve në burimet e ripërtëritshme. Në fund, lufta në Ukrainë ka nxitur rritjen e mëtejshme të kostove të energjisë dhe rritjen e përnjëhershme të çmimit të ushqimeve. Askush nuk e di nëse këto ndryshime do të dalin të jenë të përkohshme apo të përhershme. Nëse SHBA-ja, Evropa dhe Kina bien njëkohësisht në recesion, siç ka parashikuar Kenneth Rogoffi, atëherë inflacioni i lartë i së sotmes do të ulet përnjëherë. Por nëse nuk bien, atëherë mund fare lehtë të vazhdojë.

Arsyeja e dytë e pështjellimit të politikave të Evropës është ajo se tronditja e çmimit të energjisë i rëndon dallimet ekonomike përbrenda eurozonës. Gjërat veçse do të pështjelloheshin edhe sikur eurozona të ishte një zonë ekonomike homogjene, me një politikë të vetme fiskale. Por energjia e brendshme përbën 10-përqindëshin e indeksit të çmimeve në Estoni, krahasuar me vetëm 4 për qind sa është në Portugali. Për më tepër, varësia nga gazi natyror (çmimi i të cilit është katërfishuar) është tejet i pabarabartë përreth vendeve.

Pa marrë parasysh se çfarë mund të pretendojnë zyrtarët, shtetet anëtare e kanë një politikë të përbashkët energjetike vetëm në letër. Akëcili vend ka prioritetet e veta, dhe sistemi energjetik i Evropës është në fakt i fragmentuar. Në rastin konkret, Spanja dhe Portugalia e njoftuan gjatë marsit tërheqjen (e përkohshme) nga rrjeti elektrik i BE-së.

Kjo divergjencë thërret në mbështetje te masat tatimore dhe subvencionet që ndihmojnë në zbutjen e diferencave inflacionale dhe në shmangien e rritjes së pritjeve inflacioniste. Kësisoj, Estonia dhe Letonia që kanë shkallë të lartë inflacioni duhet që të mbështeten në mënyrë agresive te levat fiskale. Në të kundërtën, Franca dhe Portugalia, në të cilat inflacioni është më i ulët, duhet ta ruajnë gjendjen e tanishme. Kjo bie ndesh me skemën e zakonshme, sipas së cilës detyra për kontrollimin e inflacionit i bie Bankës Qendrore përderisa qëndrimi buxhetor duhet të varet pikë së pari nga shtrirja e rreziqeve të qëndrueshmërisë fiskale.

Arsyeja e tretë përse politikëbërësit evropianë janë të çorientuar është specifikisht shkaku i luftës: Eksportet ruse të energjisë numërojnë një hise të madhe të të ardhurave të saj. Masat politike të prezantuara nga qeveritë evropiane për të mbështetur amvisëritë, siç janë subvencionet ose ulja e normave tatimore, në fakt i financojnë në mënyrë indirekte përpjekjet e luftës të Kremlinit. Pra, politikëbërësit duhet që ta marrin në konsideratë një synim të tretë krahas mbështetjes në të ardhura dhe kontrollit të inflacionit: Efektin e vendimeve të brendshme te të ardhurat nga eksportet ruse.

Sikurse kam argumentuar në një publikim të fundit me Blanchardin, kjo vlen veçanërisht për gazin natyror, ngase nafta është një mall global. Qeveritë duhet të kërkojnë mënyra sesi të lehtësojnë barrën financiare të blerjeve të gazit, duke i ruajtur stimujt për ta reduktuar konsumin.

Krejt kjo sugjeron për një shkëputje rrënjësore nga përshkrimi standard politik. Politikat fiskale duhet të ndihmojnë në zbutjen e çankorimit të pritjeve inflacioniste, përpjekjet relative fiskale duhet të jenë në funksion të inflacionit relativ, dhe skemat qeveritare të mbështetjes duhet të hartohen asisoj që të shmangin subvencionimin e luftës së Rusisë.

Që një përzierje e këtillë politikash të zbatohet në mjedisin e sotëm shumë të pasigurt, qeveritë duhet të jenë të sigurta se mund të marrin rreziqe. Qëkur BQE-ja e lansoi lehtësimin sasior në vitin 2015, dhe aq më tepër qëkur e filloi programin e blerjes emergjente pandemike (PEPP) në marsin e 2020-s, si kundërpërgjigje ndaj goditjes nga COVID-19, qeveritë e eurozonës janë mbrojtur nga de facto kontrolli i Bankës Qendrore i obligacioneve sovrane.

Ç’është e vërteta, BQE-ja kurrë nuk është zotuar për ndonjë objektiv specifik, por ka treguar se çfarë duhej për t’i bindur tregjet se krizat e nxitura nga spekulimet duhej të shmangeshin. Tani që BQE-ja ka treguar se do të ndalojë blerjen e bonove, shtrohet pyetja nëse tregjet do të ndihen të sigurta që, me kushtin që borxhet të mbeten të qëndrueshme, diferencat e normave të interesit do të frenohen.

Që prej 2008-s, eurozona është përballur me krizë financiare, me krizë të borxhit sovran dhe me krizë të shëndetit publik. Tani, teksa çmimet e energjisë janë në rritje, ajo duhet që të përgatitet për sprovën e radhës: Për goditjen e pafavorshme dhe thellësisht asimetrike të furnizimit.

(Jean Pisani-Ferry, bashkëpunëtor i lartë në institutin e opinionit publik Bruegel, me seli në Bruksel, dhe anëtar i lartë jorezident në Institutin Peterson për Ekonominë Ndërkombëtare, është kryesues i “Tommaso Padoa-Schioppan”, pranë Institutit Universitar Evropian. Ky vështrim është shkruar ekskluzivisht për rrjetin botëror të gazetarisë “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”).