“Putinizimi” i politikës së jashtme të Trumpit

Dallimi midis Putinit dhe Trumpit, siç e thekson Alain Frachon, redaktor i politikës së jashtme në ”Le Monde”, shpërfaqet me profilet e tyre kryesore: Trump është para së gjithash tregtar i cili kërkon nga Putini një marrëveshje kryesisht tregtare. Ndërkaq, Putini në negociatat me Trumpin është i orientuar më shumë me një qasje ideologjike. Ndryshe nga Trumpi, Putini, siç e sheh veten brenda një misioni historik që ta ripërtërijë perandorinë ruse apo së paku një zonë në të cilën ai do të kishte ndikim të rëndësishëm. Kjo shfaqet edhe në vetë tekstin e marrëveshjes

“Plani i paqes”, të cilin e formuloi së voni presidenti amerikan Trump, nxiti debate intensive sa në vendet evropiane aq edhe në SHBA. Ish-presidenti i Francës, François Hollande, në një intervistë për të përditshmen prestigjioze franceze “Le Monde” (22 nëntor), theksoi se “ne jemi duke përjetuar një moment njëherazi historik dhe dramatik”. Aspektin historik ai e sheh të shpërfaqet në faktin se plani i presidentit amerikan Trump e bën të theksuar kapitullimin e Ukrainës por njëherazi edhe braktisjen e Evropës “nën sundimin e përbashkët ruso-amerikan”. Aspekti dramatik, ndërkaq, sipas Hollande, del në shesh me vendimin që Ukraina përfundimisht të heqë dorë nga një e treta e territorit të vet e njëherësh të ballafaqohet me “mungesën e sigurisë se mund të shkelet me agresione të tjera nga Rusia”.

Ana dramatike manifestohet po kështu me cilësinë që ky plan s’është gjë tjetër veçse një “kopjim nga presidenti Trump i kërkesave të Putinit, me të cilat ky e redukton Evropën në një ‘vëzhguese të rrethuar’”. Presidenti i SHBA-së, sipas Hollande, kësodore dëshmon se nuk ka kuptuar asgjë nga “përvojat e mëparshme historike”. Trump me qëndrime të tilla jo vetëm se e privon, saktëson Hollande, “armatën ukrainase nga forcat e saj, nëse nuk garanton sigurinë e Kievit, Putini “do të gjejë raste dhe mënyra për ta gëlltitur Ukrainën në tërësi”, ngase ndryshe nga mandatet e kufizuara kohore të një vendi demokratik, “koha i takon strategjisë së tij”.

Zelenski brenda “dilemës së tmerrshme”

Kësodore, Zelenski gjendet brenda një “dileme të tmerrshme”: nëse e pranon këtë plan, populli i tij do ta cilësojë si presidentin i cili ka kapitulluar për shkak të gjitha atyre humbjeve. Ndërkaq, nëse ai, cek Hollande, nuk lëshon pe, atëherë Putini gjen arsyetimin ta vazhdojë luftën e kjo, duke marrë parasysh se ka në disponim, për aksionet e tij, “përjetësinë” dhe se koha, së këndejmi, nëse Zelenski merr vendimin që t’i rezistojë, e në këtë rast Trump nuk do ta mbështesë ushtrinë ukrainase dhe nuk do ta furnizojë me informacione të çmueshme.

Në disa media me ndikim, para disa ditësh, u bë publike këshilla që këshilltari i Trumpit, Witkof, ia bëri në Kremlin këshilltarit kryesor të Putinit, Ushakov. Ai u tha se çkado ishte e dëshirueshme që këshilltarët e Putinit t’i sugjerojnë presidentit amerikan, në Washington, sa u takon raporteve politike midis dy fuqive të mëdha. Në bazë të këtyre informatave u sajua supozimi se një pjesë e rëndësishme e “planit” të presidentit amerikan për paqen në Ukrainë qenka përpiluar në Kremlin.

Në disa media dolën edhe tituj që e aktualizonin atë supozim edhe kësisoj: “Një spiun rus në Shtëpinë e Bardhë”. Kësodore, aspekti njëherazi historik dhe dramatik del i ndërlidhur në këtë plan me mundësinë jo vetëm të kapitullimit të Ukrainës por edhe me rënien e Evropës brenda një mbisundimi ruso-amerikan. Edhe Hollande në shpjegimet e tij në këtë bisedë, e sheh të mundshme braktisjen definitive nga Ukraina të një të tretës së territorit të vet nën sundimin rus. Ana dramatike shpërfaqet këtu me prirjen e Donald Trumpit që t’i pranojë si të paevitueshme kërkesat e Putinit, kurse Evropën ta shohë thjesht si “një shikuese e rrethuar”.

Këto lëvizje të politikës së jashtme të Trumpit karshi Rusisë, janë përshëndetur edhe më parë nga Moska: sjelljet brutale të Trumpit ndaj presidentit Zelenski në Zyrën Ovale të Shtëpisë së Bardhë, sikurse edhe vendimi për ndërprerjen e dërgimit të armëve Ukrainës, bënë që Dmitri Peskov, zëdhënës i Kremlinit, të deklarojë zyrtarisht: “Orientimet e reja amerikane në politikën e jashtme përputhen plotësisht me orientimet tona”. Në këtë mënyrë presidenti amerikan Trump e bëri të ditur se faji për luftën në Ukrainë i takon Ukrainës.

Disa hulumtues të gjeopolitikës, kishin theksuar se edhe para hapjes së një negociate me Rusinë, Trump vendosi ta braktisë Ukrainën e agresuar, duke e paraqitur madje rezistencën e saj si “shkaktar i mundshëm i Luftës së Tretë Botërore”, siç i pat thënë ai më herët presidentit Zelenski në Shtëpinë e Bardhë.

Kjo orvatje për ta delegjitimuar Zelenskin, u shoqërua edhe me ndërprerjen e dërgimit të armatimit Ukrainës, e cila tash e tre vjet pëson sulme të rënda nga Rusia e Putinit. Mirëpo, Trumpi e pa të udhës t’ia përmbushë Putinit edhe një dëshirë: ta delegjitimojë plotësisht presidentin Zelenski e njëherësh t’ia ndërpresë dërgimin e armatimit.

Denigrimi i partnerëve evropianë

Presidenti i SHBA-së Trump, së voni, shkaktoi një habi të theksuar duke deklaruar se BE-ja ishte “krijuar për t’i shfrytëzuar amerikanët”. Kësisoj, kthesa gjeopolitike e theksuar e Trumpit u shoqërua me një “denigrim të partnerëve evropianë”. Disa studiues të këtyre çështjeve theksojnë se mund ta kuptojnë deri diku prirjen e zyrtarëve amerikanë që të largohen nga evropianët por ata nuk e kanë të qartë përse aleatët e djeshëm të Evropës duhet të afroheshin me Rusinë e Putinit, sidomos kur të merret parasysh fakti se kjo vazhdon të zhvillojë forma të rënda të agresionit mbi Ukrainën.

Në anën tjetër, SHBA-ja shkaktoi edhe një habi të madhe në opinionin ndërkombëtar më 24 shkurt të vitit të kaluar, në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së, duke votuar bashkë me Rusinë, Bjellorusinë dhe Hungarinë një rezolutë e cila i kundërvihej rezolutës së disa vendeve të tjera, të cilat e cilësonin Moskën si agresore në konfliktin me Ukrainën.

Në anën tjetër, me rastin e mbajtjes të një këshilli të jashtëzakonshëm, më 6 mars, zyrtarët e 27 vendeve të BE-së, aprovuan Planin për Riarmatimin e Evropës, me një buxhet prej 800 miliardë eurosh. Ky buxhet ka parasysh ndihmën mbrojtëse që do t’i ofrohet në radhë të parë Ukrainës.

Pajisja e BE-së me armatime evropiane del si një etapë e parë e cila duhet të hapë mundësinë e krijimit të një autonomie të mirëfilltë strategjike e BE-së përballë kthesës gjeopolitike të theksuar të SHBA-së. Disa hulumtues saktësojnë se shumica e vendeve evropiane nuk kanë dashur fare ta marrë në shqyrtim këtë perspektivë. Tani, ndryshimet në politikën e jashtme amerikane ndikojnë në kërkimin e një udhe të përbashkët evropiane në fushën e mbrojtjes. Në atë masë sa SHBA-ja ka zgjedhur një orientim tjetër në politikën e jashtme dhe atë të mbrojtjes, i takon shteteve anëtare të BE-së të saktësojnë strategjinë e tyre të re politike dhe ushtarake.

Nuk duhet harruar, megjithatë se, ndryshe nga pushteti i Putinit, i cili nuk varet doemos nga vullneti politik i zgjedhësve, pushteti i Trumpit nuk mund t’i ikë vendimmarrjes periodike të zgjedhësve amerikanë. Sikurse edhe vendimeve të mundshme të disa instancave gjyqësore amerikane.

Të përkujtojmë tani se agresioni i Rusisë mbi Ukrainën, para tre vjetësh, pati nxitur një tronditje të thellë gjeopolitike në Evropë dhe në Perëndim në përgjithësi. Liderët evropianë u mblodhën me urgjencë për t’i ridefinuar parimet e sovranitetit evropian sikurse edhe “autonominë e tyre strategjike”. U dakorduan për dërgimin urgjent të një ndihme të rëndësishme të armatimit Ukrainës, duke shqyrtuar njëherazi masat që duhet marrë “për t’u përballur me rrjedhojat e agresionit rus për paqen dhe stabilitetin e kontinentit evropian” sikurse edhe ato që i takojnë elaborimit të një strategjie të re energjetike, gjë që ka nxitur një zgjim brutal të Evropës dhe Perëndimit në përgjithësi karshi kërcënimeve nga një regjim autokratik e agresiv. Nuk vihej në dyshim, me këtë rast, përbashkësia e vendeve perëndimore, në veçanti ato midis vendeve të BE-së dhe SHBA-së, edhe me vetë praninë brenda NATO-s. Mirëpo, presidenti Trump, sot është i prirë gjithnjë e më shumë ta afirmojë pikëpamjen e vet e cila e shikon SHBA-në si tërësi e cila është e ndarë nga Evropa si entitet krejtësisht i pavarur.

Kthesa e parapërgatitur e Trumpit

Ky qëndrim i Trumpit u interpretua nga vëzhguesit dhe ekspertët e marrëdhënieve gjeopolitike si një kthesë e përgatitur më herët; nuk ishte vetëm kërkesa e tij e para dy vjetëve se vendet evropiane, anëtare të NATO-s, do të duhej të rrisin obligimet e tyre financiare karshi NATO-s. Vrojtuesit gjeopolitikë evropianë vënë në pah se Trumpi në fakt, me vendimet e veta për NATO-n e ka “zhveshur forcën e saj si aleancë kolektive e mbrojtjes, duke e dëmtuar besueshmërinë e saj”. Përfaqësuesit e vendeve në Evropë theksojnë se siguria e tyre lidhet me atë që po ndodh tani e tre vjet në Ukrainë, sikurse edhe me kërcënimet që Rusia ua drejton vendeve baltike, Polonisë dhe disa vendeve skandinave.

Vërejtja serioze që gjeopolitikanët e disa vendeve evropiane ia bëjnë sot Trumpit rezymohet kësisoj: ai vendosi ta braktisë vendin nën agresion, Ukrainën, për ta përvetësuar optikën e agresorit.

Anna Colin Lebedev, sociologe ukrainase, e cila sot ligjëron në Universitetin Paris-Nanterre, vë në pah se kërkesa e Putinit për ta reduktuar numrin e ushtarëve të Ukrainës në 200 mijë, flet qartazi për problemet që ai i ka me përmasat e armatës ukrainase, e cila sot ka 900 mijë ushtarë. Në anën tjetër, janë publikuar së voni deklarata të disa gjeneralëve të Rusisë, në kanale televizive, për shkapërderdhjen dhe rënien e moralit të ushtrisë ruse në disa zona të luftimeve me trupat ukrainase.

Maya Kandel, e cila ligjëron në Universitetin Sorbona e re Parisi 3, në librin e saj të fundit ”Trumpizmi apo fundi i modernitetit politik” (Gallimard, 2025), analizon strukturimin gradual të një korpusi ideologjik, me theks të veçantë te periudha e mandatit të dytë. Teza fillestare e saj vë në pah disa aspekte të legjislaturës së dytë të pushtetit të Trumpit, në radhë të parë programin e tij politik në zhvillim e sipër. Trumpizmi, sipas autores, shpalos një vullnet për shkëputje rrënjësore nga moderniteti politik, ashtu siç është zhvilluar ky që nga Lufta e Dytë Botërore; një “mendim reaksionar i strukturuar, dega MAGA (Ta bëjmë Amerikën sërish të madhe), i cili formësohet duke iu kundërvënë progresizmit.

Për Trumpin s’kanë rëndësi faktet por narracioni

Autorja vë në pah në librin e saj kritikën e liberalizmit, si ide përparimtare, në kuptimin amerikan, kundër liberalizmit politik, kundër rregullave të demokracisë liberale; globalizmi multikulturor. Për Trumpin e drejta ndërkombëtare është problematike. Ky orientim politik shpesh cilësohet me etiketimin e kundërshtarëve të vet politikë por edhe të huajve dhe atyre që varen nga ndihmat sociale. Prirja që të injorojë diskursin racional, të akomodohet me jotolerancën ndaj të tjerëve. Për autoren, kontestimi i realitetit është një element qendror i trumpizmit: ideja se faktet nuk kanë rëndësi, por vetëm narracioni; ADN i trumpizmit, karriera e tij (libri i tij i parë “Arti i deal-it” 1987; ajo që është e rëndësishme nuk është realiteti, por narracioni mbi të. Ai e aplikon këtë në të gjithë lëmenjtë: imigracioni, ekonomia, politika e jashtme. Trumpi imponohet në publik me rrëfime të thjeshta, ngase institucionet tradicionale kanë humbur kredibilitetin, mediat etj. Trumpi synon të afirmojë një aftësi narrative por edhe politike.

Episodi më i ri

Alain Frachon, redaktor i politikës së jashtme në ”Le Monde”, në editorialin e tij të 29 nëntorit, thekson se dallimi midis Putinit dhe Trumpit shpërfaqet me profilet e tyre kryesore: Trump është para së gjithash tregtar i cili kërkon nga Putini një marrëveshje kryesisht tregtare. Ndërkaq, Putini në negociatat me Trumpin është i orientuar më shumë me një qasje ideologjike: ky e shikon veten si realizues i një misioni të tutoratit politik e ushtarak së paku mbi një pjesë të konsiderueshme të Ukrainës.

Te dallimi i qasjeve të Trumpit dhe Putinit në negociatat mbi Ukrainën, Frachon cek se qasja e Trumpit ndaj çështjes së Ukrainës i përngjet një tregtie për ta arritur paqen duke i dhënë Putinit territoret që i takojnë popullit ukrainas. Ndryshe nga Trumpi, Putini, siç e sheh veten brenda një misioni historik që ta ripërtërijë perandorinë ruse apo së paku një zonë në të cilën ai do të kishte ndikim të rëndësishëm. Kjo shfaqet edhe në vetë tekstin e marrëveshjes.

Trumpi e kishte dërguar si negociator në Moskë këshilltarin e vet më të besueshëm, Steve Witkof. Ky i bëri në Moskë pesë vizita, ndonëse nuk dinte fare rusisht. Vështirë mund të merret me mend që në negociata të tilla, me peshë të madhe, zyrtari i lartë amerikan të mos dijë të komunikojë me kolegët e vet në Moskë në gjuhën ruse. Mirëbesimi i Trumpit ndaj Putinit u shpërfaq si shumë gjeneroz, edhe në këtë rast.