Si po e përdor Trumpi “teorinë e të çmendurit” për të ndryshuar botën

Trumpi e ka bërë paparashikueshmërinë e tij një aset kyç strategjik dhe politik. Ai e ka ngritur paparashikueshmërinë në statusin e një doktrine. Dhe tani tipari i personalitetit që ai solli në Shtëpinë e Bardhë po nxit politikën e jashtme dhe të sigurisë, po e ndryshon botën.

I pyetur muajin e kaluar nëse po planifikonte t’i bashkohej Izraelit në sulmin ndaj Iranit, presidenti i SHBA-së, Donald Trump, tha “mund ta bëj, mund të mos e bëj, askush nuk e di se çfarë do të bëj”.
Ai e la botën të besonte se kishte rënë dakord për një pauzë dyjavore për t’i lejuar Iranit të rifillonte negociatat. Dhe pastaj ai e bombardoi atë.

Po shfaqet një model: Gjëja më e parashikueshme në lidhje me Trumpin është paparashikueshmëria e tij. Ai ndryshon mendje. Ai bie në kundërshtim me veten. Ai është i paqëndrueshëm.

“Trumpi ka krijuar një operacion shumë të centralizuar të bërjes së politikave, ndoshta më i centralizuari, të paktën në fushën e politikës së jashtme, që nga Richard Nixoni”, ka thënë Peter Trubowitz, profesor i marrëdhënieve ndërkombëtare në Shkollën e Ekonomisë në Londër.

“Dhe kjo i bën vendimet politike më të varura nga karakteri i Trumpit, preferencat e tij, temperamenti i tij”, ka shtuar ai. 

Trumpi e ka përdorur këtë për përdorim politik: ai e ka bërë paparashikueshmërinë e tij një aset kyç strategjik dhe politik. Ai e ka ngritur paparashikueshmërinë në statusin e një doktrine. Dhe tani tipari i personalitetit që ai solli në Shtëpinë e Bardhë po nxit politikën e jashtme dhe të sigurisë. Po e ndryshon botën.

Studiuesit politikë e quajnë këtë “teoria e të çmendurit”, në të cilën një udhëheqës botëror kërkon ta bindë kundërshtarin e tij se është i aftë për çdo gjë, për të përfituar koncesione. E përdorur me sukses, mund të jetë një formë shtrëngimi dhe Trumpi beson se po ia jep atë që dëshiron, duke i çuar aleatët e SHBA-së aty ku ai dëshiron.

Por a është një qasje që mund të funksionojë kundër armiqve? Dhe a mund të jetë e meta e saj se, në vend që të jetë një dredhi e projektuar për t’i mashtruar kundërshtarët, në fakt bazohet në tipare të karakterit të dokumentuar qartë, me efektin që sjellja e tij bëhet më e lehtë për t’u parashikuar?

Sulme, fyerje dhe përqafime

Trumpi e ka filluar presidencën e tij të dytë duke përqafuar presidentin rus, Vladimir Putin, dhe duke sulmuar aleatët e Amerikës. Ai ka fyer Kanadanë duke thënë se duhet të bëhet shteti i 51-të i SHBA-së.

Ai ka thënë se ishte i përgatitur të merrte në konsideratë përdorimin e forcës ushtarake për të aneksuar Grenlandën, një territor autonom i aleatit të Amerikës, Danimarkës. Dhe ka shtuar se SHBA-ja duhet të rimarrë pronësinë dhe kontrollin e Kanalit të Panamasë.

Neni 5 i kartës së NATO-s i detyron të gjithë anëtarët të mbrojnë të gjithë të tjerët. Trumpi e ka vënë në dyshim angazhimin e Amerikës ndaj këtij neni. 

“Mendoj se neni 5 është në aparatura mbështetëse”, ka deklaruar Ben Wallace, ish-sekretari i mbrojtjes i Britanisë.

Ndërkaq, prokurori i përgjithshëm konservator, Dominic Grieve, ka thënë se “për momentin, aleanca transatlantike ka mbaruar”.

Një seri mesazhesh të rrjedhura zbuluan kulturën e përbuzjes së Trumpit për aleatët evropianë në Shtëpinë e Bardhë. 

“Ndaj plotësisht me ju urrejtjen tuaj për shpërdoruesit evropianë”, u kishte thënë sekretari i Mbrojtjes i SHBA-së, Pete Hegseth, kolegëve të tij, duke i quajtur “patetikë”.

Në Mynih të Gjermanisë më herët këtë vit, zëvendëspresidenti i Trumpit, JD Vance, ka thënë se SHBA-ja nuk do të jetë më garantuese e sigurisë evropiane.

Kjo dukej si një kthim kurrizi të 80 vjetëve të solidaritetit transatlantik. 

“Ajo që ka bërë Trumpi është ngritja e dyshimeve dhe pikëpyetjeve serioze në lidhje me besueshmërinë e angazhimeve ndërkombëtare të Amerikës”, ka thënë profesori Trubowitz.

“Çfarëdo mirëkuptimi që këto vende (në Evropë) kanë me Shtetet e Bashkuara, për sigurinë, për çështjet ekonomike apo të tjera, ato tani janë subjekt i negociatave në çdo moment”.

“Ndjesia ime është se shumica e personave në orbitën e Trumpit mendojnë se paparashikueshmëria është një gjë e mirë, sepse i lejon presidentit të SHBA-së të shfrytëzojë ndikimin e Amerikës për përfitim maksimal...Ky është një nga mësimet e tij nga negociatat në fushën e pasurive të paluajtshme”, ka shtuar ai.

Sidoqoftë qasja e Trumpit ka dhënë fryte. Vetëm katër muaj më parë, Sir Keir Starmer ka njoftuar se Britania e Madhe do të rriste shpenzimet e mbrojtjes dhe sigurisë nga 2.3% e Produktit të Brendshëm Bruto (PBB) në 2.5%.

Muajin e kaluar, në një samit të NATO-s, kjo është rritur në 5%, një rritje e madhe, që tani do të aplikohet nga çdo anëtar tjetër i Aleancës.

Parashikueshmëria e paparashikueshmërisë

Trumpi nuk është presidenti i parë amerikan që ka përdorur një “doktrinë të “paparashikueshmërisë”. Në vitin 1968, kur presidenti i SHBA-së, Richard Nixon po përpiqej t’i jepte fund luftës në Vietnam, ai e gjeti armikun e Vietnamit të Veriut shumë kokëfortë.

“Në një moment, Nixoni i kishte thënë këshilltarit të tij për Sigurinë Kombëtare, Henry Kissinger, ‘duhet t’u thuash negociatorëve të Vietnamit të Veriut se Nixoni është i çmendur dhe nuk e di çfarë do të bëjë, kështu që më mirë të arrish një marrëveshje përpara se gjërat të bëhen shumë keq”, ka treguar Michael Desch, profesor i marrëdhënieve ndërkombëtare në Universitetin Notre Dame. 
“Kjo është ‘teoria e të çmendurit’”. 

Julie Norman, profesoreshë e politikës në University College London, pajtohet se tani ekziston një “doktrinë e paparashikueshmërisë”.

“Është shumë e vështirë të dish se çfarë po vjen nga dita në ditë”, ka argumentuar ajo. “Dhe kjo ka qenë gjithmonë qasja e Trumpit”. 

Trump e ka shfrytëzuar me sukses reputacionin e tij për paqëndrueshmëri për të ndryshuar marrëdhënien transatlantike të mbrojtjes. Dhe siç është parë qe një kohë, për ta mbajtur Trumpin në anën e tyre, disa udhëheqës evropianë e kanë lajkatuar dhe përkëdhelur.

Samiti i NATO-s muajin e kaluar në Hagë ishte një dëshmi e një miqësie servile. Sekretari i përgjithshëm i NATO-s, Mark Rutte, i kishte dërguar më parë presidentit Trump një mesazh me tekst, të cilin Trumpi e ka bërë publik.

“Urime dhe faleminderit për veprimin tuaj vendimtar në Iran, ishte vërtet e jashtëzakonshme”, thuhej në mesazhin që Rutte i kishte dërguar Trumpit, pasi Amerika kishte sulmuar tri vendet kryesore bërthamore të Iranit në qershor. 

Për njoftimin se të gjithë anëtarët e NATO-s kishin rënë dakord të rrisnin shpenzimet e mbrojtjes në 5% të PBB-së, Rutte kishte thënë: “Ju do të arrini diçka që asnjë president në dekada nuk mund ta bënte”.

Anthony Scaramucci, i cili ka shërbyer si drejtor i komunikimit i Trumpit në mandatin e tij të parë, ka thënë “z. Rutte, po përpiqet t’ju turpërojë, zotëri. Ai është ulur në Air Force One dhe po qesh me ju”.
Dhe kjo mund të jetë dobësia në zemër të “doktrinës së paparashikueshmërisë” së Trumpit: veprimet e tyre mund të bazohen në idenë se Trumpi dëshiron lajka. Ose se ai kërkon fitore afatshkurtra, duke i favorizuar ato mbi procese të gjata dhe të ndërlikuara.

Nëse është ky rasti dhe supozimi i tyre është i saktë, atëherë kjo kufizon aftësinë e Trumpit për të kryer marifete për të mashtruar kundërshtarët, përkundrazi, ai ka tipare karakteri të përcaktuara mirë dhe të dokumentuara qartë, për të cilat ata janë bërë tashmë të vetëdijshëm.

Kundërshtarët e paprekshëm nga sharmi dhe kërcënimet

Pastaj lind pyetja nëse një “doktrinë e paparashikueshmërisë” ose “teoria e njeriut të çmendur” mund të funksionojnë ndaj kundërshtarëve.
Presidenti ukrainas, Volodymyr Zelensky, një aleat i cili u kritikua ashpër dhe publikisht nga Trumpi dhe Vance në Zyrën Ovale në shkurt të këtij viti, më pas pranoi t’i japë SHBA-së të drejta fitimprurëse duke shfrytëzuar burimet minerale të Ukrainës.

Vladimir Putin, nga ana tjetër, me sa duket mbetet i paprekshëm ndaj sharmit dhe kërcënimeve të Trumpit. Në fillimkorrik, pas një telefonate, Trumpi ka thënë se është “i zhgënjyer” që Putini nuk është i gatshëm të përfundojë luftën kundër Ukrainës.

Po Irani? Trump ka premtuar se do t’i jepte fund përfshirjes amerikane në “luftërat e përjetshme” të Lindjes së Mesme. Vendimi i tij për të goditur objektet bërthamore të Iranit ishte ndoshta zgjedhja më e paparashikueshme politike e mandatit të tij të dytë deri më tani. Pyetja është nëse do të ketë efektin e dëshiruar.

Ish-sekretari i Jashtëm britanik, William Hague, ka argumentuar se kjo do të bëjë pikërisht të kundërtën: do ta bëjë Iranin më shumë, jo më pak, të kërkojë të sigurojë armë bërthamore.
Profesori Desch pajtohet. 

“Mendoj se tani është shumë e mundshme që Irani të marrë vendimin për të krijuar armë bërthamore”, ka thënë ai. 

“Kështu që nuk do të habitem nëse ata qëndrojnë të qetë dhe bëjnë gjithçka që munden për të përfunduar ciklin e plotë të asaj që kanë nisur dhe për të kryer një (provë bërthamore).

“Mendoj se mësimi i Sadam Huseinit dhe Muamar Gadafit nuk u shpëton diktatorëve të tjerë që përballen me SHBA-në dhe ndryshimin e mundshëm të regjimit... pra iranianët do ta ndiejnë thellë nevojën për pengesën përfundimtare teksa i shohin Sadamin dhe Gadafin si shembuj negativë dhe Kim Jong Unin e Koresë së Veriut si shembullin pozitiv”, ka thënë Desch.

Shumë persona kanë argumentuar se Irani tani ka më shumë gjasa të përpiqet të sigurojë armë bërthamore pas sulmeve të SHBA-së. Një nga skenarët e mundshëm është konsolidimi i Republikës Islamike, sipas Mohsen Milani, profesor i politikës në Universitetin e Floridës dhe autor i librit “Ngritja dhe rivaliteti i Iranit me SHBA-në në Lindjen e Mesme”.

“Në vitin 1980, kur Sadam Huseini sulmoi Iranin, qëllimi i tij ishte rënia e Republikës Islamike”, ka thënë Milani.

“Ndodhi pikërisht e kundërta. Kjo ishte edhe llogaritja izraelite dhe amerikane... Se nëse heqim qafe drejtuesit kryesorë, Irani do të dorëzohet shpejt ose i gjithë sistemi do të shembet”, ka shtuar ai.

Një humbje besimi në negociata?

Duke parë më tej, paparashikueshmëria mund të mos funksionojë ndaj armiqve, por është e paqartë nëse ndryshimet e fundit që ajo ka sjellë midis aleatëve mund të mbahen.

Ndërsa është e mundur, ky është një proces i ndërtuar kryesisht mbi impulsin. Dhe mund të ketë një shqetësim se SHBA-ja mund të shihet si një ndërmjetës i pabesueshëm.

“Njerëzit nuk do të duan të bëjnë biznes me SHBA-në nëse nuk i besojnë SHBA-së në negociata, nëse nuk janë të sigurt se SHBA-ja do t’u qëndrojë pranë në çështjet e mbrojtjes dhe sigurisë”, ka argumentuar profesori Norman. 

“Pra, izolimi që shumë në botën e MAGA-s (Motoja e Trumpit “Make America Great Again”) kërkojnë, mendoj unë, do të kthehet kundër”.

Kancelari gjerman, Friedrich Merz, për shembull, ka thënë se Evropa tani duhet të bëhet e pavarur në mënyrë operative nga SHBA-ja.

“Rëndësia e komentit të kancelarit është se është një njohje se prioritetet strategjike të SHBA-së po ndryshojnë”, ka thënë profesori Trubowitz. 

“Ata nuk do të thyhen përsëri në mënyrën se si ishin para se Trumpi të merrte detyrën. Pra, po, Evropa do të duhet të bëhet më e pavarur nga ana operative”, ka shtuar ai.

Kjo do të kërkonte që kombet evropiane të zhvillojnë një industri mbrojtëse evropiane shumë më të madhe, të fitojnë pajisje dhe aftësi që aktualisht i ka vetëm SHBA-ja, ka argumentuar profesori Desch.
Për shembull, evropianët kanë një aftësi të sofistikuar të inteligjencës globale, thotë ai, por shumë prej tyre ofrohen nga SHBA-ja.

“Evropa, nëse do të duhej të vepronte vetëm, do të kërkonte gjithashtu një rritje të konsiderueshme të aftësisë së saj të prodhimit të pavarur të armatimeve. Fuqia punëtore do të ishte gjithashtu një problem. Evropa Perëndimore do të duhej të shikonte nga Polonia për të parë nivelin e fuqisë punëtore që do t’u nevojitej. E gjithë kjo do të kërkojë vite për t’u ndërtuar”, është shprehur ai.