OpEd

Pezull në mjegull

Në një vend ku s’ndryshon gjë, ku edhe shpresa për ndryshim e humb kuptimin. Sepse është vonë, tepër vonë për të pritur. Se duhet gjetur fajtorin, tingëllon si përndjekje a shfajësim. Për të mos u zhytur në pesimizëm, le të fajësohet diçka përtej natyrës njerëzore. Mjegulla, ta zëmë

Asnjë pikë a presje, s’do t’ia hiqja asaj që kisha shkruar fiks një vit më parë, në të njëjtën kohë, diku pas mesnate, jashtë afatit të përcaktuar, nën xhurulldinë e zakonshme të përfundimit të një pune që do të mund të kryhej kaherë. Ishte një lloj përpjekjeje për të bashkuar tri vija për një rrëfim, diçka si thurje për vizat, të burgosurin që i shënon ditët me vija në pritje të lirisë e për atë që nënshkruhet me vijë dhe të tillë e konsideron shteti.

Qëndrimi për të mos ndryshuar gjë, është larg ndonjë profecie në parashikim. Edhe më larg fodullëkut të autorësisë për një tekst që nuk plaket. Janë rrethanat ato që edhe parashikimin e bëjnë punë të lehtë. Në një vend ku s’ndryshon gjë, ku edhe shpresa për ndryshim e humb kuptimin. Sepse është vonë, tepër vonë për të pritur.

Por “Don't Look Back” e rock-grupit “Boston” do të ishte porosia e 1978-s për të mos shikuar prapa.

Në fund, si zakonisht, ai shkrim do të përfundonte me urim. Shikuar në perspektivën e së sotmes, krejt huqje: që vijat të bashkohen për t’u bërë skicë e një pikture tjetër.

Vijat s’u bashkuan, piktura tjetër, në variantin më të butë u bë kroki. Në atë më realist – shkarravinë.

Se duhet gjetur fajtorin, tingëllon si përndjekje a shfajësim. Për të mos u zhytur në pesimizëm, le të fajësohet diçka përtej natyrës njerëzore. Mjegulla, ta zëmë.

* * *

Ende pa na e mësuar ç’është – diku si parafilloristë apo filloristë që kishim nxënë nja tri shkronja të alfabetit – ishte një detyrim strikt të mësohej vjersha për mjegullën, që nis me laritje (mjegullushë) dhe përfundon me kërcënim. Dhe kërcënimi bëhej me diellin. Mjegulla fajësohej që fëmijëve ua prish lojën, tek thërrasin rrezet diellore që ta shkatërrojë. S’e besoj të na e kenë mësuar për të na e ngjizur besimin në diell, në energjinë e këtij ylli.

Imazhi real i smogut bashkë me mjegullën rikthehen rëndom çdo fillimdimri, e vjershën për të do të ma kujtonte në njërën prej ditëve të mjegullta e të zakonshme Bindi im 5-vjeçar. Ca vargje prej asaj që mbaja në mend s’i mjaftuan si shpjegim në pyetjet që zëvendësohen me një tjetër, një tjetër e një tjetër. Në pafajësinë e kureshtjes së një fëmije çojnë krye dilemat me të cilat frymojmë. Pyetjeve të tij iu bashkoheshin të miat që bëheshin tok me frikën për tymin e smogun që thith ai e të gjithë ne. Dhe frikën më të madhe për mjegullën që mbështjell të ardhmen e tij e të gjithë neve.

Kompromisi qe dielli që e shkatërron. Larg asaj që t’ia ngjizë besimin vetëm në diell.

* * *

Ishte ditë me diell, e enjtja e tretë e majit të vitit 2018, kur kuratori izraelit, Avi Lubin, tok me artistët do të zbarkonin në Galerinë Kombëtare të Kosovës me “Mjegullën” e tyre artistike. Larg zbërthimit të secilës prej veprave, gjenealogjia e konceptit është mjaftueshëm kallëzuese. Se vjen nga një shtet që s’e njeh shtetësinë e Kosovës, për kuratorin qe boll në pikënisje. Dhe kjo nisi si një shaka: një ekspozitë që nuk ekziston, në një vend që nuk ekziston, me njerëz që nuk ekzistojnë, në galerinë që nuk ekziston. Shakaja u shndërrua në përnjëmend kur ai do të tentonte të zbriste “në shtetin që nuk ekziston”. Aeroplani nuk aterroi, kaloi një natë në Stamboll dhe Lubini prej atje u çoi selam artistëve një tjetër shaka se me gjasë Kosova me të vërtetë nuk ekziston.

Në vernisazhin e ekspozitës, dielli kishte perënduar. E kuptueshme, rrezet e zbehta s’e kishin as minimumin e domosdoshëm për ta hequr mjegullën artistike që ngreh pyetje, hulumton të kaluarën e të ardhmen, në tentim që t’i japë kuptim së tashmes. Diku në qoshe të galerisë, ajo që do të kapërthehej si metaforë, tash del përtej saj. Një copë flamuri kombëtar qepur me atë ish-jugosllav, vendosur në bisht kose. “Bashkësia e patitulluar”, është pagëzimi që ia ka bërë artisti konceptual Driton Selmani, dhe mbi të gjitha një vepër si kjo, fuqinë e vet s’e ka veç te paralajmërimi a parashikimi i ngjarjeve që pasojnë, por te qëndrueshmëria. E qartë – do të mund të ekspozohet edhe në vitet që vijnë. Nëse jo për gjë tjetër, vetëm për mjegullën që mbyt të tashmen bashkë me të ardhmen. Dhe nëse i duhet edhe një arsye e dytë, i mjafton mjegullnaja të cilën e kemi shtresëzuar si trashëgimi. “Mjegulla” si art u bë deklaratë e fuqishme për të vënë në pikëpyetje ekzistencën e një shoqërie në udhëkryq.

Për ta shpartalluar do të shndërrohen në domosdoshmëri vargjet e një vjershe si lojë fëmijësh se mjegullën e heq dielli. Ose kthimi në të kaluarën. Kur të parët zaten s’e gjenin arsyen t’i besonin njëri-tjetrit. Dhe i besonin diellit.

* * *

Mjegullës e smogut në natën më të gjatë të vitit do t’i shtohet edhe tym fishekzjarrësh festash të shndërruara në rituale që s’kërkojnë arsye. Aso që prapa shkëlqimit të llambave, fshihet terri pa fillim e fund. Shpjegimi më i thjeshtë për mjegullën është ai për mbetjen pezull të pikave të vogla të ujit, ku shikimi horizontal është nën një kilometër. Jashtë shkencës, në realitet, pikat e vogla të ujit janë njerëzit pezull në mjegull. Të tillë për të cilët horizontaliteti i shikimit do të verbërohet edhe më e do t’u duhet të çojnë kryet përpjetë vertikalisht, në pritje të shpëtimit nga yjet.

Gëzuar që të mos kthehemi prapa e t’i besojmë vetëm diellit!