"Arnavut yazarlar..." edebiyattaki eşsiz sesler hakkında sessizliği bozuyor

Kadınların edebi sesi, Meliza Krasniqi'yi dört yıl boyunca monografi üzerinde çalışmaya teşvik etti ve bu çalışma, Arnavut edebiyatının eşsiz bir bölümünü vurgulayarak sessizliği bozma misyonuna dönüştü. Cuma günü Priştine'deki Arnavutça Enstitüsü'nde açılışı yapılan "Arnavut Yazarlar 60-230" adlı monografinin yazarı Krasniqi, "1954'tan fazla yazar, analiz edilen ve yorumlanan 1990 eser ve hepsinden önemlisi, çoğu zaman sessiz kalmış ama asla yazmayı bırakmamış bir sesin kolektif tarihi var" dedi.

Meliza Krasniqi'nin "Arnavut Yazarlar 50-1954" adlı monografisinde, 1990'lerden geçen yüzyılın sonuna kadar kadınların edebi yolculuğu anlatılıyor. İlk yazar Musine Kokalari'den başlayarak yarım yüzyıldır 60'tan fazla kadın edebiyatçının eserlerini içeren bu bilimsel yayın, kadın yazarların incelenmesinde vazgeçilmez bir kaynak olarak değerlendiriliyor. Tesadüfen değil, eser Dünya Kadınlar Günü'nden bir gün önce tanıtıldı. Etkinlik, yaratıcı kadınlar için bilgi ve hafıza yoluyla kadınların kutlanması olarak değerlendiriliyor.

"Arnavut Yazarlar 1954-1990" adlı eserin tanıtımında, Arnavut edebiyatında kadının edebi sesinin yolculuğu olarak övgüyle söz edildi. Cuma günü öğleden sonra, Albanoloji Enstitüsünün salonlarından biri bu etkinliğe katılanlarla doldu. Üst kata çıkan merdivenlerde katılımcılar kadın yazarların portreleriyle karşılaştılar. Bu aynı zamanda Arnavut edebiyat dünyasına yapılan katkı ve çalışmalara bir tür saygı duruşuydu.

Yazar Meliza Krasniqi, bu kadınların edebi seslerinin kendisine dört yıl boyunca "Yazarlar..." monografisi üzerinde çalışırken ilham verdiğini söyledi.

"60'ın üzerinde yazar, analiz edilip yorumlanan 230 eser ve hepsinden önemlisi, çoğu zaman susturulmuş ama yazmayı hiç bırakmamış bir sesin kolektif tarihi var." Yalan söylemeyeceğim. İsimler, kaderler, şiirler, romanlar, oyunlar denizinde kendimi kaybolmuş hissettiğim günler oldu. O günler bana sanki hep yanımdaymış, benimle konuşuyormuş, kulağıma şiirler okuyormuş, şarkılar söylüyormuş gibi geliyordu. Ve tam da onların bu sesi bana sonsuz ilham verdi," dedi Kamu Yönetimi Enstitüsü'nde bağımsız araştırmacı olan Krasniqi.  

Bu yayınla edebiyatta iz bırakan kadınlara yöneldiğini söyledi.

"Burada bulunan yazar Nataşa Lakos'un birinci cildinin ilk dizesini hatırlıyorum: 'Nereye gidersem gideyim, sana döneceğim kadın.' "Ve bugün burada edebiyatımıza iz bırakan kadınlara dikkatimizi çekmek için bulunuyoruz" dedi şair Lako'nun bir dizesine atıfta bulunarak.

Evet, Krasniqi'nin monografisindeki karakterlerden biri. Lako, edebiyatçı kadınların her zaman gölgede kaldığını söyledi.

"Meliza'nın eserlerini değerlendirmem için bana ilham veren bu kitaba sahip olmak büyük bir şans, çünkü çoğu zaman şatoya alışkınız, çünkü kitaplar büyük tarihi şahsiyetlerle ilgili. Bunlar çok gerekli. Özellikle tarihimizi yeniden öğrenmeye başladığımızda bol bol okuyun. Karısını orada bulamıyor, içeride, bir dere gibi. Arnavut şair Natasha Lako, "Bugün bile kadın yazarlar hiçbir zaman ön sayfaya çıkmıyor" diyor.

Araştırmacı Resmije Kryeziu, Arnavut edebiyatında yakın zamana kadar kadınların karakter olarak ele alındığını söyledi.

Konuşmasının başında, "Şimdiye kadar edebiyatımızda, Arnavut yazarların eserlerinde esas olarak bir karakter iken, şimdi yazar olarak kadınımız var" dedi.

Çalışmanın bilimsel açıdan önemine değindi.

"Yazar Meliza Krasniqi bu çalışmasında edebiyat haritasının kapsamı hakkında elinden geldiğince bilgi veriyor, ayrıca 1954-1990 zaman dilimindeki yazarların eserlerini değerlendiriyor. Bu eser, edebiyat ufuklarını genişleterek çalışmalarını derinleştirmeye yardımcı olabilecek edebiyat bilimcileri için değerlidir. Kryeziu, "Dolayısıyla bu çalışma, edebiyat bilimcilerin edebi eserin genişliğini ve derinliğini analiz etmelerine yardımcı olan kültürel bir ölçektir" dedi.

Şimdiye kadar bu kadar derin bir çalışmanın yapılmadığını söyledi.

"Şimdiye kadar, bilim insanlarının ait oldukları edebiyatı derinlemesine inceleyebilmelerine imkân verecek kapsamlı çalışmalara sahip olmamıştık." Kryeziu, "Kronolojik, coğrafya, rölyef, yazarlar koleksiyonu şeklinde düzenlenmiş, bir sözlük ve ansiklopedi öğeleri taşıyan değerli bir eser olan bu çalışmada yer almalarından mutluluk duyuyorum" dedi.

"Arnavut Yazarlar 1954-1990" monografisi dört ana bölümden oluşmaktadır. İlki Arnavutluklu yazarları, ikincisi Kosovalı yazarları, üçüncüsü Kuzey Makedonyalı Arnavut yazarları ve sonuncusu da İtalyalı Arnavut yazarları inceliyor. Araştırma sonuçlarının sunumu ve Arnavut kadın yazarların bibliyografyasıyla son bulmaktadır.

Bu monografinin editörü, araştırmacı Gëzim Aliu, bu monografide en iyi yazarlara ve eserlerine daha fazla yer verileceğini duyurdu. Krasniqi'nin kullandığı literatürün teorik, tarihî-edebi kitaplar, yazılar, incelemeler, eleştiriler ve çeşitli röportajlardan oluştuğunu söyledi.

"Arnavut kadınının geçmişte ve günümüzde, hem ailede, hem yaşamda, hem de kültürde, özellikle edebiyatta durumunu iyi bilen Meliza Krasniqi, sadece 1954-1990 döneminde değil, Arnavut yazarlar tarafından yazılmış ve yayınlanmış tüm edebi eserleri araştırmayı, bulmayı ve analiz etmeyi kendine misyon edinmiştir. Bu, Arnavut kadınının toplumun, ailenin, yaşamın, kültürün ve Arnavut edebiyatının doğal eşit yarısı olduğunun kanıtıdır ve boynunda ilmik olan o kız ve kadından, yirminci yüzyılın onyılları boyunca birçok engele rağmen kendi kültürel kimliğini ifade etmeyi ve yaratmayı başarmıştır" dedi.

Böyle bir işi yapabilmek için büyük bir özgüvene ve yüksek mesleki yeterliliğe sahip olmak gerektiğini değerlendirdi.

Aliu, "Meliza Krasniqi büyük, sıra dışı bir çalışma yaptı ve bu monografinin gelecekte Arnavut kadın yazarlarla ilgilenen herkes için, kültürümüzdeki unutulmuşlukla, özellikle de bize dili öğreten annelerimizin, okuma yazmayı öğreten öğretmenlerimizin, edebi ve entelektüel yaratıcılıklarıyla Arnavut kadınının sadece şairler ve yazarlar için bir ilham kaynağı değil, aynı zamanda hayatta, işte, toplumda, edebiyatta ve kültürde aktif bir özne olduğunu gösteren yazarlarımızın unutulmuşluğuyla mücadele etmeyi amaçlayan herkes için vazgeçilmez bir referans olacağını düşünüyorum" dedi.

Meliza Krasniqi'nin "Arnavut Yazarlar 1954-1990" adlı monografisi, kadın yazarların eserlerini gün yüzüne çıkaran, aynı zamanda onların zorluklarına da dikkat çeken bir çalışma olarak övgüyle karşılandı.