"Arşivlerden: Sosyal Selamlar" Galerinin ilk on yılının mektuplarını açıyor

Bugün Kosova Ulusal Galerisi olarak bilinen arşivin açılışı, yalnızca bu kurumun 1979'dan 1989'a kadar olan ilk on yılına bir yolculuk değil, aynı zamanda o sıradan döneme ait belgeler ve mektuplar aracılığıyla bu ülkenin tarihi de okunuyor. Her mektup "Dostça selamlar" ile bitiyordu, ancak kurumsal sanatın kökleri de burada yatıyor.

Kosova Ulusal Galerisi'nin kuruluşunun ilk on yılındaki mektuplarından oluşan bir selamlama, yakında gerçekleşecek olan "Arşivlerden: Toplumsal Selamlaşmalar" sergisinin isminin verilmesine sebep oldu. Kişisel yazışmalardan resmi belgelere kadar arşiv materyalleri, 1979'da kurulan yeni kültür kurumunun rolünü, gelişimini ve vizyonunu, ataerkil zihniyetin sanat sahnesine olan etkisiyle paralel olarak ele alıyor.

Bir zamanlar Gençlik Sarayı'nın "Boro-Ramizi" bölümünde yer alan Priştine Sanat Galerisi, kurulduğunda sanatçıların eserleri aracılığıyla tanıtıldığı bir mekana dönüşecekti. Buradan, dünyanın birçok prestijli merkezine giden yollar açılacaktı. Bugün, neredeyse yarım asır sonra, Kosova sanatının pek az ulaştığı bu yerlerde. Bu gelişmenin bir kısmı, GKK arşivinin, kurumun başkentin "Qafa" semtindeki galerisindeki mekânlarda sergilenmesinden kaynaklanıyor.

Kosova Ulusal Galerisi küratörü Hana Halilaj'ın küratörlüğünde, perşembe akşamı açılışı yapılan "Arşivlerden: Toplumsal Selamlaşmalar" adlı sergide, kurumun 1979'dan 1989'a kadar olan ilk on yılının her yılına ait materyaller yer alıyor.

Sergi, girişin sağından başlayarak kronolojik bir anlatı olarak başlıyor ve anlatı, kurumun açılış konuşmasıyla birlikte gelişmeye başlıyor.

Pajazit Nushi, "Çağdaşlarımız" başlıklı kurumun ilk sergisinin açılışı vesilesiyle yaptığı konuşmada, "Priştine Sanat Galerisi'ni, Kosova Özerk Cumhuriyeti ve tüm ülkemizin emekçileri ve vatandaşları, estetik kültür ve figüratif sanatın daha da gelişmesi için özel toplumsal öneme sahip bir kurum olarak açın" dedi.

Küratör Hana Halilaj, serginin GKK arşivi etrafında şekillendiğini vurguladı.

"Ülkemizin sanat tarihinin inşasında önemli rol oynayan arşivde bulunan anlatıların etkinleştirilmesi ve işlevselleştirilmesi için iki yıldır odaklandığımız farklı materyaller var. Galeri binasının yenilenmesiyle yeni bir mekânda olduğumuz şu dönemde hem koleksiyonu hem de arşivi taşıyoruz. Kurumun işleyişinin ilk on yılını düşünmek önemliydi," dedi.

Serginin arşiv malzemeleriyle ele aldığı dönem, o dönemde Yugoslavya'daki siyasi duruma denk geliyor. Halilaj, "Bu dönemin özelliği, belirgin bir siyasi etkinin olması, ancak malzemeler aracılığıyla Kosova'nın o dönemde Yugoslavya'nın bir eyaleti olarak bulunduğu toplumsal ve siyasi bağlamdaki durumları da okuyabilmek" dedi.

Yazılı mektuplara odaklanıldığını belirtti.

"Malzemeler çoğunlukla daha kişisel yazışmalara ve mektuplara odaklanıyor veya sunuyor. Bazıları idari belgelere giriyor, ancak asıl odak noktası, gönderilen telgraflardan sanatçılar tarafından yazılan mektuplara kadar, ister istekler, ister izinler veya bir sergiyle ilgili çeşitli el yazmaları olsun, mektuplar. Her yıl belirli materyaller seçiliyor," dedi.

Kosovalı sanatçıların Mısır, Hindistan, Arjantin, Meksika ve daha birçok ülkede temsil edildiğinin kanıtı belgeler, posterler ve mektuplardır.

Halilaj, "Bunlar, ya önemli göründükleri için ya da Galeri'nin Bağlantısızlar Hareketi'nde eski Yugoslavya'yı temsil etmesi sonucunda daha fazla uluslararası sergiye ev sahipliği yapmasından yola çıkarak çok daha geniş bir anlatıya kapı aralayacak bir şey seçmeye çalıştıkları için keyfi olarak seçildi," dedi.

Sergilenen posterler arasında Hilmija Čatović'in 80'lerde açtığı kişisel resim sergisi, Kosovalı grafik sanatçılarının oluşturduğu karma sergi, Nebih Muriqi, Jože Ciuha, Nuredin Loxha, Hysni Krasniqi'nin İsveç Çağdaş Grafikleri adlı kişisel sergisi ve Priştine Figüratif Sanatçılar Derneği'nin 1982'deki Yıllık Sergisi yer alıyor.

Aynı yılın Eylül ayında, karikatüristler Nysret ve Nevruz Mala, Veli Blakçori, Mustafa Ferizi, Hidajete Krasniqi ve Ramadan Zaplluzha gibi yerel ve uluslararası sanatçıların eserlerinin yer aldığı "Priştine '82" adlı Birinci Karikatür Sergisi düzenlendi. Serginin posterinde, Gençlik Sarayı'ndaki "Boro ve Ramizin"in Sanat Galerisi olarak yer aldığı belirtiliyor. Bu sergi, Goranka ve Edo Murtiq'in Ekim 1985'teki sergisi. İki yıl önce de Kosova'nın 10. Bahar Figüratif Sanatlar Sergisi burada düzenlenmişti.

Serginin bir bölümü, Temmuz 1983'te Venedik Bienali'ne katılan ülkelerin bir araya geldiği ve Yugoslav seçici kurulunun da katıldığı bir toplantının yapıldığını kanıtlayan bir belgedir. Saraybosna ve Ljubljana'daki sanat kurumlarından dönemin direktörü Shyqri Nimani'ye gönderilen mektuplar, bölgedeki etkinliklere katılımın bir göstergesidir. Serginin bir bölümü de Engjëll Berisha ve Simon Shiroka'nın eserlerinin Paris'te sergilenmesini onaylayan bir belgedir.

"O zamanki direktör Shyqri Nimani ile sanatçılar arasında çok kişisel bir yaklaşım, onların Galerinin sanat ortamının oluşumundaki yeni bir kurum olarak yaklaşımları, talepleri ve beklentilerini bir araya getiriyoruz. Ayrıca, o zamanki direktör Nebi Muriqi'nin, kurumun ve sanatçıların etki ve tutumlarının neler olduğunu, bu yıllarda neler yaşandığını analiz eden veya anlayan bazı belgeleri de mevcut," dedi küratör Hana Halilaj.

Serginin bir bölümünde Kosova'daki iki sanat öncüsü Hyrije Krypa ve Alije Vokshi'nin eserleri yer alıyor.

O dönemde kurumun müdürü olan sanatçı Nimani'nin gönderdiği her mektubun sonunda "toplumsal veda" ifadesi yer alıyordu. Hatta sanatçı Vokshi'nin, on yıldan uzun süredir sanat sahnesinde olmasına rağmen henüz hazır olmadığı gerekçesiyle, yönettiği kurumda sergilenmesini reddeden mektupta bile.

Alije Vokshi'nin Sanat Galerisi'ne gönderdiği talepte biyografisi, eserlerinin tanıtımı ve bir önsöz yer alıyordu. Biyografisi, sanatçının 60'larda sanat hayatına başladığını gösteriyor.  Talebin yapıldığı 1983 yılında, sanatçı on yılı aşkın bir deneyime sahipti. Ancak talebi reddedildi. Kurumsal tanınırlığı ise geç de olsa, 2007'de Kosova Ulusal Galerisi'ndeki ilk kişisel sergisiyle geldi. Belgeler ve küratöryel metin, kadınların ataerkil sanat sisteminde karşılaştığı kurumsal engelleri vurguluyor.

Kataloglar, "REDO Prishtina"nın kurucuları Nita Salihu Hoxha ve Bardhi Haliti tarafından grafik tasarım odaklı olarak seçildi.

Ulusal Galeri Müdür Yardımcısı Alisa Gojani, serginin kurumun köklerine dair önemli bir hatırlatma olduğunu söyledi.

"Bu, Kosova Ulusal Galerisi'nin bir kurum olarak ilk on yılını yansıtan çok önemli bir sergi. O zamandan beri belgelenen önemli arşiv materyallerini yansıtıyor. Ayrıca, Galerinin koleksiyonundan bazı önemli eserler de sergileniyor. Ulusal Galeri'den aldığımız son eser alımlarından Alije Vokshi ve Hyrije Krypa'nın grafiklerinden oluşan iki kadın sanatçıyı da sergiye dahil edebildiğimiz için mutluyuz." dedi.

Sergi 30 Kasım'a kadar açık kalacak.