Anneliğin keşfedilmemiş maliyeti

Anneliğin devletin ilgilenmediği bireysel bir ihtiyaç olarak basitleştirilmesi, özel jinekoloji hastaneleri pazarının gelişmesini sağladı. Bölge hastanelerindeki kamu merkezlerinde jinekologlar görev yapıyor ancak çoğunlukla ekonomik geliri düşük kadınları tedavi ediyorlar ancak anne olma sürecinde çoğu kadının ilk tercihi değiller. Ancak özel hastanelerin tedaviyi tamamlayamadığı durumlarda genellikle son durak oluyorlar

Kosova'da anneliğin maliyeti çoğu zaman bireylere ait bir konu olarak değerlendirilmekte ve sağlık politikalarının onlara yönelik inşa edilmesi gereksizdir.

Anneliğin devletin ilgilenmediği bireysel bir ihtiyaç olarak basitleştirilmesi, özel jinekoloji hastaneleri pazarının gelişmesini sağladı.

Bölge hastanelerindeki kamu merkezlerinde jinekologlar görev yapıyor ancak çoğunlukla ekonomik geliri düşük kadınları tedavi ediyorlar ancak anne olma sürecinde çoğu kadının ilk tercihi değiller. 

Ancak özel hastanelerin tedaviyi tamamlayamadığı durumlarda genellikle son durak oluyorlar.

Kamu sisteminde jinekolojik hizmetler genellikle açıkça yapılandırılmamıştır. 
Düşük güven seviyesi ve pek de imrenilecek otel endüstrisi ile birleştiğinde, bu sektör pek çok açıdan özel sistemle rekabet etmekte başarısız oluyor.

Hamileliğin maliyeti yüksektir. Devlet bu durumdaki kadınların ücretsiz olarak bu hizmetleri alabilecekleri kamu sektöründe güvenli hizmet almaları konusunda en ufak bir çaba göstermiyor.

Sağlık Bakanı Arben Vitia, hamilelik döneminde kadınların büyük bir bölümünün hayata geçirecekleri fetüsün durumunu takip etmek için büyük miktarda para harcamasının çeşitli nedenleri olduğunu söylüyor. 

Bunlardan biri ayrıca jinekolog eksikliğinden ama aynı zamanda bu profildeki profesyonellerin kamu sistemindeki rutin kontrollerle ilgilenmesinden de bahsediyor.

"Üniversite Merkezinin yanı sıra Kosova Cumhuriyeti'ndeki bölgesel genel hastanelerde jinekoloji servislerimiz var. Ancak bunun yanı sıra bu hizmetlerin sağlanmasına yönelik birinci basamak sağlık merkezlerimiz de bulunmaktadır. Maalesef son söylediğinizden yola çıkarsak, bu birinci basamak sağlık merkezleri birçok nedenden dolayı deyim yerindeyse tam çalışma kapasitesine sahip değil. Bunun nedenlerinden biri de kadınların büyük bir kısmının finansman imkanı nedeniyle bu merkezlere değil, hizmetlerin daha iyi olduğunu düşündükleri genel hastanelere veya özel sektöre gitmesidir. Bir diğer sorun ise bu merkezlerde jinekolog istihdamının zorluğudur. Bazı belediyelerde defalarca yarışmalar düzenlenmiş ancak jinekologlar, hamile kadınların rutin ziyaretlerinin sadece ayaktan kısmında çalışmak istemedikleri için bu merkezlerde görev almakla ilgilendiklerini belirtmemişler ve dolayısıyla bu konuda fikir beyan etmemişlerdir. Vitia, ya bölge hastanelerinde ya da KKUK'ta çalışacaktı" dedi.

Bu ve benzeri sorunların yanı sıra Bakan Vitia'nın kadınların kararları ve özgür seçimleri olarak adlandırdığı sorunlar, kadınların rutin ziyaretler için bile özel muayenehanelerinde doktor aramasına neden oluyor.
Ancak Sağlık Bakanlığı'nın 2017 yılında yayınladığı ve 2020'de değiştirilen idari yönetmelik, birinci basamak Tıp Merkezlerinin jinekolog görevlendirmesine izin vermiyor.

Bu yasal dayanağın 14. maddesinde birinci basamak sağlık düzeyinde öngörülen tıbbi profillerden bahsedilmektedir. 

Orada jinekologlardan bahsedilmiyor. Ancak bu alandaki profesyonellerin emekliliklerine kadar devam etmelerine izin verildi.

İdari Talimat, "Diğer alanlardaki uzmanlar, emekli olana kadar aile hekimlerine danışman olarak KPSh'de çalışmaya devam edebilir" diyor.

Bu idari talimatın istisnası, şu anda tüm Kosova'da çok sayıda bulunan doğum hastanelerinin bulunduğu Aile Hekimliği Merkezleridir.

Bu idari talimata Priştine Belediyesi tarafından Anayasa Mahkemesi'nde itiraz edilmiş, ancak bu mahkeme talebin kabul edilemez olduğuna karar vermiştir.

Hamileliğin maliyeti çoğu zaman kadınların büyük bir kısmı için karşılanamaz düzeydedir.

Özel sektörde rutin ziyaretlerin bile yapılmasına yönelik oluşturulan zihniyet, olmayanları dezavantajlı duruma düşürüyor.

Kadınların zorlukları

Kaltrina Rexhepi Dragusha, Araştırma ve İnsan Hakları Enstitüsü'nde araştırmacıdır.

Anne olmak isteyen ve çoğu durumda sağlığının ana aşamalarında devletin veya kamu kurumlarının desteğini alamayan bir kadının zorlu yolunu gösteriyor.

"Ziyaretler çok pahalı. Böyle bir tıbbi ziyaret için minimum tutar 20 Euro'dur ve duyduğumuza göre özel bir kliniğe ziyaretin maliyeti 50 Euro'ya kadar çıkmaktadır. Çoğu ailenin ekonomik gelirinin ortalamanın altında olduğu bilindiğinden ve ek testler dahil edilmediğinde pahalı olan ilaçların ziyaret başına 100 avroya kadar çıkabildiği bilindiğinden bu bütçemiz için çok pahalıdır ki bu da çok pahalıdır. Bu nedenle Sağlık Bakanlığının mümkün olduğu kadar halk sağlığı teşviki yaratması ve kadınların Aile Hekimliği Merkezlerine bu ziyaretleri yapmalarını sağlaması gerekmektedir. Aynı şekilde kadınlar KKUK'a doğum yapmaya gittiklerinde daha iyi bir rahatlama ve misafirperverlik yaşıyorlar çünkü ziyaretleri yaptığımız özel doktorumuz varsa o zaman Kadın Hastalıkları ve KKUK'ta daha iyi tedavi görmemiz için bizi etkileyebilirmiş gibi bir izlenim yaratılıyor. ve bu doktorları ziyaret etmezsek olmaz", dedi Rexhepi.

Kosova'da bir yıl içinde yaklaşık 22 çocuk doğuyor.

Resmi istatistiklere göre bunların yaklaşık 19 bini devlet hastanelerinde doğuyor.

Bakan Vitia, bu istatistiğin kadınların doğum sürecini hâlâ kamu sektörüne emanet ettiğini gösterdiğini söylüyor.

"Ancak ziyaretler konusunda yetersiz diyebiliriz çünkü kadınların büyük bir kısmı bu ziyaretleri özel sektörde yapmayı tercih ediyor, doğumlar konusunda ise kamu sektörünün hâlâ en güvenilir sektör olduğunu söyleyebilirim. Tüm doğumların yaklaşık yüzde 92-3'ü kamu sektöründe gerçekleşiyor. Bunların yüzde 40-45'i genel hastanelerde, yüzde 45'i de KKUK'ta" diye konuştu.

Ancak KKUK Kadın Hastalıkları Kliniği müdürü Zef Ndrejaj, halka açık doğumlardaki yüksek istatistiklerin aynı zamanda özel hastanelerdeki yüksek maliyetlerle de bağlantılı olduğunu kabul ediyor. 

Doğumların bu kadar yüksek bir yüzdesinin rutin ziyaretlere de tabi olacağı yönündeki umudu, Kosova'da en az on beş yıldır vaat edilen ancak gerçekleştirilemeyen en büyük sağlık projelerinden biriyle bağlantılı.

"Özel müdahale çok pahalıdır. Sezaryenin maliyeti binlerce avrodur. Jinekolojide ücretsizdir. Tamamen ücretsizdir. Diğer sebep ise kontroller özelde yapılıyor ama buraya kadar geliyorlar, belki de sadece özele sık erişimdir, oysa burada büyük bir akış var. Çok fazla hasta var, çok fazla akış var ve biraz pusuya düşüyorsunuz. O en büyük sebep. Ama bu aynı zamanda Sağlık Sigortasının olmayışıyla da alakalı. Çünkü Sağlık Sigortamız varsa ve sistematik gebelik takip kontrolleriyle başlıyorsa o zaman kamuda rutin, düzenli kontrollere geçmek iyi bir yoldur. Ancak büyük akın zaman yetersizliğinden kaynaklanıyor, uzun süre bekleyemiyorlar ve özel sektöre gidemiyorlar", dedi Ndrejaj.

Hamile kadınlara yönelik sağlık ve bakımla ilgili kamu hizmetlerinin tanıtımı genellikle neredeyse sıfıra eşittir.

Çok sayıda özel hastane

Kosova'nın başkenti Priştine'de en fazla sayıda özel hastane jinekoloji alanında olup, rutin hizmetlere yönelik özel jinekoloji kliniklerinin sayısı da yüksektir.
Ancak Kadın Hastalıkları Müdürü, normal koşullar altında kamu sisteminin hiçbir sorunla karşılaşmadığı çok basit hizmetler için bile bazı kadınların özel sektörü tercih ettiği gerçeğine katılmıyor.
"Bu teze ve bu sonuca şiddetle karşı çıktık çünkü pek çok kişi kamu sektöründen kaçmıyor ancak bazı hastaların veya aile üyelerinin özel sektöre yönelmesinin çeşitli nedenleri var. Sağlık Sigortası'nın muhtemelen en iyi ekonomik koşullara sahip olan, çok fazla sıra beklemek istemeyen, işi hızlı bir şekilde yapmak istediği söylenebilir. Tıbbi tedavi için KKUK'ta tıbbi tedavinin verilemediğini konuşmayalım bile ama başka prosedürler var, belki müdahalenin hızı, sonra ameliyat sonrası tedavi, çünkü özelde hasta sayısı çok az. Sektör ve hasta bakımı imkanı biraz daha büyük. Bütün bunlar, bazı aile üyelerinin veya bazı kadınların özel odaklı olmasıdır. Tıbbi açıdan konuşursak halk için başka alternatif yok. İnanmıyorum. 25 yıldır buradayız. Özel sektörden kamuya gelen birçok vakamız var. Özel sektörde bir sıkıntı olunca buraya geliyorlar, tedavisi devam ediyor. Bu da aile üyelerinin tedavinin burada yapıldığına ve standartlarda çalıştığına inandırılmasında çok büyük bir neden. Koşullar açısından iyiye gittiğimizi söyleyebiliriz. Jinekolojide çalışmalarını yeni tamamlayan 4 servisimiz var" diye ekledi Ndrejaj.

Sağlık Bakanlığı ve bağlı kurumlarının hamilelik döneminde kadınlarla iletişiminin olmaması, onları güvenli sağlık hizmetlerinden izole ediyor. 

Recepi Dragusha'ya göre hamile kadınların yüzde 80'e yakınının yalnızca özel sektörde hizmet alması asıl sorun. 

Bir sürü başka masrafları olmasına rağmen bunu yapıyorlar ama verdikleri meyveyi korumak için yapabilecekleri en iyi şeyin özel çekler olduğunu düşünmek zorunda kalıyorlar.

"Her hamile kadının sistematik kontrollere ihtiyacı olduğu biliniyor, yani 8 veya 9 kez yapılması zorunludur. Bu bir lüks ya da zevk değil, hamilelik sürecinin nasıl gittiğini, fetüsün nasıl geliştiğini ve hamilelikle ilgili her şeyi görmektir. Dolayısıyla tedbir için devletin kamu kurumlarının bu sağlık yönünü desteklemesi gerektiğini düşünüyorum. Birinci Basamakta hamile kadınların sistematik olarak tarandığını asla görmüyoruz. Bu hizmetler sadece özel sektöre yönelik tanıtılıyor ve kadınların çoğunluğu, yüzde 80'e kadar diyebilirim, çoğu kamu sisteminde çalışmasına rağmen sadece özel sektördeki doktorları ziyaret ediyor, mesai saatleri dışında özel sektörde çalışıyorlar. sektörü" dedi Recepi.

Kamu kurumlarının tanıtım eksikliği

Bakan Vitia, liderliğini yaptığı kurumun bu konuyla ilgili kamuoyunu bilinçlendirmek için yeterli çabayı göstermediği konusunda hemfikir.

Ona göre bu hizmetlerin tanıtımını şimdiden artırmaya başladılar.

Ancak Sağlık Bakanlığı ve diğer kamu kurumlarının resmi internet sitelerinde hamile kadınların bu hizmetleri ek masraf ve maliyet olmadan kolayca alabilmelerini sağlayacak bir çağrı, bildirim veya yönlendirme görmüyorsunuz.

"Temel Sağlık Hizmetlerinde doğum merkezlerini güçlendirmek için daha fazlasını yapmamız gerektiği konusunda bu kısımda size katılıyorum. Geçtiğimiz yıl bu merkezleri hem altyapı hem de gebelik takibi konusunda daha yeterli ekipmanın temini açısından değerlendirmeye başladık. Şimdi hepsi var, ancak ayaktan kısım söz konusu olduğunda bu merkezlerin, matinetlerin ilave bir teşvikine ihtiyaç var. Doğumlara gelince, sadece komplikasyon değil, artık bu sayının yüzde 92-92'sine sadece kamu sektöründen gelen komplikasyon da gelmiyor. Bu da gösteriyor ki, bu sürecin tehlikeli olabileceği düşüncesiyle yapılan doğumlarda vatandaşlarımızın özel sektörden çok kamu sektörüne güvenmeye devam ettiğini görebiliyoruz" diye konuştu.

Gebelik ve kadın üreme sağlığı son yıllarda ticari temelli bir konu haline gelmiştir.

Sosyal ağlarda her gün temel sağlık hizmetlerine yönelik paketlerin ve doğuma yönelik indirimli fiyat tekliflerinin reklamları yayınlanıyor.

Bu gelişen iş, sezaryen doğumlarının önemli ölçüde artmasına neden oldu.

Bu tür doğumlar için tıbbi endikasyonların olması gerekir. Ancak Kosova'da hiç kimse bu hususu kontrol etmiyor.

Özel hastanelerde gerçekleşen doğumların neredeyse tamamı ameliyatla gerçekleşmektedir. KKUK'a göre bunun nedeni, bu merkezlerin normal doğum maliyetine kıyasla ihtiyaç duyduğu finansal maliyetin yüksek olması.

"Özelde bölüm sayısı çeşitli sebeplerden dolayı çok fazla ama en büyük sebep muhtemelen maddi. Özel doğumun maliyetinin 1600 Euro'dan fazla olduğunu söylüyorum. Daha sonra ellerine geçer. Yüzde 80'e varan oranlarda sezaryen doğumların özel sektörde gerçekleştiğini biliyor", dedi Ndrejaj.

Ancak kamu sektörü bile istatistiklerle pek iyi durumda değil.

Çok sayıda sezaryen doğumu

Yalnızca Ndrejaj liderliğindeki merkezde ameliyatla gerçekleşen doğumların yaklaşık yüzde 40'ı gerçekleşiyor. Bunun sebeplerinin farklı olduğunu söylüyor.

"Bir çok neden var. Bu bir protokol eksikliğidir. Hiçbir protokolümüz yok. Protokoller üzerinde çalışıyoruz. Bir ay içinde protokoller yapılmadı ama çalışıyoruz. Protokollere sahip olduğunuzda çalışmak çok kolaydır. Bir diğeri ise aile üyelerinin baskısıdır. Bir de Bölge Hastanelerinden gelen ciddi vakalar var. Sezaryen doğum sayısını artırıyor" diye konuştu.

Ancak bu rakamlar gelişmiş ülkelerdeki rakamların çok üzerindedir.

ABD'de faaliyet gösteren özel bir sağlık sitesinde yayınlanan bir araştırma, bu vakaların artış eğilimini gösteriyor.

“Yıllar geçtikçe, küresel sezaryen oranları 7'da yaklaşık %1990'den bugün %21'e önemli ölçüde arttı; bu, DSÖ'ye göre %10-15 civarında olan ideal kabul edilebilir sezaryen oranını aştı. Ancak, günümüzde tüm sezaryenler tıbbi nedenlerle yapılmamaktadır; tıbbi olmayan nedenlerin ve "anne sezaryenleri" olarak adlandırılanların oranı hızla artmaktadır. Bu eğilimlerin içinde bulunduğumuz on yıl boyunca artmaya devam etmesi öngörülüyor; hem karşılanmayan ihtiyaçlar hem de aşırı kullanımın 29 yılına kadar öngörülen küresel oran olan %2030'a ulaşması bekleniyor."

Ancak Kosova yıllardır bu tahmini aştı.

Özellikle jinekolojik hizmetlerde kamu ve özel sektör arasında tamamen doğal olmayan bir arada yaşama, bazen özel tedavinin devlet hastanelerinde daha kaliteli tedavi için bir ön koşul olarak görülmesine yol açmıştır.

Araştırmacı Rexhepi Dragusha, bazen kadınların doğum sürecinde kamusal sisteme daha kolay ulaşabilmek için yine kamuda çalışan özel doktorları tercih ettiğini söylüyor. 
Direktör Ndrejaj, doktorların sırf özel sektörden gelen hastalarını doğurmak için düzenli vasiliklerini değiştirmelerini önlemek için somut adımlar attığını söylüyor.
"Özel hastaneler daha fazla konfor sunduğu için bu hastanelere gitme imkanı bulanların katılımında artış yarattı. Ötekileştirilmiş gruplar için, fırsatları olmayanlar için bunu karşılamak çok zordur. Birincisi, bir doktor için en az 20 euro olan ziyareti bile karşılamak çok zor, birçok ismi olan doktorların fiyatları ise 30, 40, 50 euro civarında. Bu aynı zamanda kamu tıp merkezlerine karşı güvensizlik de yaratabilir. Sinirlilik aynı zamanda sadece halka açık olmayanların, özele gidenlerin ise öyle olacağı inancı yaratıldığı için. Eğer özel bir doktor tarafından tedavi edilmezseniz sağlık çalışanlarından iyi bir tedavi göremezsiniz diye bir inanış var. O zaman en iyi tedaviyi alabilmek için tanınmış bir doktor olan bir bağlantı bulmalısınız. Kızımı doğurmaya gittiğimde ilk soru, hamileliği nereden takip ettiniz ya da devlet sektöründe takip etmemiz doğal mıydı değil, hangi doktoru takip ettiniz?" diye konuştu.

Ndrejaj ayrıca hastaların bazılarının yerine getirilemeyeceğini düşündüğü taleplerinden de bahsetti.

"Hayır hayır. Müdahale etmediklerini söyleyemem çünkü müdahale ediyorlar. Şüphesiz bir doktor hem kamuda hem de özel sektörde çalışıyorsa hasta elbette istediği doktoru seçebilir. Kamuda da sıkıntım var, hasta doktor seçmekte ısrar ediyor ya da özel doktorda ısrar ediyor. Ama biz tüm hastalara bu hakkı vererek bu ihtimali durdurduk ya da geliştirdik. Yani belli bir doktorun özel sektöre yönlendirdiği hastanın kamuda önceliğinin olmaması gerekiyor. Bunu geliştirdik" dedi.

Sağlık Bakanlığı ve SHSKUK yönetimi, devam eden kliniğin yatırımları ve yenilemelerinden gurur duyuyor.

Onlara göre bununla birlikte fetüsün erken tanısıyla ilgili gelişmiş hizmetler de verilmeye başlanacak. 

Bugüne kadar maddi imkanı olan kadınlar bu hizmetleri özel sektörde veriyorlardı.

"Bu yıl içinde Sağlık Bakanlığımızca bazı süreçlerde son aşamaya gelinirken, başta tıbbi yardımla doğurganlık gibi idari sorunların aşıldığı hizmetler olmak üzere bazı süreçlerin yıl sonuna kadar tamamlanması planlanıyor. Jinekoloji Kliniğine ekipman temini için yarışan konu ve ekonomik operatörler nispeten uzun süredir PRBO'da yer alıyor. Tüm süreler çoktan geçti ve dava imzalandı. Bir buçuk veya iki ay içerisinde bu cihazların Kadın Hastalıkları Kliniğine gelmesini bekliyoruz. Bir diğer önemli konu da amnisentezdir, yıl sonuna kadar Kadın Hastalıkları Kliniği'nin gerekli ekipmanlarla donatılmasının yanı sıra, bu işlem kamuda yapılmadığı için sağlık personelinin de eğitilmesi beklenmektedir. Vitia, daha önce sektörde yapılabileceğini ancak yalnızca özel kliniklerde ve Kosova dışında Jinekoloji Kliniğinde yapılabileceğini söyledi.

KKUK'un amacı

KKUK, bu hizmetlerin gelişmesiyle KKUK'un hizmet açısından en gelişmiş merkezlerden biri haline geleceğine inanıyor. Ancak bu hizmetlerin ne zaman başlayabileceği konusunda kesin bir tarih bulunmuyor.

Ndrejaj, "Bütün bunların başlatılması ve teşhis koşullarını sürekli olarak iyileştirmesi, rekabet etmesi değil, ancak bölgedeki diğerlerinin üzerinde ikna edici olması beklenen öğeler olduğunu" vurguladı.

Kadın üreme sağlığına hiçbir zaman öncelik vermeyen bu sağlık sisteminin en büyük mağdurları dışlanmış gruplardan kadınlar oldu ve olmaya da devam ediyor. 

Bunu ne kamusal söylemle ne de bu temel hizmetlere yatırım yaparak yaptı.

Düşük gelirli kadınlar ve aileler çoğu zaman fetüsün gelişim durumunu doğduğu ana kadar bilmiyordu. Ve bu her insanın temel hakkı olmalıdır.

"Bunlardan biri de hamilelik sırasında fetüsün erken ve geç dönemlerindeki durumunu ve durumunu tam olarak öğrenememenizdir. Yani meyve doğuncaya kadar meyvenin durumunun nasıl olduğunu bilemezler. Özellikle 35 yaş üstü kadınlara yönelik çok önemli tetkiklerin çoğu Aile Hekimliği Merkezlerinde yapılmamaktadır. KKUK'ta bile uygulanmıyor. Tüm bu kadınlar, eğer fetüslerinde çeşitli anormallikler olan sağlık sorunları varsa, önce bunu bilmekten, sonra kürtaj yapmak isteyip istemediğine karar vermekten mahrum kalıyorlar", dedi Rexhepi.

Sayılarla kavga etmek ve tartışmak çoğu zaman kaliteyi gölgede bırakır.

Kamu sağlık kurumları bu sektörde rekor sayıda doğumla övünüyor. 

Ancak hizmetlerin kalitesi ve doğum sürecinde onlara yönelik uygunsuz davranışlarla ilgili sayısız şikayete rağmen bu konu yönetim tarafından hiçbir zaman ciddi bir şekilde ele alınmamıştır. 
Sık sık "hamile kadınlarla ilgili personel eğitimi tedbirleri" sözü veriliyor.

Direktör Ndrejaj da böyle bir şeyin sözünü verdi ancak bunu, bu kadınlara hizmet edecek sınırlı insan kapasitesiyle ilişkilendirdi.

"Hemşire ve ebe kadromuzda ufak bir eksiklik var, yeni hemşire ve ebelerin kabulü için yarışmanın açılmasını çok beklediniz. Yaklaşık 20'ye ihtiyacımız var. Hastalarla iletişim eksikliği ve iletişimin iyileştirilmesi personel alımı ve eğitim ile yapılacak, düzeleceğine inanıyorum. Ama büyük bir sorun çünkü hasta akışı fazla, hemşire sayısı az çünkü 40-2 ebenin 3 hastayla ilgilenmesi, her isteği karşılaması, hastalara olması gerektiği gibi yakın olması imkansız. " dedi Ndrejaj.