Shtojca për Kulturë

Bashkëjetesa me trashëgiminë në shtëpinë 250-vjeçare

Një vizitë në shtëpinë e familjes Shukriu, është një prekje e disa pjesëve të historisë së vendit. Kalimi nga njëra hapësirë në tjetrën, thekson vlerat arkitektonike të shtëpisë që mbrohet si monument. Ani pse zyrtarisht nuk është muze, anëtarët e familjes ndër vite kanë luajtur rolin e ciceronit. Pa përtesë tregojnë intervenimet e bëra në shtëpi nga i ndjeri Muhamed Shukriu, gjurmët e të cilit vërehen kudo në shtëpinë e ndërtuar në pjesën e parë të shekullit XIX, e që është ndër të paktat me çardak në Prizren

Shtëpia e arkitektit Luis Barragan, në Meksikë, e ndërtuar në vitin 1948 e në të cilën ai jetoi deri në vdekjen e tij në vitin 1988, njihet si shprehja më emocionale arkitektonike e artistit. Kjo shtëpi është e vetmja e këtij lloji nën mbrojtje nga UNESCO-ja. U përfshi në listë pasi që është një nga shembujt më të mirë të arkitekturës moderne meksikane.

Shtëpia është një kryevepër e lëvizjes moderne në arkitekturë, por që është e ndërtuar duke pasur për bazë elementet vernakulare të arkitekturës, term që përshkruan struktura të ndërtuara nga njerëzit, dizajnet e të cilëve janë ndikuar nga kultura.

Elementet vernakulare janë veçanti edhe e një shtëpie të ndërtuar në gjysmën e parë të shekulli XIX në Prizren: shtëpia e familjes Shukriu. Që nga viti 2015, ajo është pjesë e Listës së trashëgimisë kulturore nën mbrojtje të përkohshme për shkak të veçantive arkitektonike.

Image
Më 2017 në kulmin e shtëpisë qe bërë një intervenim nga Ministria e Kulturës. Ky ka qenë investimi i parë i ofruar dhe atëherë është bërë një rikonstruktim në izolim, ndërhyrje ka pasur edhe në dritare, është bërë drenazhi i murit...

Në një kohë tjetër në Kosovë

Për dallim nga shtëpia e Barraganit, në të cilën asgjë nuk ka ndryshuar që nga vdekja e arkitektit me nam, në shtëpinë e familjes Shukriu, ka disa gjëra që janë vazhdimisht duke ndryshuar. Kjo pasi që familja jeton ende aty.

Kështu, mes hapësirës mund të gjenden këpucë të modës së fundit, apo edhe lodrat e gjeneratës së pestë të familjes. Fëmijët veç kanë filluar të mësojnë për rëndësinë e shtëpisë ku jetojnë.

Pjesa tjetër e orendive dhe infrastrukturës është e njëjtë më dekada. Shtëpia mbi dyshekullore është rinovuar në shekullin XX nga pronarët, saktësisht nga i ndjeri Muhamed Shukriu (1926 – 2010) që ishte themelues i Entit për Mbrojtjen e Monumenteve në Prizren.

Shtëpia e familjes Shukriu gjendet në Zonën e Qendrës Historike të Prizrenit, pranë Kompleksit të Gazi Mehmet Pashës. Kjo shtëpi me numrin 13, në rrugën “Xhevdet Doda” ka vlera historike si banesë tradicionale qytetare dhe është lehtë e identifikueshme nga kornizat e jashtme të dritares dhe dera e vjetër prej druri.

Shtëpia ishte blerë në vitet ’30 nga Hysein Shukriu dhe bashkëshortja e tij Firdeze Rotlla-Shukriu. Ai ishte vendosur në këtë shtëpi për ta pasur më afër xhaminë për të kryer ritet fetare.

Me të hapur dera, pjesa tjetër e enterierit krijon përshtypjen sikur kthehesh në një tjetër kohë. Hapësira e parë që shihet është hajati. Aty qëndrojnë të ekspozuara edhe relikte të tilla, si qypi për konservim të ushqimit, gjygymët, ibriku, e tri mangalla, që datojnë nga shekulli XVII ku dallohen gravura të Renesancës.

Premtimi për ruajtjen e vlerave

Orenditë në hajat – varëset për rroba e hapësira për këpucë, dyert, karriget, tavolina – janë të punuara me dru në vitet ‘60 nga vetë Muhamed Shukriu, që me profesion ishte jurist. Ai pjesën e madhe të jetës ia kushtoi mbrojtjes së trashëgimisë kulturore, së pari të Prizrenit e rrethinës dhe më pas edhe më gjerë. Në hajat, qëndron e ekspozuar edhe një vepër artistike e tij, e punuar me dru e ku theksohet trupi i një gruaje shtatzënë me dy binjakë dhe trupi i burrit të saj.

Image
Valtida Shukriu, gjersa tregon sesi është të jetosh në këtë shtëpi, thekson përkushtimin e gjyshit të saj, Muhamed Shukriut, rolin e tij në ruajtjen e trashëgimisë së Prizrenit, por edhe qasjen e tij artistike

Mbesa e tij, Valtida Shukriu, gjersa tregon sesi është të jetosh në këtë shtëpi, thekson përkushtimin e gjyshit të saj, rolin e tij në ruajtjen e trashëgimisë së Prizrenit, por edhe qasjen e tij artistike.

“Të mirëmbash një shtëpi të vjetër është kënaqësi, mirëpo definitivisht edhe diçka e kushtueshme”, ka thënë Shukriu.

Gjyshi i saj ishte drejtor i Entit për Mbrojtjen e Përmendoreve Kulturore të Prizrenit, prej nga u pensionua dhunshëm. Ishte ideator dhe realizues i Kompleksit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, dhe meritor për gjetjen e varrit të Abdyl Frashërit në Turqi, zbulimin e varrit të Isa Boletinit dhe bashkëluftëtarëve të tij në Podgoricë, si dhe transferimin e eshtrave të tyre në Kosovë.

Me këtë rast, si shenjë nderimi mbesa e Boletinit, Sahadete Gora-Boletini, i kishte dhuruar një boçë nga martesa e dytë e Isa Boletinit. Ky zbukurim i pajës së nuses i vendosur në një kornizë të qelqit qëndron i ekspozuar në “dhomë allaturke”.

Në këtë dhomë më herët kishin qëndruar një familje katër-anëtarëshe. Gjithçka kishte ndodhur në kohën e socializmit kur në shtëpitë e mëdha, e më pak anëtarë, vendosej për të jetuar edhe një familje e dytë.

Kjo dhomë kishte pësuar një dëmtim për shkak të një gypi që kishte pëlcitur nga të ftohtit dhe anëtarët e familjes shpresojnë që ta rikthejnë ashtu siç ka qenë me orenditë në stilin tradicional me minder.

Në dhomën allaturke, qëndrojnë të ekspozuara edhe jelekët e Margarita Mjeda-Shukriut.

Image
Muhamed Shukriu me të bijën Edin, në oborrin e shtëpisë më 1957 (Foto nga arkivi i familjes Shukriu)

Muhamedi një kohë punoi referent në Gjykatën e Prizrenit dhe aty pa bashkëshorten e ardhshme Margarita-Gita Mjeda, e burgosur politike si pjesëtare e Lëvizjes Nacional-Demokrate. Me të kishin vajzën Edi, arkeologe, dhe djalin Gem, kirurg.

“Ne jemi gjenerata e katërt, dy nipa e tri mbesa dhe parimisht jemi dakorduar që shtëpia do të qëndrojë kështu deri në momentet e fundit, që do të jemi të fortë financiarisht dhe fizikisht duke u munduar që ta vazhdojmë atë traditën e vlerave të trashëgimisë kulturore për t’i mbrojtur ato që kanë kaluar prej stërgjyshërve, të gjyshërit, e ata të prindërit tanë dhe tash tek ne”, ka thënë ajo. Në këtë shtëpi tani jeton edhe gjenerata e pestë e familjes Shukriu.

“Fëmijët po rritën pikërisht në këtë shtëpi. Kjo na mundëson që në moshën kur ata të jenë të rritur, do të japin premtimin, ashtu siç ne i kemi dhënë gjyshit Muhamed dhe gjyshes Margarita, se do të vazhdojmë me pjesën e mbrojtjes së shtëpisë ashtu siç ata kanë dashur dhe na kanë mësuar”, ka thënë ajo.

Punëdoret autentike

Shukriu, e bija e kirurgut, ka treguar se gjithçka që shihet në shtëpi, është e ndërtuar nga gjyshi i saj.

“Të gjitha ato që i keni parë kanë qenë të dizajnuara dhe të punuara me ndihmë të miqve që i ka pasur gjyshi im. Pra e tërë ajo që keni parë është e ndërtuar, e që ia shton vlerën kësaj shtëpie, nga duart e gjyshit Muhamed. Janë punime të gjitha me dorë dhe krijimi nga mendja dhe imagjinata e tij”, ka thënë ajo. Kështu orenditë kanë mbi 60 vjet dhe ngadalë po i afrohen shekullit të parë të tyre. Punimet e realizuara nga Muhamed Shukriu janë kryesisht nga druri dhe gipsi.

Image
Oborri i shtëpisë më 1930 (Foto nga arkivi i familjes Shukriu)

Muhamedi, vetë i kishte dizajnuar edhe dyert e shtëpisë. Ahun ku më parë kishin qëndruar kafshët, e kishte kthyer në garazh për veturën e blerë në vitin 1965. Mirëpo, është një detaj që edhe këtë pjesë e mban të lidhur me të kaluarën: veglat e punës të Hysein Shukriut që ishte këpucëtar e përpunues i lëkurës.

Edhe në tualet të gjitha orenditë e shtëpisë janë të vjetra, por u përshtaten nevojave të sotme. Aty dallohet edhe një pjesë e gdhendur nga vetë Muhamedi, e ku dalin në pah gurët e themelit të shtëpisë.

“Në fakt, shtëpia është përshtatur dhe është ambientuar në atë çka ka ofruar në bazë të rritjes së anëtarëve në familje”, ka thënë Valtida Shukriu.

Orenditë e shtëpisë janë të realizuara në atë mënyrë që janë dëshmi e inovacionit të treguar nga Muhamedi. Por, jo çdo herë gjërat kanë funksionuar ashtu siç janë menduar.

“Akuariumi i kukullave është një ide inovative brenda familjes”, ka thënë duke buzëqeshur Valtida Shukriu. Ka treguar sesi në verën e vitit 1962, gjyshi i saj kishte konstruktuar një akuarium me peshq për fëmijët e tij. Vendin ia kishte bërë në murin e shtëpisë që ndante hajatin nga dhoma allaturke.

“Gjyshi e kishte konstruktuar dhe e kishte mbushur me ujë, të nesërmen në mëngjes kur janë bërë gati për t’u nisur për pushime e kanë parë ujin që ka dalë. Pra, ka qenë problem. Nuk e ka arritur qëllimin, mirëpo pastaj gjyshja dhe halla kanë qenë në kreativitetin e tyre edhe më inspiruese dhe kanë vendosur të bëjnë një koleksion të kukullave me kostume tradicionale kudo që kanë shëtitur dhe diku janë rreth 35-40 kukulla”, ka thënë Valtida gjersa ka shtuar se edhe miqtë ua kanë dhuruar disa.

Image
Njëra nga dhomat e shtëpisë

Çardaku dhe thirrja për kujdes

Llambat e ekspozuara nëpër shtëpi janë tregues të kalimit nga vajguri në energji elektrike. Vetë Muhamedi me ndihmën e komshiut, i cili ishte inxhinier kishin bërë endjen e rrjetit elektrik. Gjithçka kishin shënuar me dorë në letër, skicë kjo që sot u shërben anëtarëve të familjes kurdo që diçka duhet rregulluar. Por kjo është një tjetër sfidë, pasi rrjeti i vjetër kërkon kujdes nga mjeshtrit.

Valtida Shukriu ka thënë se shtëpia e blerë në vitet ’30 mund të jetë edhe më e vjetër sesa ata kanë njohuri dhe ka mundësi që t’i takojë edhe shekullit XVIII, mirëpo sipas saj kjo u mbetet hulumtuesve për ta vërtetuar.

Me t’u ngjitur lart, del në pah çardaku dhe katër dhoma. Nëpër dhoma janë elemente si drugdhendje dollapët, jyklyket, tavanet, trau dekorativ e oxhaku.

“Çardaku në Prizren është konsideruar si hapësira në të cilën janë pritur mysafirët, një ambient më i ngrohtë dhe një kat më lart. Pra, miqtë më të rëndësishëm dhe mysafirët kanë ardhur këtu në çardak”, ka thënë ajo duke theksuar se shtëpia e tyre është ndër të paktat me çardak që kanë mbetur në Prizren.

Shtëpia ka edhe një pjesë shtesë, nën kulm, të cilën Muhamedi e kishte dizajnuar për djalin e tij dhe nusen e re. Ky ishte intervenimi i fundit dhe bëhet fjalë për ato në vitet ‘70.

“Një hapësirë minimale, por e projektuar shumë mirë dhe e përshtatur si nënkulm çka bën që nga jashtë të mos vërehet që shtëpia ka tre kate. Gjyshi pra i ka qëndruar besnik arkitekturës urbane të Prizrenit me shtëpi me lartësi mesatare dhe jo të ndërtimit të lartë”, ka thënë Shukriu. Ka shtuar se gjyshi i saj e kishte menduar kulmin në formë zarfi, dhe kështu kurdo që shkonin në Kalanë e Prizrenit, ai i sfidonte që ta gjenin shtëpinë e tyre.

“Ne e gjenim shumë lehtë pasi që shihej forma e kulmit si zarf. E gjyshja Gita e ngacmonte duke i thënë: ‘Muhamed e kë bërë atë kulm në atë formë që edhe prej Kalasë vërehet menjëherë’”, ka thënë ajo.

Image
Akuariumi me rreth 40 kukulla me kostume tradicionale që i ka mbledhur familja kudo që ka shëtitur

Pikërisht ky kulm në vitin 2017 ka pasur një intervenim nga Ministria e Kulturës. Ky ka qenë investimi i parë i ofruar dhe atëherë është bërë një rikonstruktim në izolim, ndërhyrje ka pasur edhe në dritare, është bërë drenazhi i murit e që sipas Valtida Shukriut ka larguar lagështinë nga shtëpia.

Ka shtuar se shteti duhet që të bëjë më shumë në mbrojtën e shtëpive të vjetra dhe në përkrahjen e pronarëve të tyre veçanërisht në lehtësimin e procedurave burokratike që shpesh ndikojnë që të mos bëhen intervenime të menjëhershme atëherë kur duhet.

“Shteti duhet të jetë më afër qytetarëve, sidomos më afër pronarëve të shtëpive të vjetra, duke e ditur që mundet me qenë njëri ndër kontribuuesit më të mëdhenj në faktorin e zhvillimit të turizmit”, ka thënë ajo duke shtuar se ka shpresë që gjërat do të rregullohen në këtë drejtim.

Një pjesë e veçantë e shtëpisë është edhe hapësira e gjelbër. Oborri është i shtruar më kalldrëm. Aty janë edhe tri fontana të vogla për ujë, muri i gjallë dhe lulet e tjera, rrënjët e të cilave janë të vjetra më shumë se gjysmë shekulli. Kështu në cilëndo hapësirë ndihet energjia pozitive që rrethon vendin dhe shtresat e trashëgimisë.