Менувач на игри

Враќањето на Доналд Трамп во Белата куќа е пресвртница во историјата на американските избори. Овие избори не беа само реафирмација на трендот на луѓето ширум светот кои ги прифатија промените во минатогодишната „суперизборна година“. Ова е нов претседател со јасен мандат кој сигурно ќе донесе промени во политиката во согласност со неговиот трансакциски пристап кон политиката, трговијата и меѓународните односи. Некои од овие промени може да бидат одлучувачки за иднината на европскиот проект на Западен Балкан.
Назначувањата на клучните позиции покажуваат дека Трамп овој изборен триумф го гледа како потврда на неговото верување дека популизмот за социјалните прашања, отворањето работни места, безбедноста на границите, завршувањето на војните, трговијата и надворешната политика под мотото „Америка на прво место“ е патот напред за земја и начин да се доминира системот предводен од САД без да се биде заложник на традиционалните сојузници и одредени обврски. Неговите именувани се поединци кои веруваат во селективна употреба на американската моќ. На некој начин, нивната основна позиција е дека тие се грижат само за американските интереси и дека другите треба да се грижат само за себе.

Менување на приоритетите

Во меѓувреме, геополитичкиот контекст драматично се промени од последното претседателство на Трамп, вклучувајќи ги двата главни фронта на руско-украинската војна и Блискиот исток, недостатокот на силно лидерство на европско ниво како резултат на огромните изборни загуби на главните елити во Германија и Франција, формирање на алтернативен сојуз - наместо придржување кон меѓународниот поредок заснован на правила - на земји со значителна географија и население, и посложена и конкурентна меѓународна архитектура.

Така, облак од конфузија виси над иднината на американско-европските односи. Администрацијата на Обама го означи почетокот на промената на стратешките приоритети на САД, преминувајќи од Европа кон Азија и Пацификот. Кога НАТО беше создаден, САД имаа многу луѓе кои дојдоа од Европа или беа таму поради Втората светска војна. Овде се негуваше либерализмот од Студената војна, обликувајќи ја идеологијата што го одржуваше сојузот заедно.

Џо Бајден ќе остане запаметен како последниот евроатлантски претседател во Белата куќа со светоглед обликуван од Студената војна. Надворешнополитичкиот тим на Трамп има сосема поинаков светоглед. Тие ја гледаат Азија како централна сцена. Додека Европа веќе ја нема истата важност, ниту стратешки, ниту културен. Ова ќе биде фундаментален предизвик за Европејците кои од крајот на Втората светска војна и падот на Берлинскиот ѕид го сметаат својот однос со САД како однос заснован на заеднички вредности и интереси со фокус на колективните безбедност, владеење на правото, основни човекови права и слободи и транспарентен и мултилатерален систем за слободна трговија.

Предизвикани се три столба на сегашниот европски поредок: омекнување на разликата меѓу Европа и САД, преку создавање на евроатлантска заедница; омекнување на разликата меѓу внатрешните и надворешните работи, преку политиката на продлабочување на ЕУ; омекнување на разликата меѓу центарот и периферијата, преку политиката на проширување и соседство. ЕУ мора да ги поправи горенаведените столбови, од кои само еден е поврзан со нејзината соработка со САД, додека другите два се целосно зависни од волјата на земјите-членки на ЕУ.

Западен Балкан на крстопат

Од кризите со кои се соочува Европа, безбедноста е најитната. Трамп вети дека ќе стави крај на руската војна во Украина. Иако ова е посакувана цел за сите, изгледите за траен мир или прекин на огнот се мали. Затоа, останува да се види како може да се постигне оваа цел, какви чекори ќе се преземат и дали ќе се одржи или не координацијата со европските сојузници. И пред се каква ќе биде иднината на Украина.

Гледано низ призмата и мрежата на замрзнати или недовршени конфликти во Европа, како ќе заврши оваа војна неизбежно ќе има влијание врз безбедносната архитектура на Европа, вклучително и на Западен Балкан. Ова ќе ја промени и играта на проектот за евроинтеграции. Слабеењето на евроатлантските односи не ветува добро за Западен Балкан, каде што САД се сметаат за гарант на безбедносниот периметар, додека Европејците се алергични на употреба на сила. Ова подразбира потреба од зголемена будност за зајакнување на одвраќачкиот капацитет на трупите на КФОР на Косово и ЕУФОР во Босна и Херцеговина, како две критични точки за регионалната безбедност.

За време на првата администрација на Трамп, на Западен Балкан беа потпишани два клучни договори: Договорот од Преспа, за прашањето за името меѓу Грција и Северна Македонија, и Вашингтонскиот договор, за економска нормализација на односите меѓу Косово и Србија, што обезбеди во исто време кога Израел го призна Косово. Иако горенаведените договори беа важни за регионалната стабилност, ЕУ ја загуби можноста да ги закотви земјите од регионот на своите пазуви. Уште позагрижувачки е неуспехот на ЕУ да ги реши политичките спорови и прашањата за државјанството во Босна и Херцеговина и Косово, кои се клучни за регионалниот напредок. Поточно, политиката на ЕУ кон Косово е фрагментирана, при што 21 признава, 5 непризнава, а Унгарија ја следи сопствената политика. Оваа поделба ја парализира способноста на ЕУ да дејствува кохезивно за да го реши конфликтот меѓу Србија и Косово и да го обезбеди нивното членство во ЕУ.

Практикувањето на геополитика без вредности од страна на Западот, како цуцла, во отсуство на процес за членство во ЕУ за Западен Балкан, им овозможи на лидерите од регионот да ги преточат зголемените геополитички ривалства во предности на нивната моќ. Трансакциските договори, без разлика дали се поттикнати од опсесијата со миграцијата (Италија-Албанија), пристапот до природни ресурси (Германија-Србија) или воената индустрија (Франција-Србија), се некои примери кои покажуваат како ЕУ може да се „преобликува“ како резултат на компромиси. , на сметка на демократијата и владеењето на правото во Западен Балкан. Овие акции го поткопуваат капацитетот на ЕУ да се појави како обединет актер на Западен Балкан, правејќи ги граѓаните да чувствуваат дека не се дел од европското семејство, туку нејзината периферија каде се фрлаат проблемите.

Нема ништо полошо во политиката од одбрана на нефункционален статус кво што не успева да испорача демократија и просперитет. Постои голема разлика помеѓу заштитата на вредностите и заштитата на статус кво преку лажна стабилност. Во овој контекст, на враќањето на Трамп во Белата куќа треба да се гледа како на менувач на играта за разјаснување на заедничките цели и иднината на европскиот проект на Западен Балкан.

„Дојде часот на Европа“, гордо рече министерот за надворешни работи на Луксембург, Жак Пус, во 1991 година, додека ги водеше напорите во име на ЕУ за изнаоѓање решение за конфликтот што штотуку избувна во поранешна Југославија. Навистина, решителноста на САД беше таа што ги запре војните и обезбеди мир. Помина четвртина век од крајот на војните во регионот и ЕУ допрва треба да ја покаже својата способност да го закотви Западен Балкан во ЕУ. Промената на играта во САД бара забрзување на европскиот проект во Западен Балкан. ЕУ мора да се соочи со овој предизвик.

(Статија објавена за списанието „Меѓународна политика и општество“)