УДБ, малтретирање на Албанците и насилство врз жените во милицијата

Тоа се летните месеци 1966 година кога никаде не се слушаат информации за „Акцијата за собирање оружје“ на Косово. Но, ова прашање беше ставено на дневен ред на почетокот на септември, речиси паралелно со почетокот на новата учебна година, поточно на 2 септември, кога на седницата на ЦК беа разгледани материјалите од шестиот состанок на ЦК. Извршен комитет. Помеѓу архивираните материјали, најкомплетен е извештајот на Вели Дева, кој би открил застрашувачки детали за однесувањето на УДБ на Ранковиќ во Косово.

Лето, 1966 година: Сите патишта водат во Брионе, Хрватска

16 јуни 1966 година беше обичен ден во Белград. Но, сè беше променето во 17 часот на денешен ден, кога на седницата на Извршниот комитет на ЦК на Комунистичката лига на Југославија за првпат беа објавени податоците за прислушувањата што ги направила Службата за државна безбедност и организирана по наредба на Алекдандар Ранковиќ. На оваа средба беше речено дека средствата за пресретнување биле поставени во просторите за живеење на Јосип Броз Тито и идеологот на југословенската самоуправа Едруард Карделит (00-1910).

„Средбата се одржа во резиденцијата на Тито. Приближувајќи го својот извештај, тој рече: „Сигурен сум дека такви уреди се поставени и на вашето место. Она што го слушнав од Тито ми ја збуни главата и во некои моменти речиси физички не бев таму. Но, едно ми беше јасно, дека луѓето што работеа со мене до сега, ќе ги сносат последиците. Додека од тој момент ги измив рацете од сите“, се сеќава Ранковиќ. „Во мојот краток говор реков дека немам друг избор освен да ги оставам на располагање сите мои функции (оставка) и со тоа да помогнам да се разјаснат овие сомнежи! „Да поднесе оставка и од функцијата потпретседател на републиката“ – додаде Титоја! „Да - кратко му одговорив“, ги опиша моментите од средбата самиот Александар Ранковиќ, нагласувајќи повторно „дека ќе поднесе оставка затоа што ја водеше Тајната служба од времето на војната до 1952 година, но и поради активното учество. во формирањето и изградбата на тајната служба или УДБ“. 
Само четири дена по одржувањето на овој состанок, поточно на 20 јуни 1966 година, со брза постапка по барање на самиот Тито, се одржа состанокот на Извршниот комитет, иако комисијата формирана за истрага на случајот беше избрана четири дена. порано и вклучуваше личности познати претставници од сите републики на поранешна Југославија, па без претставникот на Косово или Војводина. Крсте Црвенковски (Македонија) и членовите Франк Попит (Словенија), Мико Трипало (Хрватска), Ѓуро Пучар (Босна и Херцеговина), Блажо Јовановиќ (Планина Зи) и Добривоје Радосављевиќ (Србија). Главната порака на оваа средба сигурно може да се сумира во изјавата на самиот Тито, бидејќи тој информира дека „две години сакал да ја преземе оваа акција, но бил убеден дека по организирана кампања сè ќе добие антисрпско толкување“. . Во меѓувреме, следниот важен состанок, но веќе со засилени безбедносни мерки, се одржа дури два дена подоцна во зградата на тогашната федерална влада и во неа беа изнесени првите податоци на Верификационата комисија.

Молитвата на Ќосиќи и доживеаниот срцев удар

По средбите во Белград, шефовите на политичките, воените и безбедносните држави се упатија кон Бриони, Хрватска. Така, на 1 јули 1966 година во девет часот наутро во хотелот „Истра“ на овој град се работи на Четвртиот состанок на ЦК на ЛК на Југославија или како што е познато во мислењето. , Брионискиот пленум, започна. Претходно, според писменото сведоштво објавено во книгата „Белешките на писателот“ (1951 - 1968), главниот идеолог на српскиот национализам од периодот по Втората светска војна, Добрица Ќосиќ (1921-2014) беше меѓу првите што во одбрана на водачот на улицата Александар Ранковиќ! Тој дури и се обратил со писмо до југословенскиот лидер Тито, само три дена пред Брионискиот пленум. 

„Добро знаете дека Александар Ранковиќ е најавторитетната, морална и политичка личност на југословенската револуција после вас и ужива во авторитетот и љубовта на работничката класа. Што се однесува до Србија, таа го гледа Ранковиќ секогаш до тебе и со тебе. Без тебе Александар Ранковиќ нема да значи многу, но и без него ќе бидеш послаб! Ве убедувам дека со падот на Ранковиќ во Србија ќе започне процесот на морална, политичка и национална дезинтеграција и ќе започне поделбата во која ќе се најдат генерациите и тешко ќе ја преживеат и надминат. Се плашам дека по таков пад на Александар Ранковиќ, дури ни Тито нема да биде тоа што беше порано, но ниту Комунистичката лига на Југославија ќе биде онаква каква што светот ја сфаќа како авангарда и ренесанса на социјализмот и надминување на сето она што ја сочинува ерата на сталинизмот“.

Писмото на Ќосиќ датира од 28 јуни 1966 година, додека веќе во раните попладневни часови на 1 јули започна емитувањето на пленумските материјали и говорите, особено преку официјалните радио станици.

Ранковиќ: Ноќта меѓу 30 јуни и 1 јули добив срцев удар!

На полноќ меѓу 30 јуни и 1 јули, само неколку часа пред почетокот на Четвртиот состанок на ЦК на ЛКЈ, службениците му ги донеле материјалите што Ранковиќ требало да ги прочита. 

„Бев изненаден кога видов што се зборува во материјалите и во извештајот за мене и моите пријатели! Помеѓу 16 јуни, првиот состанок на Извршниот комитет на ЦК на ЛК на Југославија, и Пленумот од 1 јули во Брионе, бев целосно исклучен и заобиколен од сите функции. За тоа време, подготовките беа интензивни и беа одржани затворени состаноци на групи со членови на ЦК. Ден пред Четвртиот состанок на ЦК на ЛКЈ, освен моите тројца пријатели, никој не ме поздрави. Во такви околности ноќта меѓу 30 јуни и 1 јули доживеав срцев удар, напиша озлогласениот Ранковиќ. „Во текот на ноќта се подготвив да ја прочитам мојата дискусија, бидејќи немав сила да зборувам“, додаде тој.

Вели Дева: Во Косово Албанци се убивани, тепани, ограбувани, имало и силувања на Косовки во милициски станици!

Иако според тогашното мислење на Србија, а и подоцна, разрешувањето на Александар Ранковиќ беше доживеано како напад врз Социјалистичка Република Србија и српската нација, државните структури на тогашна Југославија не престанаа да дејствуваат, туку веќе во „новиот дух“ и се „посвети“ конечно да почне „да се пресметува“ со политиката на Ранковиќ која ги зафати речиси сите институции. Значи, тоа се летните месеци 1966 година кога никаде не се слуша информација за „Акцијата за собирање оружје“ на Косово! Но, ова прашање беше ставено на дневен ред на почетокот на септември, речиси паралелно со почетокот на новата учебна година, поточно на 2 септември, кога на седницата на ЦК беа разгледани материјалите од шестиот состанок на ЦК. Извршен комитет. Откако членовите на комитетот беа информирани за политичките „прашања“ (во документот се залага за проблеми - С.Л.) во Косово и Дукаѓин, кои беа последица на злоупотребите на службениците за внатрешни работи, комитетот препорача на Покраинскиот комитет на Косово го составува извештајот за актуелните проблеми, кој подоцна ќе биде разгледан во Извршниот комитет на ЦК на ЛК на Србија. Помеѓу архивираните материјали, најкомплетен е извештајот на Вели Дева претставен пред блискиот круг од десет членови на ЦК на ЛК на Србија.
Меѓутоа, судејќи врз основа на обемот на архивските материјали, може да се каже дека Шестиот пленум на ЦК на ЛК на Србија останува најважниот политички собир за Косово во тоа време по Брионискиот пленум (во архивските документи, некогаш се нарекува состанок, некогаш пленум на СЛ) што ја одржа својата работа на 14 и 15 септември 1966 година. Затоа, може да се каже дека извештајот на Вели Дева, во исто време, ја дал вистинската насока на самиот пленум, кој конечно „Акција на собирање оружје“ на Косово полека ја става зад веќе шпекулираната посета на Александар Ранковиќ на Советскиот Сојуз, но и пресретнувањето на Тито. Да потсетиме дека едно од најголемите обвинувања и сомнежи што Тито ги покажа кон Ранковиќ беше посетата и престојот на вториот во Русија, како гостин на Конгресот на Комунистичката партија на СССР во пролетта 1966 година кога Ранковиќ беше таму, чекаше и беше лекуван. како заменик на Тито“.
„Одлуките на Четвртиот пленум на ЦК на ЛКЈ на Косово се примени топло и чесно. За тоа време се одржаа многу собири и можам да кажам дека многу од нив траеја со часови, дури и цела ноќ“, објасни Дева, откривајќи им ги на останатите членови на ЦК на ЛК Србија шокантните детали од однесувањето на УДБ на Ранковица на Косово. „Јас лично имам презентирано на повеќето од овие собири и морам да кажам дека имало дискусии во руралните средини иако многу политички претставници во Автономната покраина Косово се на мислење дека луѓето во селата се неуки! Токму на еден од овие собири ја слушнав паролата „сега се ослободуваме по втор пат“. Деформациите кои настанаа во работата на органите на Службата за државна безбедност се од различен карактер: како групно - фракционерски кои започнале од најниските нивоа на власта до највисоките. Сега ќе спомнам два случаи. Популарен заменик кој претходно бил началник на Внатрешни работи, во 1949 година се скарал со граѓанин, кој подоцна станал соработник на Внатрешната служба. Органите на Внатрешната служба тогаш го поканија овој млад соработник и го потсетија на навредите што му ги направил поранешниот заменик и поранешен началник за внатрешни работи, кој сега е и пратеник во српското Собрание во 1949 година! „Сакаш ли сега да се одмаздиш“, го прашале службениците граѓанинот! Овој граѓанин изјавил дека не се чувствува навреден, но земал предвид дека и заменикот е државен човек, па дури имал и службен револвер! „Добро, добро, ќе им дадеме и пушки“, му рекоа. И вториот случај е поврзан со вработен во Службата за државна безбедност, на кој му се заканувало без работа и поради оваа причина во местото каде што живеел се смилувал на канцеларијата на секретарот на Општинскиот комитет. и се заканувал на секретарката дека неговите деца ќе останат без татко! Секретарот на комитетот успеал да го земе пиштолот од овој соработник, но овој пресон по два дена добил пушка и револвер, и тоа со дозвола од Службата за државна безбедност!“

Потоа Дева зборуваше за други појави со кои се соочи косовското и албанското општество. „Дел од деформациите на Службата за државна безбедност, според доказите, се поврзани со материјална злоупотреба и тие се толку големи што е тешко да се поверува во фактите. Има случаи кога од граѓаните биле ограбени количини злато и сребро, а во некои области овој грабеж бил од големи размери. Така, во станица на СВР до денес има 60 теписи кои се ограбени од албански државјани. Воопшто не се евидентирани имињата на луѓето од кои се земени овие теписи. Од СВР ми кажаа дека ги земале теписите затоа што личат на албанско знаме и имаат комбинација од црвено-црни бои! Така, началникот на службата за внатрешни работи во Ѓаковица отишол во селото Липоц и откако албанскиот домаќин го примил, добро го нахранил, конечно бил ограбен, бидејќи кога излегол од куќата на домаќинот, началникот му го одзел тепихот. на него! Треба да се истакне дека 90 отсто од теписите во тоа село биле во црвена и црна боја! 

После тоа, практиката не била ретка, кога работник (инспектор) на СВР ја силувал сопругата на косовски државјанин. Шемата за тоа како дошло до силувањето на Косовските жени била следна: прво во милициската станица биле повикани и двајцата сопрузи, а потоа работникот на СВР го ослободил сопругот, додека тој ја задржал сопругата во милициската станица ја обвинува дека е државен непријател!“, изјави Вели Дева.

Продолжува во следниот број на Додатокот Култура