Иса Болетини, купување Албанци и прегрнување со српски агитатори

Во Собранието на Урошевац во 1908 година, младотурските револуционерни офицери успеале да ги придобијат повеќето водачи на косовските Албанци, вклучително и конзервативното крило. Во меѓувреме, улогата на Иса Болетини е контроверзна, особено по завршувањето на Собранието на Урошевац, кога тој, според генерал маршалот Август Урбански, тогашен шеф на Мисијата на австроунгарските офицери во покраината Косово, Иса Болетини, еден од најмоќните лидери Албанци и кои континуирано добиваа субвенции од Високата порта, со право стравуваат дека ресурсите ќе бидат исцрпени од уставната власт

Друга партија која беше заинтересирана да ги искористи Албанците за свои интереси и да ги оддалечи од идејата за автономија, беа Младотурците во Косовската покраина, кои почнаа да прават антиавстриска пропаганда, презентирајќи ја анексијата на Босна. Херцеговина во октомври 1908 година од Австро-Унгарија како опасност за Албанците. Значи, антиавстрискиот однос на Косовците се сметаше за предност за младотурците. Во оваа ситуација, Виена испрати циркулар дека нејзината политика кон Албанците не е променета и дека нема намера да окупира албански територии. Уште повеќе, Виена ги увери Албанците дека нема да дозволи други држави да заземаат територии на штета на Албанија и истовремено потврди дека ќе се спротивстави на поделба на албанската територија во случај да се одржи конференција.

Три струи кај Албанците

Но, според германскиот амбасадор во Истанбул, Маршал, не била исклучена војна на Србија и Црна Гора, поддржана од Русија, против Отоманската империја, во случај таа да ја прифати анексијата на Босна и Херцеговина, на која има претензии Србија. 

На 29 јули, според писмото на конзулот Оскар Прохаска во Призрен, Собранието на Албанците на Урошевац, еден од најголемите собири во последните неколку векови, може да се смета дека наредбата за одржување на соборот дошла од самиот Шемси Паша, кој примил нарачки за ова директно од кралската палата. Така, кај Албанците од Косовската покраина имало три струи, кои имале сосема спротивни цели една од друга. Најголема поддршка и ентузијазам се покажа за формирањето на автономна Албанија. Тоа го потврдува и во својот извештај српскиот конзул од Приштина, каде вели: „Кај Албанците мислењето за формирање на автономна Албанија, во која ќе бидат опфатени сите европски земји на Турција, каде што живеат мнозинството Албанци, има ширење". Но, на собирот на Феризај преовладуваше струјата на младотурците кои со разни ветувања можеа да ги убедат Албанците за заедничка војна против апсолутизмот на султанот и за прогласување на Уставот. 

Меѓутоа, не се исполнија сите очекувања на османлиските власти дека Албанците на крајот ќе бидат искористени против младотурското движење, бидејќи и раководителите на ова Собрание, под влијание особено од претставниците на Скопје, излегоа во поддршка на прогласувањето на Устав (Вовед) од 1876 г. 

Така, на состанокот во Феризај, младотурските револуционерни офицери успеаја да го придобијат мнозинството албански лидери на Косово, вклучително и конзервативното крило. Како младотурците успеаја да ја обезбедат поддршката на конзервативните муслимани на Косово? Младотурците морале да ветат дека ќе ги земат предвид посебните барања на Албанците, ќе ги почитуваат старите привилегии и ќе го остават султанот Абдил Хамит недопрен на тронот. Неправедните ситуации треба да се решаваат во духот на шеријатот и Албанците да го уживаат правото да го носат своето оружје.

Но, во меѓувреме, контроверзна е улогата на Иса Болетини, особено по завршувањето на Собранието на Урошевац, кога тој, според генералот маршал Август Урбански, тогашен шеф на Мисијата на австроунгарските офицери во покраината Косово, Иса Болетини, еден од најмоќните Албанци и кој континуирано добиваше субвенции од Високата порта, со право се стравува дека ресурсите ќе бидат исцрпени од уставната влада. 

„На денот на објавувањето на Револуцијата тој, заедно со 2000 негови приврзаници, стоеше во близина на Скопје, подготвен да интервенира во овие случувања.

„Новото движење во Турција е купено со австриски пари...

Дури ноќта на 25 јули, српските агитатори во неговиот логор им се јавиле на Османлиите и ги купиле Албанците: „Новото движење во Турција е купено со австриски пари: водачите на младотурците се поткупени од Австрија за соборување. султанот. Токму сега Австро-Унгарија се вооружува да интервенира во Нови Пазар и за неколку недели Австријците ќе ги нападнат албанските територии, за да ви ја потиснат слободата со вонредна состојба, исто како што направија пред 30 години во Босна. Дали сакате да ги заштитите вашите права, вашите слободи? – потоа: до Скопје да го елиминира противникот! Иса Болетини разменил ракувања и братски бакнежи со српските агитатори и веднаш се свртел кон алчните Шари на Вардар покрај Скопје“, пишува Август Урбански, во „Die Jungtürkische Revolution 1908 und der Weltkrieg“. Таму сакале да ги протераат австроунгарските офицери. 

Според споменатиот автор, крвопролевањето меѓу албанските трупи и австроунгарските офицери во Скопје било избегнато во последен момент, по интервенцијата на отоманскиот гувернер во Скопје, кој интервенирал нудејќи на австроунгарските реформски тела околу 300 офицери, со што презема обврска која била предвидена и врз основа на договорот меѓу Отоманската империја и Големите сили. Според Питер Бартл, се нагласува дека ситуацијата може да се смири со преговори, со заклетва да не се прави ништо против новиот режим. За ова требаше да се запре изградбата на патот Увац-Митровица до конечна одлука на парламентот, австроунгарските офицери да се повлечат од европскиот дел на Отоманската империја и албанските здруженија како Младотурските комитети да учествуваат во администрацијата. Меѓутоа, напорите на европските сили да спроведат реформи во османлиските провинции Косово, Јанина и Манастир, населени со големо мнозинство од албанскиот јазик, најдоа погодна основа кај католичкото и православното население, кое ја уживаше поддршката од балканските земји. по прв ред Србија, Бугарија и Грција. Во оваа специфична геополитичка ситуација на регионот, Албанците беа или деблокирани против реформите или беа однапред определени во однос на прашањето за реформите, бидејќи од една страна беше отворен патот за интервенција на балканските држави и загриженоста за ризикот од фрагментација. на албанските територии се зголеми, а од другата страна беше апсолутистичкиот режим на Абдил Хамид, кој не беше заинтересиран за спроведување на реформите според Програмата Мурцштегу и затоа поттикнуваше отпор кај локалното население. Згора на тоа, османлиските власти честопати тврдеа дека додека соседните држави се закана за територијалниот интегритет на Арнаутлек (Албанија) и самото постоење на Албанците, отоманските власти биле тие кои дејствувале како нивни гаранти.

Формирање на идејата за автономија

Но, како што тврди Натали Клејер, по интервенцијата на Големите сили во Македонија од 1903 година наваму, се појави интерес кај османлиските автори за припишување албански идентитет на одредени територии со цел да се ограничи нивната контрола од страна на Големите сили.

Во исто време, Србија не беше среќна што мисијата на австроунгарските офицери се наоѓа во политичкиот, дипломатскиот и економскиот главен град на Косовската покраина, во Скопје. И за ова сите партии се обидоа да најдат свои сојузници во редовите на Албанците и нивната елита. Што се однесува до некои албански лидери, на пример, добро е познато дека тие имаа посебна позиција кон владеењето на Хамидија. Неговите поддржувачи, како што е линијата на Иса Болетини и други, главно оние кои дојдоа од северните погранични региони на Косовската покраина, уживаа посебен статус, што значеше неплаќање одредени даноци или дури и други привилегии. Исто така, обемот и средствата за интеграција во османлиската администрација биле сосема различни од регион до регион. Но, и покрај многу различните геополитички и општествени конфигурации на западниот крај на османлиските поседи на Балканот, идејата за автономија постепено се оформува. Во тој контекст, умерените Албанци своите надежи ги положија на младотурците, кои ветија реформи и признавање на нивните национални права.

Раководството на Албанците против Австро-Унгарија

За таа цел беа формирани мешовити комисии од членовите на комитетот за „Сојуз и напредок“ и од албанската пара која требаше да го поттикне населението да се заколне на лојалност кон новиот режим. Но, спротивно на османлиските либерали, Младотурците сакале да изградат строго централизирана држава. 

Се разбира, атмосферата против економско-политичката пенетрација во Австро-Унгарија на албанските учесници на собирот во Феризај ја насочуваа главните водачи на овој собир, бидејќи преку нив Отоманската империја и Србија имаа намера да создадат големи тешкотии за Австро- Унгарската политика и на тој начин беше спречена реализацијата на најстратешкиот проект за Виена, изградбата на железницата Санџак (од Јени Пазар до Солун), бидејќи тоа беше од витално значење за економското и политичкото влијание на Балканот и подалеку.

Продолжува во следниот број на Додатокот Култура. Фуснотите се отстранети од Уредникот. Пократка верзија на оваа студија беше објавена во Додатокот за култура на „Коха диторе“ во август-септември 2018 година.