„Приказни за пејзажи“ од лаута до вештачка интелигенција го предизвикуваат дури и концептот на музика

Ансамблот „Либурн Јуполи“ е постстилска музичка група која ги предизвикува границите на жанровите и ги здружува музичарите од различни сцени. Како таква, таа дојде со премиерата на претставата „Приказни за пејзажи“, која ги предизвикува традиционалните форми на концертот, но и на самата музика. Членовите на ансамблот се потопени во музичка игра која вклучува разговор помеѓу минатото и иднината: од едната страна лаута и овчарска виолина, од другата синтисајзери, лаптопи и соработка со вештачка интелигенција преку „Suno AI“.

На сцената на Националниот театар на Косово, осветлена со темни бои кои создадоа ритуална и футуристичка атмосфера во исто време, ансамблот „Либурн Јуполи“ ја донесе премиерата на претставата „Приказни за пејзажи“ - звучна и сценска претстава која ги предизвикува традиционалните концертни форми, градејќи универзум каде електрониката, измислените инструменти и постстилската музика создаваат искуство кое е повеќе доживеано отколку слушнато. 

Сите дела се од деби албумот на ансамблот, кој ќе биде објавен за неколку месеци, а оваа премиера дојде како дел од 13-то издание на меѓународниот феминистички фестивал „FemArt“, по премиерата што ја имаше во Јужна Кореја.

Ансамблот „Либурн Јуполи“ е постстилска музичка група која ги предизвикува границите на жанровите и ги обединува музичарите од различни сцени како што се џез, метал, електроника, балкански фолклор, современа класична и експериментална поп музика. Основан е од композиторот и иноватор Либурн Јуполи и служи како звучна лабораторија, користејќи традиционални, измислени инструменти и дигитална технологија за да создаде нов музички јазик.

Во вторник вечерта, облечени во свечени мантии, членовите на ансамблот се потопија во музичка игра што вклучуваше разговор помеѓу минатото и иднината: од едната страна лаута и овчарска флејта, од другата синтетизатори, лаптопи и соработка со Вештачка интелигенција преку „Suno AI“. Самиот Либурн Јуполи, во центарот на перформативната гравитација, свиреше пијано, теремин, лаута, чифтели и синтетизатор, водејќи ансамбл во кој беа вклучени музичари како што се Јлка Симница на флејта, кавал и окарина, Галдон Речица на инструментот Окто измислен од Јуполи и со шарки, Фисник Белули на труба, Филип Конрад Лабхарт од Швајцарија на труба и шока флејта и Гранит Хаволи на тапани и перкусии.

Претставата, опишана како „постстилистичко сценско патување“, намерно експериментирала со музичката структура и содржина. Не се придржувала до правилата на класичната конструкција или поделба по видови музика, туку се развивала преку звуци што создале нови пејзажи. Публиката пред неа не очекувала јасна нарација, туку проширување на сензацијата, каде што звукот на окарината на покојниот Шаќир Хоти е испреплетен со звучни сигнали создадени од алгоритам.
Повеќе од еден час, ансамблот донесе звуци што ја поместија просторната и временската перцепција на публиката. Во овој необичен дијалог помеѓу музиката, сцената и технологијата, „Приказни за пејзажи“ ја демонстрираше посветеноста на Јуполи на континуирано уметничко истражување, посветеност што не познава стилски, временски или технолошки граници.

Во еден посебен момент од претставата, како гостин, писателот и актер Шпетим Селмани, во центарот на сцената - без маска, облечен во црно-бело во контраст со ритуалната облека на ансамблот - стана и со микрофон им даде глас на низа моќни фрази поврзани со војната, уметноста и глобалната болка. Во центарот на неговиот монолог беше уништувањето на уметноста, а тој го илустрираше ова со изрази од човечки катастрофи, меѓу кои ги спомена урнатините во Газа, кризата со житото во Украина и други трагедии од политички и човечки размери. Тонот на говорот беше ироничен, провокативен и јасно критички кон Израел и Русија, поетски осудувајќи ја улогата на силите во уништувањето на животот и културата.

Уште еден тажен и емотивно набиен момент во изведбата беше кога музичарката Арбреша Латифај, облечена во црн превез, се најде во центарот на сцената и почна да пее само со својот вокал, без збор. Нејзиниот глас, бавен и длабок, како да доаѓа од друг свет, како тагување за голема загуба. Под пригушеното осветлување и чадот што полека се движи по сцената, нејзината фигура создава ритуална состојба, каде што музиката се претвора во молитва, а болката во уметност. Овој ритуал беше момент кога тишината на публиката стана дел од изведбата, додека членот на дуото „Шкодра електроник“, Коле Лаца, свиреше на пијано.

По изведбата на „Tales of Scapes“, Либурн Јуполи сподели длабински поглед на креативниот процес на ансамблот и неговото експериментирање со вештачка интелигенција како ко-креатор во музиката. Тој објасни дека апликацијата „Suno“ се користи за создавање уникатна атмосфера за време на изведбата.

„Тука ја имаме „Суна“ како апликација, која преку текст, како и многу од GPT-ата што се користат денес, создава различни моменти, на кои може да се додели кој жанр, колку долго, со текст и така натаму. Главно ја користиме за да создадеме различни атмосфери што ги слушате. Овој пат ја користев сама, друг пат ја развиваме така што ја имаме како стандарден дел, каде што одредени моменти за време на изведбата, како на пример во џезот, кои се непознати, поради различните случувања што се случуваат за време на песната, ѝ го оставаме на вештачката интелигенција, она што се доделува е пишувањето и ова се дава на листови на секој од изведувачите и им се дава знак кога да ја свират таа песна и се создава музика што никогаш порано не е создадена“, објасни основачот на ансамблот што го носи неговото име, објаснувајќи го местото на вештачката интелигенција во изведбата.

Јуполи нагласи дека овој проект е само рана фаза од многу поширока уметничка визија што тој има намера да ја развие, градејќи нов музички јазик што ги спојува различните стилски елементи и колективната енергија.

„Мислам дека составувањето на сè е предизвик, составувањето на она на што работев долго време, ниту ова не е тоа, ова е фаза од она што сакам да го развијам, овој материјал што го слушнавте е само првиот албум и е конкретно оваа музика за тоа време и за тој период, тоа е различен материјал што е развиен од 2017 година во Париз, до денес, и работам на тоа да го оживеам, но сè уште не е во оригинална форма, ова е фаза што ја достигна“, изјави Јуполи за KOHËN. 

Костимите и сценската естетика, според него, произлегуваат од долгогодишната желба длабински да се истражи духот на локалниот фолклор, преку нов концептуален и емотивен пристап.

„Костимот е моја долгогодишна желба за ансамбл кој ќе ја свири музиката што ја создавам, која ја развиваме заедно, па затоа оваа фаза и овој албум, ова се делови од првиот албум, кој ќе го промовираме некаде околу август, септември. Го завршуваме миксувањето на албумот, верувам дека вака е блиска оваа музика. Доаѓа од желбата да се истражи таа метаенергија на фолклорот во нас“, рече тој.

Тој нагласи дека главната цел на ансамблот е да понуди искрено, споделено и длабоко духовно искуство, кое ги комбинира жанровите, потеклото и музичките идентитети во единствена заедница на звуци.

„Се надевам дека ви се допадна, нашата цел е да понудиме нешто многу искрено од нашата работа, од нашата душа, од нашата заедница како музичари. Тука има музичари од различни сцени, од различни музички афинитети, има и луѓе кои се заинтересирани за џез, има и такви кои се заинтересирани за метал, за класична музика, кои никогаш не го правеле тоа заедно, па затоа се обидуваме да ја направиме таа музика заедно“, додаде Јуполи.

Гранит Хаволи, тапанарот на ансамблот „Либурн Јуполи“, го опиша искуството во овој проект како предизвик не во техничкиот аспект на интерпретацијата, туку во самиот концепт на композицијата.
„Предизвикот можеби не е во начинот на кој ги толкуваме инструментите, туку е предизвик како концепт во тоа како е организиран, односно дали е компониран ваков вид музика, што го прави малку предизвикувачки дури и жанровите на музика кои се испреплетени едни со други, можеби тоа е најголемиот предизвик, да се разбере како концепт што сакаме да презентираме“, изјави тапанарот Хаволи за КОЃАН по завршувањето на шоуто.

Трубачот на ансамблот, Фисник Белули, го изрази својот ентузијазам за концертот, опишувајќи го како посебно задоволство. Како дел од ансамблот од неговото основање, тој ја истакна извонредната енергија што се создаваше меѓу музичарите за време на настапот.

„Вечерва беше големо задоволство да соработувам и да свирам концертно со овој ансамбл, од кој сум дел од неговото основање. Вечерва имаше извонредна енергија од ансамблот и се надевам дека публиката го поздрави тоа и уживаше со нас“, рече трубачот Белули.

Музиката што ја создава овој ансамбл не е предмет на традиционални жанровски поделби, туку напротив ги опфаќа, создавајќи нова форма што го предизвикува самиот начин на кој се разбира музиката, а покрај ова експериментирање, фестивалот „ФемАрт“ во ова издание, кој ќе продолжи до 21 јуни, носи концерти од различни видови и други премиери, работилници и дискусии за концептот дека умот е плодна почва за нови идеи.