Мустафај ја „независни“ Албанија во 1878 година, вели дека обединувањето го дели Косово

„Лажната судбина“ го донесе во Приштина истакнатиот писател и дипломат Бесник Мустафај. Темата на романот – прогласувањето независност три децении порано отколку што всушност се случи – беше катализатор за отворање други теми во дискусијата со писателот Аг Аполони. Тој во своето творештво зборувал за субверзија на историјата, но и за актуелните настани. Тој рече дека националното единство сега значи поделба на Косово, додека според него односите меѓу албанската политика се поларизирани. Според него, Албанците и понатаму се најзагрозената нација, дури и по нивна вина. Тој зборуваше и за судбината на писателот и за вештачката интелигенција.

Албанија од 1878 век стекна независност за време на Конгресот во Берлин во XNUMX година, а подоцна стана една од земјите основачи на Европската унија, како и една од земјите основачи на НАТО. Има демократија која многу европски земји ја посакуваат и повисоко ниво на благосостојба од граѓаните на Швајцарија.

Вака е претставена албанската држава во едно од делата на писателот Бесник Мустафај. Можеше вака да беше поинаква судбината на албанските региони. Во „Fate i mere“ Мустафај ја превртува историјата наопаку. А тоа го прави маневрирајќи низ три дела, користејќи ги, испитувајќи ги и коментирајќи ги. Тој користи факти, шпекулира со нив и ја носи водата каде што сака неговата книжевна имагинација. 

На книжевната средба што се одржа во четвртокот во Националната библиотека на Косово, каде што Мустафај беше домаќин на писателот Аг Аполони, дуото разговараше за романот „Фати и маре“ (Погрешна судбина), кој во 2023 година ја доби и наградата „Најдобар роман“ од Центарот за книга и читање во Албанија. Писателот Аполони присуството на Мустафај го опиша како голема среќа. Средбата започна со млака посетеност, но подоцна студентите, главно студенти по литература, го „загреаа“ амфитеатарот на БКК. 
Уметничката претстава на Мустафај, кој беше министер за надворешни работи на Албанија од 2005 до 2007 година, во романот за кој се дискутира, ја разбива историјата.

Вистински ликови и хартија на картата на Европа

Романот го третира како Албанија да стекнала независност во исто време со Црна Гора и Србија, а станува збор за времето на Лигата на Призрен, каде албанската елита се стреми кон автономија откако сфати дека не може да оди понатаму поради својата немоќ во однос на соседите. Мустафај рече дека го прочитал преводот на Мал Бериша, „Падот на Искандер“, чиј автор е Бенџамин Дизраели, објавен од публикациите КОХА. 

„Во романот го имам преведувачот М.Б., се занимавав со многу елементи поврзани со Мал Бериша, но отидов понатаму за да изградам литературен лик“, објасни Мустафај. 

Бенџамин Дизраели е добро позната личност во Велика Британија во 1830 век. Меѓу другото, двапати беше премиер и воедно еден од основачите на Конзервативната партија. Како млад аристократ, тој ќе го посети и албанскиот дел на Отоманската империја. А во XNUMX година го напишал и романот што му го посветил на народниот херој на Албанците. 

"Овој роман е како да е напишан од Албанец. Скендербег се издигнува на врвот, што го заслужува. Има ривалство со грчки принц за ќерката на Хунјади. Скендербег ми требаше затоа што не можеме да зборуваме без основачкиот мит за нашата нација, без Скендербег", објасни Мустафај. Тој рече дека особено се грижел во третирањето на оваа приказна во романот. 

„Го препишав на фолклорен начин како што се раскажуваа приказните. Го репродуцирав така што му го покажав на преведувачот. Значи технички е напишано на романтичен и традиционален начин. Но внатре верувам дека не е многу традиционално“, рече Мустафај. Дизраели во својот роман патувал и низ северна Албанија, иако всушност бил на југ.

Друг лик во неговата книга е историчарот Д.Д., Даут Даут, кој живее во Лондон, вреден истражувач на односите меѓу Албанците и Британците. 

Третиот лик е БЏ, кој се однесува на поранешниот британски премиер Борис Џонсон. Во реалноста, Мустафај се вработил како биограф на познатиот премиер Винстон Черчил. Џонсон е автор на книгата „Фактор Черчил: Како еден човек направи историја“. 

„Би-Би-Си откри во една од книгите на библиотеката на Черчил писмо за вистинската поделба на Европа меѓу Черчил и Сталин. Тој отпатува во Москва без знаење на претседателот Рузвелт и предложи поделба на Европа. На оваа листа недостасува Албанија. Тој очигледно целосно му ја препуштил на Тито во администрацијата“, рече Мустафај. Тој во романот поврзува многу нишки меѓу британските политичари и ги вкрстува со судбината на Албанците. 

Тој објасни дека таткото на Черчил, лордот Рендолф Черчил, бил канцелар на државната каса кога Дизраели бил премиер на Велика Британија. „На конференцијата во Берлин, тој (Дизраели в.ј.) беше добротвор на Албанците. Тој сакаше да ги спречи Русите во Медитеранот. Но, Албанците, без да бидат под Империјата, не можеа да ја издржат словенската инвазија и тој ја остави Албанија под Империјата“, рече Мустафај. Според него, царот му ветил на Дизраели неколку објекти за Албанците, вклучително и училишта.

„Националното единство сега значи поделба на Косово“

Мустафај, кој е познат по серија романи, преведени на неколку јазици, во овој случај уметнички одигра со прогласувањето на независноста на Албанија речиси три децении порано. 

Тој во разговор со Аполон вели дека Албанците и понатаму се најзагрозената нација на Балканот. 

„Мораме да бидеме реални од причини кои зависат главно од Србија, но и од нашата немоќ како народ да видиме што е суштинско што треба да не обедини сите и што е привремено што може да не раздели и може да се искористи за борба за власт“, ​​рече тој. Тој покажа дека не е поддржувач на национално обединување што може да се случи во овој момент. 
„Унија сега значи поделба на Косово“, рече Мустафај. 

Тој се присети на времето кога беше министер за надворешни работи на Албанија, а имаше и српски колега Вук Драшковиќ. Тој рече дека Драшковиќ му рекол дека Косово од реката Ибар надолу треба да се приклучи на Албанија и северниот дел, Србија. Тој ја поддржа идејата за многу поголема соработка меѓу Косово и Албанија. 

„Косово, кое не беше многу поларизирано, сега го гледам многу поларизирано. Односите меѓу двајцата премиери се на нула, ако не и полоши“, рече тој, образложувајќи и за поделбите со албанските партии во Северна Македонија. 

„Кохерентноста што дава надеж за утре секогаш ја создава лидерството, а не на свадби и банкети. Овие луѓе не се подготвени да се договорат меѓу себе“, рече Мустафај.

Песимистичката судбина на писателот и вештачката интелигенција

Меѓу другото, на прашањето за судбината на писателите сега и во иднина, тој рече дека ја одредува читателот. 

„Ако немаме сериозни читатели со вкус, нема да имаме ниту сериозни писатели. Во оваа смисла, судбината не е многу оптимистичка, но не е ниту многу песимистичка. Еден бестселер роман во времето на Балзак имаше 1500 примероци во Франција. Мислам дека луѓето подоцна ќе бидат воодушевени од вештачката интелигенција, исто како што сега се воодушевени од машината“, рече тој. 

Писателот Аг Аполони зборуваше со чудење за „Падната судбина“ на Мустафај. Тој рече дека кога се категоризираат како романи, спаѓаат во алтернативни истории, оние кои шпекулираат со факти. 

„Значи, тоа е алтернативна историја, а не дистописка. Овој роман ни покажува каква би била историјата на Албанците доколку се случеше оваа промена. Посебната работа на овој роман се интертекстуалните врски интертекст со „Деградацијата на Искандер“, рече Аполони. 

„Падната судбина“ комбинира фрагменти од приказни во уметничка употреба каде авторот си игра со факти за литературни цели.