Крајот на музиката без пари, Здружението е лансирано како почеток на нова ера

Доколку кафетерија или ресторан со музичка атмосфера има годишен обрт од 401 илјада до 450 илјади евра годишно, ќе плати фиксни 5 илјади 260 евра за музика. Но, за уметникот да има корист од ова, тој мора да се приклучи на здружението наречено „Косовско друштво за музички права“. Ова е новото тело кое официјално беше основано во вторник на церемонија на која присуствуваше вршителот на должноста премиер, Албин Курти. Тој и други го опишаа здружението како почеток на нова ера, каде што уметникот е заштитен и има корист од својата креативност.

Последниот ден од оваа година ќе го означи крајот на ерата на бесплатно емитување музика на настани или места што служат на јавноста. Фестивалите, кафулињата, рестораните, трговските центри, спортските настани и продавниците ќе бидат обврзани да плаќаат такси за користење на заштитени музички дела од 1 јануари 2026 година. Таксите ќе ги собира здружението „Косовско друштво за музички права“. Преку процес што започна минатата година, Министерството за култура ја зеде лиценцата од здружението АПИК, новото здружение е регистрирано, таксите се одобрени и сега обврската за плаќање е завршена работа. 

Во вторник, Министерството за култура, млади и спорт, во соработка со „Косовското здружение за музички права“, одржа информативна конференција на тема „Зајакнување на музичките права преку колективно управување“. Настанот го означи и официјалното започнување на организацијата за колективно управување со авторски права во областа на музиката.

„Ново поглавје во колективното управување со авторските права“

На оваа конференција беше присутен и вршителот на должноста премиер на Косово, Албин Курти. Уште на самиот почеток, тој направи игра на зборови – како што обично прави – поставувајќи прашања. 

„Може ли нешто што се слуша да се заштити? Слухот го поврзуваме со душата, на крајот на краиштата, партнерите биле донирани само до 90-тите години, никогаш не биле продавани. Зошто да не се заштити она што се слуша?“, рече тој. Потоа малку се навлезе во историјата, велејќи дека патот на институционализацијата на музиката во нашата земја го трасирал композиторот Лоренц Антони, на почетокот на 20 век. Според него, со неговите први научни трудови за фолклорот и истражувачката работа што ја вршел, а подоцна и со Првото музичко училиште во Призрен, тие ја означиле институционализацијата на музиката. 

„Секоја наша иницијатива, како и денешната, стои на рамената на духовните планини што се изградени и продолжуваат да го прават Косово хипермузичка земја. Поради оваа причина, имаме обврска кон оваа креативност и овие творци“, рече вршителот на должноста премиер Албин Курти. 

Според него, вторникот означи чекор што оди подалеку од музиката. Според него, во сржта на оваа иницијатива за создавање на „Косовското друштво за музички права“ и работата што претстои лежи поголема идеја. 

„Тоа е правото да ги поседуваме плодовите на нашето дело, а авторот да има корист и од јавната корист. Ова не е само правно прашање, туку и морално, културно и филозофско. Општество кое ја признава и заштитува креативноста е општество кое верува во себе. Општество кое верува во својата сегашност и во својата иднина. Тоа е исто така општество кое ги почитува своите уметници, покрај тоа што ги сака“, рече тој. Според Курти, KMRS сега е повеќе од организација на доверба меѓу творците и државата, како и меѓу јавноста и уметноста. 

„Со овој чекор, Косово влегува во ново поглавје во колективното управување со авторските права, станувајќи дел од глобалните институционални традиции и европската мрежа на соработка со организации како што е француското SACEM (Здружение на автори, композитори и музичари) и потенцијално со соработка со сите други во светот, партнерство кое сведочи за сериозноста на оваа иницијатива и нашата отвореност кон меѓународните стандарди“, рече тој. 

Генералниот секретар на Министерството за култура, млади и спорт, Бислим Бислими, рече дека ова е важен момент. 

„Ова означува важен момент, одлучувачки чекор кон заштита на правата на нашите творци, зајакнување на темелите на правната и институционалната системска инфраструктура за нашиот општествен, културен и економски развој, во согласност со државните цели за поврзување на Косово со стандардите на ЕУ во областа на авторските права и сродните права“, рече тој. Според Бислими, основањето на оваа организација е многу повеќе од формално институционално исполнување. Тој рече дека пред сè тоа е знак на признавање и ценење на работата на творците и уметниците. 
„Новата организација ќе служи како овластено тело за управување со авторските права и сродните права во областа на музиката, во име на автори, композитори, изведувачи и продуценти. Ќе управува со официјалното лиценцирање на музички дела“, рече Бислими. 

Во меѓувреме, претседателката на организацијата „Косовско друштво за музички права“, Калтрина Мехмети, спомена дека музичките творци во Косово работат повеќе од две децении без правна заштита.

„Оваа музичка индустрија, толку моќна во Косово и во странство, парадоксално функционира повеќе од 25 години без никаква правна заштита и без никаква компензација во име на авторските права. Време е овој морален долг да се посвети на уметничката заедница, да се признаат најосновните и фундаментални права, исто како и на секој граѓанин на Косово“, рече Мехмети.

Патување кое започна во 2012 година и транзицијата кон ново здружение

Косово се обидува од 2012 година да почне да го почитува Законот за заштита на авторските права и сродните права преку организациите за колективно управување. Но, и покрај преговорите за договори за надоместоци, тоа не е сторено. Откако ја доби лиценцата на организацијата АПИК, која ја водеше композиторот и продуцент Флорент Бошњаку, новата организација брзо успеа да ги добие надоместоците. 

Во јули оваа година, Министерството за култура, млади и спорт ги информираше страните и јавноста дека „Косовското друштво за музички права“ објави нацрт-тарифи за користење на заштитени музички дела за 2026 година. KMRS доби лиценца од МКМС во април оваа година. 

„Објавувањето на овие тарифи се врши во согласност со член 102 од Законот за авторските права и сродните права. Доколку, во рок од триесет (30) дена од објавувањето на тарифите, ниедна претставничка организација или друг овластен заеднички претставник на корисниците на материјал заштитен со авторски права не ја извести организацијата за колективно управување и Заводот дека не ги прифаќа тарифите, ќе се смета дека тарифите се одобрени за календарската година“, се вели во соопштението. 

Оттогаш, KOHA контактираше со KMRS, но нејзините претставници не покажаа никаква подготвеност да разговараат за овој процес пред да бидат одобрени тарифите. Тие ги одложија состаноците неколку пати. Некои од актерите на музичката сцена со кои KOHA контактираше во тоа време не беа запознаени со овој процес. А, на церемонијата во вторник, беа присутни неколку членови на музичката сцена, како што се: М.С. Креша, Наим Абази и Африм Мучиќи.  

Членство до 350 евра, таксите зависат од прометот

Членарините се одобрени. За да имаат корист од колективната заштита на авторските права, уметниците мора да се регистрираат или да станат членови на здружението. За оние со годишен обрт до 30 илјади евра, членството чини 20 евра годишно, за оние со обрт од 30 илјади до 100 илјади евра годишно, членството чини 200 евра, а за оние што го надминуваат овој годишен обрт, членството чини 350 евра. 

Но, суштината на овој процес се плаќањата за стриминг на музика. 

Доколку кафетерија или ресторан со музичка атмосфера има годишен обрт од 401 илјада до 450 илјади евра годишно, ќе плати фиксни 5 илјади 260 евра за музика. За концерти и музички настапи, организаторите ќе платат 4 проценти од приходите на настанот и овој процент се зголемува од година во година. Музичките настапи ќе платат 17 евра за авторски права ако трошоците на организацијата се илјада евра. Ова зависи и од влезницата. Кога трошоците се зголемуваат, се зголемува и таксата. На спортските настани, првиот пример е дека ако влезницата е 5 евра и се соберат 250 луѓе, ќе се платат 25 евра како авторска такса. Трговските синџири до 300 квадратни метри ќе плаќаат фиксни 80 евра годишно, над оваа површина од 0.10 центи по квадратен метар годишно. 

Кафулињата и рестораните со музичка атмосфера ќе плаќаат врз основа на годишен промет. До 50 илјади евра, се плаќаат 150 евра годишно. 

Традиционалните кафулиња и ресторани ќе ја плаќаат таксата врз основа на бројот на жители во општината. Скалата започнува од 15 евра на 10 илјади жители. Продажните агенции и другите канцеларии што обезбедуваат услуги за јавноста ќе се наплаќаат врз основа на бројот на вработени. Од 1 до 6 вработени се плаќаат 60 евра годишно. Спортските сали ќе имаат такса од 0.40 центи по квадратен метар, додека рестораните за брза храна ќе имаат такса од 0,40 центи по квадратен метар, во зависност од бројот на столчиња што ги имаат за клиентите. За 10 места, таксата е 50 евра годишно. 

Од сите собрани износи се склучува договор со уметниците. „Собирање и распределба на приходите од собраните хонорари, со што се обезбедува уметниците да го добијат својот дел на транспарентен начин“, се наведува на веб-страницата на KMRS. 

Во март 2018 година, Министерството за култура го објави договорот меѓу АПИК и телевизиите и радијата. Четирите канали на Радио и телевизија на Косово ќе плаќаат годишна такса од 30 илјади евра за правото на користење музика за емитување. Националните фреквенциски телевизии ќе плаќаат такса од 6 илјади евра годишно, регионалните телевизии годишна такса од 1 илјада 200 евра, локалните телевизии 600 евра, музичките кабелски канали 2 400 евра, другите кабелски канали 1 800 евра, националните радија 3 600 евра, регионалните 720 евра, локалните радија 480 евра, а телевизиите и радијата со мала моќност ќе плаќаат 240 и 180 евра, соодветно. Во Косово, од 2012 година, како и Здружението на автори, продуценти и изведувачи на Косово - АПИК, постои и ВАПИК, кој се занимава со колективно управување со авторските права и сродните права во аудиовизуелната област.