Академик Реџеп Ќосја е почестен со заборавената награда „Албанска литература“

„Книжевноста ни е утеха, но и духовно средство кое ни помага да се бориме, односно да се бориме за слобода, вистина и правда. Книжевноста нè учи, ни покажува кои сме и што можеме да направиме“, рече академик Реџеп Ќосја по примањето на наградата „Албанска книжевност“, која Министерството за култура ја врати од нејзиното формирање во 2017 година во чест на Исмаилдаре. Активноста на истакнатиот писател и интелектуалец со право е ценета за улогата на институција во албанскиот културен живот. Но, зад сцената на враќањето на наградата „Албанска литература“ неминовно го истакнува начинот на кој Министерството за култура ги работи работите.

Министерството за култура по осум години ја оживеа книжевната награда „Албанска книжевност“. Тој го направи ова во чест на академик Реџеп Ќосје. Кабинетот на министерот Хајрула Чеку оваа чест ја сакаше преку уште една награда, но патем немаа друга опција освен да ја вратат наградата со која - во годината на нејзиното формирање во 2017 година - беше одликуван Исмаил Кадаре. Никогаш не ми беше дадено. Всушност, таа е основана за Кадаре. 

На свеченоста во вторник беа доделени и наградата за животно дело „Азем Шкрели“ и други годишни награди од областа на литературата. 

Националната книжевна награда за животно дело „Азем Шкрели“ му беше доделена на писателот Бајрам Косуми, додека Балсор Хоџа ја доби наградата за најдобро прозно дело „Антон Пашку“, за збирката раскази „Каси со луѓе“.

Наградата за најдобро поетско дело „Али Подримја“ ја доби Доника Дабишевци за нејзината поетска книга „Е светкошмја андерр“. Наградата „Вехби Кикај“ за литература за деца и млади за возрасни ја доби Дије Демири за книгата „Ама дерен“, додека наградата „Ибрахим Ругова“ за најдобро дело од книжевна критика и есеистика ја поделија двајца научници: Еронита Кќику за книгата „Арти и бриколажит“ и Мелиза Красниќи „Албанска книга1954“.

Наградата за најдобро дело преведено на албански јазик „Пјетер Богдани“ ја доби Лоренц Хајдари за неговиот превод на поетската книга „E thëna figurativiste“ од германската авторка Ула Хан.
Во консултација со министерот за култура, жирито, составено од претседателката Мајлинда Брегаси и членовите Ентела Табаку, Блерина Рогова-Гаџа, Хисен Матоши и Шпетим Селмани, му предложија на министерот Хајрула Чеку наградата за животно дело „Азем Шкрели“ да му биде доделена на академик Ќоја, академик Реџеп. Но, управата на Министерството за култура, освен што беше изненадена од ваков случај, имаше приговор и поради процедурата утврдена со Правилникот за доделување награди за литература. Според Правилникот, за да биде лауреат на наградата „Азем Шкрели“, кандидатот треба да биде номиниран од институција во периодот додека е отворен повикот. Академик Ќосја никој не го предложил. KOHA дури дозна дека Qosje бил информиран дека е лауреат. Бидејќи министерот Чеку би ја прекршил Регулативата – која со предлогот, членовите на жирито веќе ја прекршиле – управата на МКСС ќе најде решение: враќање на наградата „Албанска литература“. И така, наградата што му беше доделена на Исмаил Кадаре на 6 април 2017 година, сега доби и втор лауреат. Оваа награда ја востанови поранешниот министер за култура Кујтим Шала на 14 март 2017 година со измена на Правилникот за книжевни награди. Востановена е како меѓународна награда што треба да се доделува на личности кои со својата работа извршиле суштинско влијание врз еманципацијата на општеството, подигајќи и подигајќи ја општата свест за еманципаторските вредности, со особен акцент на полето на литературата, со што влијаеле на нејзиното препознавање во меѓународни размери. Има финансиска тежина од 10 илјади евра. По 2017 година, МЦСР постојано ја занемарува оваа награда. Но, тој повторно го изнесе со академик Qosje. Според Уредбата, министерот за култура оваа награда ја доделува во консултација со Советот за книга. На свеченоста присуствуваше и Неримане Камбери, член на Книжниот совет. 
Извештајот на жирито за книжевните награди го содржи предлогот за академик Ќосје. Жирито, во овој официјален документ потпишан од сите членови, наградата „Албанска литература“ ја нарекува „Награда за литература“ која всушност не постои. 

„Албанската книжевност, во повеќеслојните димензии на книжевното творештво и историско-книжевната и книжевната критичка мисла, го има академик Реџеп Ќосје како најрепрезентативен знак на својот идентитет. Неговите романи и драми се трендови што го менуваат албанскиот литературен тек од тоа време, одвојувајќи го од преовладувачкиот конформизам на реализмот, модерната и социјалистичката трага димензии“, пишува во мотивацијата на жирито што на свеченоста ја прочита министерот Хајрула Чеку. Реџеп Ќосја, според својата мотивација, со своето книжевно творештво и научна дејност ја одигра улогата на институција во албанскиот културен живот и создаде библиотека на научна литература од албанологијата, историско-книжевната, критичко-книжевната, новинарската, мемоаристичката и историографската област, истовремено претставувајќи моќен интелектуален глас на албанските тешки промени во општествениот и творечкиот свет. 

Роден во Вутај, Црна Гора во 1936 година, академик Ќосја ќе заврши средно образование во Гуци. Според неговата биографија, во 1959 година дипломирал на Нормалната школа во Приштина, додека во 1960 година се запишува на Катедрата за албански јазик и книжевност на Филозофскиот факултет во Приштина, каде што дипломирал во 1964 година на Филолошкиот факултет на Универзитетот во Белград. Во 1967 година е избран за научен соработник на Албанолошкиот завод во Приштина. Во 1967 година ја одбранил докторската теза за животот и творештвото на Асдрен. По докторирањето во 1968 година, тој е избран најпрвин за виш соработник, а потоа за научен советник во Албанскиот институт, како и за редовен професор на Филозофскиот факултет во Приштина. Бил директор на Албанолошкиот институт од 1969 до 1971 година, долги години раководител на Катедрата за албански книжевност и јазик на Филозофскиот факултет, а во текот на 1972-1972 година, надворешен главен уредник на литературното списание „Јета е Ре“. Академик Ќосја е автор на над 1981 книги со студии за литература и книжевна критика, уметничка проза, раскази, романи и драми, новинарство и полемички списи. Објавил многу критики, опсервации, статии, есеи, трактати и студии во научни и литературни списанија, обработувајќи специфични прашања од албанската литература и книжевното творештво воопшто. За своето научно и литературно творештво е одликуван со многу награди, меѓу кои и „Честа на нацијата“ од Република Албанија. 

Академик Ќосја во својот говор на доделувањето на наградата „Албанска литература“ рече дека улогата на литературата во ова време е многу важна. 

„Во времето во кое живееме, светот доживува брзи промени, понекогаш вознемирувачки, па дури и застрашувачки, литературата ни е утеха, но и духовна алатка која ни помага да се бориме, односно да се бориме за слобода, вистина и правда. Литературата не учи, ни покажува кои сме и што можеме да направиме“, рече меѓу другото Ќосја. Недалеку од него седеше Бајрам Косуми. Бидејќи Кабинетот на министерот за култура сакаше лауреат на националната книжевна награда за животно дело „Азем Шкрели“ да биде академик Ќосја, но тоа беше неостварливо, жирито кое првично го предложи Ќосја подоцна одлучи во корист на Косуми. 

Роден на 20 март 1960 година во Туџец, Каменица, Косуми, универзитетски професор и еден мандат и ректор на Универзитетот во Гњилане, „Кадри Зека“, беше премиер на Косово една година од март 2005 до март 2006 година. Според неговата биографија пронајдена на веб-страницата на Косуми, неговиот креативен профил може да се изгради на четири паралелни линии. 

„На првата линија е профилот на слободољубив активист и политичар, на втор ред е профилот на публицист, на трета линија е профилот на писател и научен истражувач, а на четвртиот е неговиот профил на просветен работник и лидер во образованието и науката“, пишува во него. Автор е на повеќе дела од различни жанрови.

На доделувањето на книжевните награди, Косуми рече дека инвестирањето во литературата е здрава стратегија. 

Книжевноста и уметностите го прават човекот подобар, го прават човекот похуман, а човекот го прави повизионер. Затоа, вложувањето во литературата е стратегија за победа и зачувување на човековата добрина, човековата хуманост и борбата за слобода“, рече меѓу другото Косуми. 
Наградата за животно дело е со финансиска вредност од 5 илјади евра, а останатите награди се движат од 2 илјади до 500 евра. Традиционално, овие награди МЦСС ги доделува по повод Денот на независноста на Косово, 17 февруари, но во последните години традицијата е нарушена. Овие награди се доделуваат како признание и поддршка за литературните творци.