Тринаесет културни организации го обезбедуваат буџетот до 2026 година со 2.8 милиони евра

Од 5.2 милиони евра за 226 културни организации, Министерството за култура одлучи зајакнувањето на независната сцена да им го довери на 13 организации корисници, на кои им го обезбедува буџетот за три години. Наведени во „првата категорија“, на овие невладини организации ќе им бидат распределени над 2.8 милиони евра, што е за половина милион повеќе отколку за 213 организации од другите две категории.

 Како и да изгледа со Министерството за култура, неговите политики и раководство, тринаесет невладини организации на она што се нарекува независна културна сцена имаат загарантиран буџет до 2026 година. Достигнува и до 300 илјади евра за три години за секоја организација. Буџетот од 2 милиони и 828 илјади евра ќе биде распределен на тринаесетте од „прва категорија“. 

МКРС во вторник го објави „Извештајот на Комисијата за евалуација на предлог-проектите од јавниот повик: „Уметност, култура и културно наследство“. Вкупно има 226 проекти кои добиле финансиска поддршка од државниот буџет. Освен „прва категорија“, во втората има 40 проекти - со максимална годишна поддршка до 23 илјади евра. Во третиот до 20 илјади евра има 190 проекти. 

МКРС првпат го применува овој систем - со кој се доделува буџет за три години на организации кои ги оквалификува како прва категорија - пристап што долго време го бараа некои актери на независната сцена, оправдано од Министерството како цел. за зајакнување на независната сцена и не само. 

Во она што е наведено како „втора категорија“ - што добива поддршка само за годинава - буџетот од 23 илјади евра ќе биде распределен на 673 организации. „Третата категорија“ е друга приказна. Вкупно 190 проекти не ја достигнуваат бројката од 13 организации за ништо помалку од 1 милион евра. 

Вкупниот буџет на „Јавниот повик: „Уметност, култура и културно наследство“ изнесува 5 милиони 205 илјади 325 евра. Во годинешниот Закон за буџет во категоријата „Поддршка на културата“ има 5.6 милиони евра. 
Рокот за жалба е пет дена, а пет члена беа дел од Комисијата за евалуација која ги избра 226-те добитници од затворениот повик на крајот на април.

Повеќе од половина од буџетот за „прва категорија“

Тринаесеттиот од „прва категорија“ го предводи меѓународниот фестивал на документарен и краток филм „ДокуФест“ со 282 илјади евра за три години, а по него е центарот „Мултимедија“ со 268 илјади евра, колку што има театарот „Ода“. за годишната програма . На листата се и организацијата „Ec Ma Ndryshe“ со 257 илјади евра, „Аутострада биенале“ за својата годишна програма добива 255 илјади евра од МКРС, двете организации кои работат во Призрен, како и „Лумбарди“ со проектот „Лумбарди во транзиција“ „поддржана со 187 илјади евра. „ПриФилмфести“ доби буџет од 215 илјади евра, „Рома веритас Косово“ има 150 илјади евра за три години, колку што е „Косовското здружение Шопен“ за „годишната програма вклучително и „Шопен пијано фест“. Меѓународниот фестивал за анимиран филм „Анибар“ во Пеќ до 257 година има буџет од 2026 илјади евра, а во првата категорија се и „ХардФести“ со 182 илјади евра и „Фондација 17“ со 172 илјади евра. Планирање по 185 илјади евра МКРС може да направи и хорот „Сипарантум“ од Пеќ.   

За повеќето од овие организации вака бил буџетот дури и во 2023 година, „разделен“ на годишни бројки.

На листата на „втора категорија“ има 23 организации корисници со исто толку предлози за проекти. Годишниот буџет од 40 илјади евра е максималниот во оваа категорија. Има четири невладини организации и тоа проекти кои го добиле максимумот: Фестивалот „ЕтноФест“, „Интегра“ со проектот за „Документација на уметничкото наследство - петто издание, Шани Паласка“, Фестивалот на театри од Урошевац за 54-то издание и за „годишните активности во театрите и различните јавни простори, како и ангажирањето на младите во културно-уметничкиот живот, како и „7 Артс“ што го има овој буџет за „годишната програма 2024 - 2026 година“. Во истата категорија е и Здружението на издавачи на Косово, кое за „Саемите на книгата“ доби 35 евра, а исто толку доби и меѓународниот театарски фестивал на отворено „ПризрениФест“ за своето трето издание, од 30 евра „Мурал фести“. Revolucioni Queer“, „Hasi Echo“, „Mitrovica International Jazz Days“, колку што има за „Prishtina Jazz Festival.  

„Трета категорија“ со 1.7 милиони евра за 190 организации

Во она што се дефинира како „трета категорија“ има 190 организации со исто толку годишни програми и проекти. Вкупно има 1 милион 704 илјади 325 евра кои ќе бидат распределени во оваа категорија. Максималниот износ во категоријата е 20 илјади евра. Ја добиваат не повеќе од 6 организации од вкупно 190 кои се на листата на корисници. Од 20 за оваа година ќе добијат: „Прави ги“ за „Фестивал на алтернативна музика собири“, „Приштинска музичка конференција“, „Стациона - центар за современа уметност“, „Косова Арс“ за „Денови на гитара во Митровица“, „Институт за исламско културно наследство“ за проектот „Мозаик на Косово - откривање на исламската уметност и архитектура“ и „Арс Косова музичка фондација“ за „уметничкиот подиум „АрсКосова““. Меѓународниот музички фестивал „РеМузика“ фигурира со 17 илјади евра за 23-то издание, колку „НГОМ фести“ за 13-то издание и фестивалот за графити „Средба на стилови“ за 8-то издание. Во оваа категорија има и проекти од Тетово и Прешева, дневни организации и други.

Повратни информации за „технички грешки“

Од друга страна, МКРС во оваа фаза не ги објави во јавноста причините поради кои не се поддржуваат некои организации. Меѓу нив недостасува „Артполис“, кој го организира „ФемАрт“ и има резидентен ансамбл на актери. 
Основачот и директор на „Артполис“, Зана Хоџа, рече дека оваа организација е меѓу најголемите, најстабилните и најактивните на косовската културна сцена веќе 20 години. Тој рече дека невпишувањето во прелиминарната листа се смета за техничка грешка бидејќи ги испочитувале роковите за пријавување со доставување на целата потребна документација „бидејќи ги исполнуваат 100 отсто од бараните критериуми“. 

„Верувам дека оваа грешка ќе се испита со нашата жалба што ќе ја поднесеме на 26 јуни и нема да бидеме намерни да не изостават од заслужената поддршка. Независната културна сцена на Косово не е целосна без „Артполис“ и нашата посветеност на театарот и на заедницата“, рече таа. Тие аплицирале за тригодишна поддршка. 

Во однос на новите политики за субвенционирање на културните организации, директорот Хоџа рече дека ова е последен пат да се следат вакви практики засновани на развиените земји кои влијаат на одржливоста на големите културни организации кои секоја година се оспорувани со доцнење на јавните повици. 
„Како и во нашиот случај втора година по ред со административни пречки. Ваквата категоризација, сепак, не треба да создава удобност и ограничување за другите организации кои може да бидат на тоа ниво во други години и кои треба да се поттикнуваат да се поддржуваат неколку години по ред“, рече таа. Тој додаде дека смета дека доколку се почитуваат критериумите на МКРС дека приходите на организацијата не се целосно од МКРС, независната сцена не е засегната, туку, напротив, може да инспирира уште помали организации да се стремат кон поддршка на таквите. 

„Сепак, би сакала регионите од каде што доаѓаат овие организации и уметнички профили да бидат повеќе вклучени и да не се концентрираат главно во Приштина и Призрен“, рече таа. Призрен оваа година го презема водството во однос на тригодишната поддршка.

Инфраструктурата како паралелен предизвик

Драматургот Јетон Незирај, кој го предводи центарот „Мултимедија“, во врска со новиот пристап на МКРС рече дека тоа е добар чекор, неопходен, иако задоцнет. Според него, финансиската нестабилност е хроничен проблем на независната културна сцена, но не и единствен проблем. 

„Подеднакво важен проблем е недостатокот на инфраструктура. Повеќето од овие организации на независната културна сцена - особено оние во Приштина - работат во импровизирани простори и едвај ја остваруваат својата активност. Додека инфраструктурата на неколкуте културни простори во главниот град е страшна“, рече тој. Според него, што се однесува до театарската сцена, тој смета дека МКРС мора да го реши прашањето за финансирање на јавните театри во другите градови надвор од Приштина. Тој рече дека навистина е бесмислено да не се финансира Театарот од Гњилане, Урошевац и Ѓаковица, кога се знае дека целокупниот културен живот во овие три града се сведува на работата и репертоарот на овие театри. 

„Истиот културен екосистем, кој ја поддржува и независната културна сцена и јавната сцена, ќе има смисла и ќе даде надеж“, рече тој. 

За тригодишната поддршка рече дека списокот треба да се зголеми. Во овој случај ги спомна Фестивалот на театрите во Урошевац и „ЕтноФест“. 

„Така сега навистина ни е потребна уметничка солидарност и напор на сите нас, за оваа тригодишна финансиска шема да се збогати со нови организации кои имаат докажана уметничка посветеност и професионалност во менаџментот“, рече тој. Во однос на управувањето со субвенциите, според Незирај, она што треба да го направи МКРС е да ги ослободи овие организации од бирократијата и да нагласи што им создаваат некомпетентни функционери при известувањето. 

„Сум слушнал многу случаи кога известувањето се претвора во кошмар, па дури и во уцена. „Да се ​​разбереме, од х организација е побарано - како доказ - да ги испечати на хартија и да ги достави објавите на Фејсбук за различните настани што ги објавила“, рече Незирај. 

Кога Министерството за култура го објави и отвори јавниот повик за „Уметност, култура и културно наследство“, поделбата во категории беше поделена на неколку точки. Всушност, Повикот имаше четврта категорија - Проекти на креатори и нови изведувачи - но прелиминарната листа од вторник не ги прикажува корисниците. 

„Министерството за култура, млади и спорт (МКРС), во областа на уметноста, културата и културното наследство за 2024 година меѓу програмските приоритети ги наведува: зајакнување на улогата на независната културна сцена во развојот и спроведувањето на јавните политики, зголемување на квалитетот на уметничката креативност, идентификацијата и поддршката на младите таленти, активирањето на младите во одлучувањето и активностите од областа на уметноста, културата и културното наследство, вмрежување и промоција на локалниот културен производ како конкурентен производ во меѓународната пазар на креативната индустрија“, беше напишано на врвот на Отворениот повик во март. 

Со „тригодишна поддршка за организациски и програмски развој на невладините организации во областа на уметноста, културата и културното наследство“, МКРС предупреди дека има за цел „да ја зајакне независната културна сцена преку градење соодветна правна средина што го олеснува развојот на одржливиот сектор врз основа на принципите на добро владеење, обезбедување соодветни и лесно достапни финансиски инструменти кои обезбедуваат транспарентност и правичност, олеснување на пристапот до меѓународниот пазар на креативната индустрија и поттикнување на вистинска координација и соработка меѓу актерите во овие области“. Исто така, предупреди дека во оваа категорија тригодишна поддршка на профилирани невладини организации во областа на уметноста, културата и културното наследство, кои „се добро организирани, имаат јасна визија, придонесоа за развојот на културниот сектор во Република Косово и имаат докажани стручни и технички капацитети за спроведување на нивната стратегија“. Тие требаше да исполнат 7 општи критериуми и 15 специфични критериуми. Во втората категорија со едногодишни програми и традиционални организации од областа на уметноста, културата и културното наследство, МКРС, како што напиша, цели кон „оживување и збогатување на културниот живот, како и поттикнување на промоција на културната различност преку поддршката на програми кои се одвиваат во текот на годината и традиционални организации во Република Косово“.

Приказната со стариот скандал

Министерството за култура со години и покрај големите средства што ги издвојуваше за независната културна сцена, исто така се соочува со необични падови во овој процес. Самата „драма“ беше објавувањето на резултатите во јуни.

Првично беше објавен прелиминарниот список и беше отворен рокот за приговори. Имаше 36 проекти, поддржани со 808 илјади и 510 евра, кои беа поддржани од манифестации и организации кои ја предводат културната сцена во земјава, како што се „Докуфести“, „Артполис“, „Шопен пијано фест“ или центарот „Мултимедија“. Тој оставил рок за приговори од пет дена, до 26 јуни, а не му биле потребни повеќе од три дена за да ги разгледа и од 36 проекти, биле направени 106 Разликата во буџетот: 1.7 милиони евра од 808 илјади евра стана 2.5 милиони. Истиот ден кога оваа листа беше објавена, таа беше избришана од веб-страницата. По речиси 24 часа објавена е новата Листа со измени. За фиксна цена се надувале 283 илјади и 805 евра. Додадени се 11 проекти. Имаше 106 проекти на списокот „испарени“ еден час по лансирањето. И во новата 116, плус еден без сериски број. 

Во новата листа меѓу 117-те корисници се најдоа и центарот за современа уметност „Станица“ со 20 илјади евра, Културната организација на младите со 11 илјади евра, Ш.К. „Траги“ со 10 илјади и 760 евра, киносалата „АКТ“ со 25 илјади евра, уметничкото културно друштво „Малсори“ со 27 илјади и 100 евра, за „Хаси Јехон 2023“, галеријата „Ќахили“ со 30 илјади. евра, дувачки оркестар „Призрени“ со 20 илјади евра, Фондацијата за косовска архитектура со 20 илјади евра, здружението „Центар за музичка уметност ДАМ“ со 20 илјади евра, а исто толку поддршка добија и културниот центар „Пре Арт“. . Без реден број на новата листа се појави и меѓународниот театарски фестивал „Призрен фест“ со 30 илјади евра.

Министерството за култура повторно го „отвори“ паричникот за некои организации, подобрувајќи го нивниот број. 
Но, за отворениот повик во септември Министерството за култура имаше планирано 500 илјади евра. Но, оваа бројка се зголеми за четири пати. Во објавените списоци се покажа дека невладините организации се поддржани со 1 милион 342 илјади 296 евра, а поединечните проекти со 605 илјади 650. Вкупно тие достигнуваат бројка од 1 милион 947 илјади 946 евра. Се работи за 186 физички лица и 137 невладини организации.