KOHA.net

KULTURA

„1984“ со судбината на минатото ја предвидува иднината

Во центарот на шоуто се последиците и влијанијата на феноменот „Големиот брат“ - телевизискиот формат инспириран од делото на Орвел - кој е познат како симбол на злоупотреба на моќта на оние што се на власт. Особено се користел за време на фашизмот. Овој тип на систем е и суштината на темата на двочасовната емисија „1984“. Денес, драмата предизвикува цензура во различни форми како еден вид индиректна диктатура. Со текст на големиот писател Џорџ Орвел и во режија на познатиот француски режисер Игор Менџиски, „1984“ ја направи разликата помеѓу реалноста и илузијата во која живее општеството.

На сцената на Народниот театар на Косово беа поставени парадоксите на животот и концептот на слободата. Претставата „1984“ со текст на големиот писател Џорџ Орвел во режија на познатиот француски режисер Игор Менџиски ја направи разликата помеѓу реалноста и илузијата во која живее општеството. Способноста да се манипулира и прошири со тоталитарниот систем оди до точка каде што создава сомнеж во себе. Љубовната приказна меѓу два лика е сржта за да се дојде до суштината на претставата. „1984“, кој ја предвидува ситуацијата во текот на три децении пред да се случи настанот, беше рефлексија на темата што е погодна и денес и за непредвидлива иднина.

Во центарот на шоуто се последиците и влијанијата на феноменот „Големиот брат“ - телевизискиот формат инспириран од делото на Орвел - кој е познат како симбол на злоупотреба на моќта на оние што се на власт. Особено се користел за време на фашизмот. Овој тип на систем е и суштината на темата на двочасовната емисија. Денес, драмата ја насетува цензурата во различни форми како еден вид индиректна диктатура.

Актерите во саботата вечерта ја пречекаа јавноста на сцената на Амфитеатарот на Народниот театар во Приштина. Сè додека не се спуштија светлата во делот за публика, на истражувањето на наративот му претходеше светлосна магла. „1984“ првично беше сфатена како еден вид иронија со реалноста на раководството на системи и владетели. Надвор од „рамките“ на сцената, од десната страна на публиката, се појави авторот на претставата, писателот Џорџ Орвел, улога која ја толкува актерката Арта Селими. Како вовед во шоуто, тоа беше вовед во ликовите на серијата. Некои од нив поради нивната професија, нивната дејност што му одговара на системот, пристапуваат, тие што се противат се прогонувани.

Како г-ѓа Парсонс (Едона Решитај) и Шерингтон (Ксејлане Годанци) оставаат впечаток дека лесно се манипулираат со својата наивност кога од почетокот на презентацијата се смета дека нема потреба од собирање информации. Целосната спротивност наликува на ликот Винстон Смит, кој потоа е жртвуван како резултат на неговата храброст. Тој е вработен во владата кој се воведува дека работи во „Министерството за вистина“ или ако се дефинира се покажува дека е министерство за лаги. Овие негови зборови го привлекуваат вниманието на О'Брајан, дел од „Братската забава“, улога која ја толкува актерот Адријан Морина. Секој негов потег е под контрола. Дури и неговите драги луѓе страдаат, како што е случајот со Јулијан (Флака Латифи).

Додека критиките на Винстон се гледаат како бунт, тој одеднаш паѓа на земја. За него започнуваат веднаш пофалби, слични на оние што обично се зборуваат по смртта, додека не воскресне и не започне љубовта меѓу него и Јулија. Претставата предвидува исчезнување на зборовите, најголемо намалување на вокабуларот што доаѓа како феномен преку улогата на Симе, која ја толкува Басри Луштаку. Иронија доаѓа до медиумската пропаганда и автоцензура. Ова е кога еден од присутните, Голдштајн (Шпејтим Кастрати), кој важи за најопасната личност на власт, го крева својот глас за неправдите и непослушноста.

„1984“ го носи судирот меѓу вистината и манипулацијата со општеството. Емисијата базирана на романот од 1948 година го предвидува и напредокот на комуникациската технологија. Текстуалната страна во емисијата е масивна. О'Брајан често доаѓа како наратор на серијата, да зборува за појави, околности, актуелни настани. Наскоро тоа влијае на љубовта на Винстон и Џулија, каде што почнуваат да се појавуваат знаци на контрола на политиката врз нивните животи. Актерот Адријан Морина, кој ја толкуваше улогата, рече дека ликот одлично ги персонифицира политичарите и моќта.

„Во концептот на драматизација и во режијата на Игор доаѓа речиси како лик кој ги контролира сите полуги, но доаѓа до последниот дел кога речиси незабележливо ја покажува својата моќ. Обично како што доаѓаат политичарите, како што доаѓаат овластувањата, речиси незабележано. Негативната улога, на лошите момчиња, ми се зачестија овие улоги, ми се допаѓаат бидејќи ми даваат многу можности да играм“, рече актерот Морина.

Тој рече дека процесот за емисијата бил многу краток и дека е лудо тоа што таква работа се завршува во рок од еден месец. Ова се должи на закажаните датуми за ангажман на францускиот режисер на Косово. За актерот Морина, пристапот на Менџиски кон шоуто е исклучителен.

„Начинот на кој се пристапи преку љубовна приказна да се донесе диктатурата е извонреден. Пред се, со мала уметничка интервенција на крајот ги оживува ликовите и дава мало парче надеж за иднината. Не завршува како што завршува во романот, остава надеж дека хуманоста и љубовта ќе триумфираат, тоа не е светот во кој би сакале да бидеме и покрај тоа што живееме во него“, оцени Морина.

Тој рече дека претставата освен за општеството се одразила и на работата на театарот. „Отсекогаш ангажирани во овој театар, често ни недостасува духот, емоциите, љубовта, станавме речиси како многу роботи. Малку со страв дека публиката нема доволно време да ја слушне за да ја раскаже целата приказна, како да дојдовме до некои размислувања како заедница дека шоуто треба да трае еден час, динамиката на животот. Вечерва се докажа дека кога правиш добро шоу, го кажувам без скромност, како и на луѓето да им недостигало да видат нешто живо, да видат еден магичен свет што ни недостасува“, рече понатаму Морина.

Дигитален надзор, страв од прислушување, потчинување на моќниците заради љубовта, се дел од својствата кои шоуто почнува да ги открива.

Првично во индиректна форма, потоа отворено, се открива дека владетелите, лидерите на општеството имаат за цел да шират негативни појави. Се спушта завесата на животните вистини, зад сцената на криминалот, особено жртвувањето на сиромашните чија љубов е земена во заложништво за индивидуални интереси. Еден чин на шоуто влијае и на образовниот систем, откривајќи го влијанието врз содржината на книгите каде што се пренасочува вистината и се искривува историјата.

Иронијата станува уште посилна кога делови од претставата одговараат на времето денес. Книгите се сметаат за бескорисни и човечкото постоење е доведено во прашање. Тоа е мрачен свет од кој луѓето не смеат да излезат. Невините се апсат кога најблиските ќе изневерат. Здравствениот систем станува слуга на властодршците кога служи за перење мозок на народот. Се случува и настанот да се преврти наопаку и власта да почне да зборува лошо за власта. Се манипулираат со познатите факти, исчезнува довербата меѓу членовите на семејството и љубовниците. Човекот исчезнува, а човекот останува само живо, несвесно тело.

Режисерот на шоуто Французинот Игор Менџиски изјави дека вакви интервенции во шоуто правел за да се фокусира на љубовната приказна.

„Тоа беше прв пат да работам со театарска трупа од друга земја. Беше вистинска авантура да се работи со нив. Тоа беше фантастично искуство. Кога ја адаптирав претставата се обидов да се фокусирам на љубовната приказна и затоа мислам дека крајот беше поопасен, поневеројатен, повеќе како цунами“, изјави режисерот Менџиски, според кого претставата содржи траги од животот денес.

„Кога се пишуваше делото беше сатира, потоа стана роман на исчекување и сега мислам дека има многу работи во романот што го живееме денес. Мислам дека тоа е нешто универзално“, рече понатаму.

Директорот на Народниот театар на Косово, Куштрим Шеремети, ја изрази својата гордост за работата на трупата и на целиот персонал на ТКК.

„Многу сме среќни што за прв пат успеавме да ја поставиме драмата „1984“. Проблемите со кои се занимава Орвел во делото „1984“ кое го напишал во 1948 година, во реалноста целиот свет се соочува со такви проблеми денес и за жал може да се соочи и во иднина. Убавината на оваа драматизација е и последниот збор на Орвел на крајот кој вели „Го напишав за да предупредам што може да се случи“. Многу добра работа, едвај чекаме да продолжиме. Дури и за репризите, најголем дел од билетите се продадени, има огромен интерес во јавноста“, рече Шеремети.

Тој најави дека нивните намери се претставата „1984“ да биде изведена во странство, а посочи дека претставници на фестивалите го известиле дека ќе дојдат да ја погледнат одблиску.

„Тоа е една од оние точки каде што решивме да го отвориме Народниот театар на Косово за светот. Тоа е необична претстава за сцената на ТКК поради динамиката, поезијата што ја има внатре. Тимот со режисерот и сите останати тоа го направија маестрално“, рече понатаму Шеремети.

Посебно беше како „авторот“ на претставата беше поставен на едниот крај и публиката можеше да ги види неговите мисли токму таму, на неколку метри од него. Често ги повторуваше зборовите во дует со актерите и се вклучуваше во претставата.

„Тоа беше малку пасивна улога, бидејќи најчесто седам и го пишувам делото, додека работата се одвива на сцена. Останатите делови што ги играв многу ми се допаднаа бидејќи се кул. Претставата траеше два часа и видов дека тече, беше интензивна на свој начин“, изјави актерката Арта Селими која ја толкуваше улогата. Таа е обединета и во мислењето дека темата на шоуто останува и денес.

„Романот го инспирираше патентот „Големиот брат“ што се прави во светот денес, тој дел од надзорот на луѓето. Станува збор за огромно дело кое е напишано во 1948 година и стои до денес. Мислам дека сè што имав да кажам го намали влијанието што всушност го имаше работата. Затоа, среќна сум што го играв самиот Џорџ Орвел“, рече таа.

Актерот Илбер Барди изјави дека неговата улога е еден вид предизвик, но и простор за креативност. „Во ова дело ја играм улогата на Винстон, тој е еден од главните ликови. Нормално, беше многу предизвикувачки бидејќи текстот е напишан во 1948 година и чудно е како се вклопува денес. Знаејќи дека јавноста е навикната да ме гледа во комедии, тоа беше предизвик и за мене, но во исто време беше голема привилегија што ми ја доверија оваа улога“, рече тој оценувајќи го текстот на покажете како возбудливо..

„Самиот текст е емотивен, темата за диктатурата што е обработена во оваа претстава е многу емотивна. Нормално, ликовите лебдат низ оваа тема и во јавноста доаѓа приказната за „1984“ на Џорџ Орвел“, изјави актерот Илбер Барди.

Претставата ги собра познатите имиња од театарската сцена во преполната сала на Амфитеатарот на Народниот театар на Косово во Палатата на млади и спорт. Директорката на театарот „Хади Шеху“ во Ѓакова, Албулена Криезиу-Бокши, ја оцени претставата како повик за вистината.

„Шоуто ми остави многу пријатен впечаток, многу уживав, го доживеав како филм, исто како некои стари француски филмови. Убаво течеше, но, сепак, ни даде многу моќни пораки. Претстава која ни кажува многу за личноста која сме денес, за времето во кое живееме и верувам дека театарот е оружјето на вистината, затоа и оваа претстава може да биде повик за вистината“, рече таа.

Кога пробите за претставата „1984“ од Народниот театар станаа јавни, филозофот и професор Мухамедин Кулаши поставувањето на „драгоценото дело на Џорџ Орвел“ го оцени како добра вест. „Коха диторе“ на почетокот на месецот ја објави својата анализа за толкувањето што францускиот филозоф Клод Лефор му го направил на романот „1984“.

„Лефор мисли дека суштинскиот дел од романот „1984“ ни останува непознат во рамките на тие политички есеи, па дури и „намената на делото ни бега вака“. Со цел да ни го открие сопственото искуство на тоталитарниот свет, Орвел, според Лефор, се впушта во книжевна истрага, во регион кој „ја избегнува суровата светлина на концептот“, регион во кој „границите на внатрешните и надворешно, лично постоење и политика“. Винстон, службеник во Министерството за вистината на тоталитарниот режим, зафатен од сомнежи, решава да напише свој дневник и му се доверува на важен член на Партијата, О'Брајан, кој е претставен како агент на заговорот: Нему вака му изгледа губењето, испровоцирано од безусловната доверба што ја имаше за лажниот противник на режимот“, напиша Кулаши.

Телото на Винстон на крајот од претставата е прободено од куршумот на недоверба и предавство. „Претставата ја напишав за да предупредам“, вели Орвел во последниот дел од претставата. На крајот се најавува дека двочасовната драма ќе продолжи и во иднина. И се чини дека не е потребен посебен повод за да се даде шоуто. Гатачката има моќ да станува позначајна како што одминува времето.